Kureczka wielka

Tribonyx mortierii[1]
Du Bus de Gisignies, 1840
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	żurawiowe
Nadrodzina	Ralloidea
Rodzina	chruściele
Rodzaj	Tribonyx
Gatunek	kureczka wielka
Synonimy
Gallinula mortierii (Du Bus de Gisignies, 1840)[1]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Kureczka wielka^[3] (Tribonyx mortierii) – gatunek dużego nielotnego ptaka z rodziny chruścieli (Rallidae). Występuje endemicznie na Tasmanii (poza jej południowo-zachodnią częścią). Nie jest zagrożony wyginięciem.

Po raz pierwszy gatunek opisał Bernard du Bus de Gisignies w 1840. Holotyp był wówczas przechowywany w Muzeum Historii Naturalnej w Tournai. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Tribonyx mortierii^[4]. W epitecie gatunkowym upamiętniony został Barthélemy Dumortier^[4][5]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) podtrzymuje tę nazwę^[6], podobnie jak autorzy HBW^[7] i Clements Checklist of Birds of the World (2019)^[8]. Wszystkie te autorytety uznają kureczkę wielką za gatunek monotypowy^[6][7][8].

Długość ciała wynosi 42–51 cm; średnia masa ciała samców: 1334 g, samic – 1251 g^[7]. Kureczki wielkie są dużymi, krępej budowy nielotnymi chruścielami. Posturą przypominają bantamki. W sylwetce wyróżnia się długi, dość wąski ogon oraz mocno zbudowane nogi i dziób. Zachowanie kureczek zwraca uwagę obserwatorów – są łatwe do dostrzeżenia, ruchliwe i hałaśliwe. W chodzie trzymają skrzydła lekko opuszczone, ogonem albo nieustannie podrygują, albo trzymają zadarty. W biegu ogon jest zadarty, skrzydła zaś służą do utrzymywania równowagi. Kureczki duże (T. ventralis) różnią się ubarwieniem i dłuższymi skrzydłami, są też znacznie mniejsze^[7].

Kureczki wielkie występują na Tasmanii. W 1969^[9] introdukowane zostały na Maria Island, nieopodal jej wschodniego wybrzeża^[7], lecz naturalnie zasiedliły również inne przybrzeżne wysepki. Na samej Tasmanii nie występują niemal w ogóle w południowo-zachodniej oraz zachodniej jej części. Ich zasięg nie zmienił się znacząco w czasach współczesnych. Powiększył się jedynie o niektóre nowe otwarte tereny; dzięki budowie dróg powstały korytarze ekologiczne^[10]. Według szacunkowych danych BirdLife International (2020) wielkość zasięgu występowania kureczki wielkiej wynosi około 73,5 tys. km²^[9].

Kureczki wielkie występowały dawniej także w kontynentalnej Australii, lecz wyginęły około 4700 lat temu, co jest w przybliżeniu zbieżne w czasie z przybyciem na kontynent przodków dingo^[9].

Kureczki wielkie są związane z terenami otwartymi – między innymi pastwiskami, łąkami, obszarami upraw (ze świeżo zasianymi zbożami lub warzywami) przylegającymi do różnych obszarów wodnych lub podmokłych, między innymi mokradeł, rzek i strumieni, tam. Rzadko pojawiają się w okolicy słonych mokradeł. Zamieszkiwane przez nie tereny trawiaste mogą być z rzadka zadrzewione lub porośnięte inwazyjnymi chwastami. Przeważnie kureczki wielkie przebywają w siedliskach podmokłych z zaroślami, szuwarami i zbiorowiskami paproci niezbędnymi do gniazdowania oraz używanych jako schronienie. Niekiedy wchodzą w pobliskie zadrzewienia lub w leśne ścieżki i przecinki. Pojawiają się na terenach rolniczych, szczególnie z niezbyt intensywnymi uprawami^[7].

Najpospoliciej kureczki wielkie występują poniżej 700 m n.p.m., chociaż odnotowywano je do 1700 m n.p.m.^[10] Nie występują w południowo-zachodniej Tasmanii na terenach zdominowanych przez trawy Gymnoschoenus sphaerocephalus (znane pod nazwą button grass). W obszarach żerowania kureczek wielkich konieczna jest obecność krótkich muraw – dawniej użytkowanych przez torbacze i zajmowanych przez naturalne pożary, a współcześnie użytkowanych przez introdukowane ssaki: króliki oraz bydło i owce na tych murawach wypasane^[10]. Kluczowym elementem siedlisk gniazdowania jest bliskość wody^[7].

