Ksantofile – grupa organicznych związków chemicznych, barwników roślinnych należących do karotenoidów, tlenowe pochodne karotenów. Ksantofile są pomocniczymi barwnikami fotosyntezy. Pełnią także funkcję przeciwutleniaczy, przez co chronią komórkę, a zwłaszcza chloroplasty przed szkodliwym działaniem reaktywnych form tlenu. Dzięki wielu sprzężonym wiązaniom podwójnym nadają żółtą, pomarańczową lub czerwoną barwę kwiatom, owocom, a także żółtku jaj (luteina).

Do częściej występujących należą fukoksantyna i wiolaksantyna oraz zeaksantyna (odpowiedzialna za barwę kukurydzy).

Niektóre z ksantofilów stosowane są jako barwniki spożywcze:

• E161a – flawoksantyna
• E161b – luteina
• E161c – kryptoksantyna
• E161d – rubiksantyna
• E161e – wiolaksantyna
• E161f – rodoksantyna
• E161g – kantaksantyna
• E161h – zeaksantyna
• E161i – cytranaksantyna
• E161j – astaksantyna

Inne ksantofile:

• anteraksantyna
• diatomoksantyna
• sifonaksantyna

Ksantofile powstają drogą bezpośredniego wprowadzenia tlenu do cząsteczki z udziałem oksygenaz mieszanych. Najczęściej spotykane w naturze są pochodne hydroksylowe (grupa -OH, najczęściej w pozycjach C-3 i C-3' cząsteczki), chociaż znane są też ksantofile zawierające w cząsteczce grupy aldehydowe, ketonowe, karboksylowe i hydroksymetylowe (-CH₂OH). Ze względu na różnorodność pochodnych tlenowych należy sądzić, że hydroksylacja zachodzi zarówno przed, jak i po cyklizacji.

• cykl ksantofilowy

• Encyklopedia Szkolna Biologia. WSiP S.A., Warszawa.