Pożywieniem kureczek wielkich są głównie nasiona i liście, zarówno roślin dzikich, jak i uprawnych. Są to między innymi wiechlinowate (Poaceae), ciborowate (Cyperaceae), rześciowate (Restionaceae), powojowate (Convolvulaceae), trędownikowate (Scrophulariaceae), żabiściekowate (Hydrocharitaceae). Oprócz tego w skład ich pożywienia wchodzą owady^[7].

Kureczki wielkie składają jaja od lipca do stycznia, zazwyczaj od sierpnia do października. Termin przystępowania do lęgów jest zależny od pory występowania opadów – konieczny jest dostęp do świeżych młodych roślin. Często kureczki wielkie wyprowadzają dwa lęgi w sezonie, niekiedy i trzy. Są to ptaki monogamiczne lub poligamiczne, zazwyczaj występuje poliandria. W populacji jest większy udział samców. Terytoria są zajmowane całorocznie przez jedną parę lub grupę. Grupa może liczyć do 17 osobników i obejmuje 2–5 gniazdujących dorosłych oraz młode, przeważnie do ukończenia 2 lat. Kureczki wielkie zwykle łączą się w pary lub w trójki – samicę związaną z dwoma samcami. Często są to bracia. Rzadko zamiast jednej samicy wiążą się z dwoma (siostrami). Osobniki z poszczególnych par lub grup dobierają się na całe życie. Wszystkie uczestniczą w obronie swojego terytorium, opiece nad lęgiem i młodymi. Niekiedy młode z pierwszego lęgu w sezonie pomagają karmić i chronić młode z następnego lęgu swoich rodziców^[7]. Zarówno u samców, jak i u samic kureczek wielkich obserwowano kopulacje w obrębie tej samej płci, nie zaobserwowano natomiast zalotów. Kopulacje pomiędzy samcami są częstsze u gatunków, u których poligamia jest jedną z możliwych (lecz nie jedyną) formą kojarzenia. Zachowania homoseksualne u samic są za to częstsze i wyraźniejsze u gatunków, u których występuje monogamia, a jednocześnie młode są zagniazdownikami^[11].

Konstrukcja gniazda ma formę czarki. Budulec stanowią splecione trawy, trzciny i roślinność zielna. Gniazdo jest dobrze ukryte wśród wysokiej roślinności, włącznie z tą kolczastą i z krzewami. Znajduje się od 10 do 120 cm nad ziemią lub taflą wody. Niemal zawsze usytuowane jest na brzegu cieku lub zbiornika (również laguny), czasem w zagłębieniu w zboczu skarpy lub pod nawisem. Od góry osłaniają je splecione łodygi roślin. Wyjściem skierowane jest ku wodzie. Oprócz głównego gniazda, w którym składane są jaja, budowanych jest do siedmiu gniazd służących później jako schronienie. Są przeważnie stosunkowo mało ukryte, często zbudowane bardziej niechlujnie i mniej zwarte od gniazda przeznaczonego na jaja^[7].

Zniesienia składają się z od 3 do 9 jaj, zwykle od 5 do 8. Składane są po jednym każdego dnia. Wysiadywanie trwa 19–25 dni, przeważnie około 22. Wszystkie młode powinny wykluć się w ciągu 48 godzin. Pisklęta pokrywa czarny puch, później jaśniejący do ciemnobrązowego. Dziób w większości czarny. Ząb jajowy duży, biały. Pisklęta opuszczają gniazdo dzień lub dwa po wykluciu. Po tygodniu do dwóch potrafią już same żerować, ale są karmione przez pierwsze 8 tygodni życia. Przez 3–4 tygodnie od wyklucia opiekunowie pilnie ich strzegą, później – do około 6. tygodnia życia – coraz mniej pilnie. Zazwyczaj młode pozostają z rodzicami do osiągnięcia wieku 9–15 miesięcy. Przechodzą pierzenie przed swoją pierwszą zimą. Są zdolne do rozrodu w pierwszym roku życia^[7].

U młodych wychowywanych przez trójkę rodziców przeżywalność do ukończenia 4. miesiąca życia jest większa niż u wychowywanych przez parę (61% vs 46%)^[7].

• 
  Gniazdo z jajami
• 
  Pisklę
• 
  Dorosły z młodymi

IUCN uznaje kureczkę wielką za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). BirdLife International nie podaje szacunkowego trendu liczebności populacji^[9].

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).