Krępa Kościelna

wieś
Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	lipski
Gmina	Lipsko
Liczba ludności (2021)	294[2][3]
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	27-300[4]
Tablice rejestracyjne	WLI
SIMC	0628193[5]
Położenie na mapie gminy Lipsko Krępa Kościelna
Położenie na mapie Polski Krępa Kościelna
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Krępa Kościelna
Położenie na mapie powiatu lipskiego Krępa Kościelna
51°09′15″N 21°33′06″E/51,154167 21,551667[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Krępa Kościelna – wieś sołecka w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie lipskim, w gminie Lipsko^[5][6]. Leży nad rzeczka Krępianką, przy drodze z Lipska do Iłży (nr 747).

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła^[7].

Wieś Krępa powstała w średniowieczu. Pochodził z niej Piotr z Krępy, dowódca obrony Sandomierza przed najazdem Tatarów w 1259 r. Od Piotra pochodzą szlacheckie rodziny Dębnów, Sienieńskich i Oleśnickich^[8]. Do końca XIV w. w posiadaniu Dębnów znajdowała się Krępa, Jawor, Sienno i Wierzchowiska.

W XIV w. wybudowany został kościół (źródła po raz pierwszy wspominają o nim w 1326 r.), będący kościołem filialnym parafii w Lipsku^[9].

W połowie XIV w. w parafia Krępa cechowała się niskim poziomem zaludnienia - w okresie panowania Kazimierze Wielkiego odnotowano 330 mieszkańców parafii, co dawało gęstość zaludnienia ok. 5 osób/km kwadratowy. Na niski poziom osadnictwa miały wpływ mało urodzajne gleby oraz peryferyjne położenie Krępy i jej okolic w granicach Małopolski.^[10]

W nocy z 2 na 3 maja 1681 r. krępski kościół został obrabowany z naczyń liturgicznych przez Szymona Diaczka.^[10] Diaczek włamał się do kościoła, zabierając z chóru 20 groszy oraz 40 miar płótna. Z ołtarza natomiast zabrał mszalny kielich, wysypując znajdujące się w nim hostie. W procesie przeprowadzonym kilka dni później przed sądem wójtowskim w Lipsku, oskarżony przyznał się do kradzieży oraz profanacji hostii. Według zeznań Diaczka do przestępstwa nakłoniła go starozakonna rodzina Abrahamków z Lipska, która obiecała mu, że odkupi od niego skradzione przedmioty, za samą kradzież oferując mu pół garnca miodu. Diaczek został pojmany następnego dnia, a 6 maja odbył się proces z udziałem m.in. administratora dóbr wojewody wołyńskiego, księcia Michała Czartoryskiego. W trakcie przesłuchań przyznał się do zarzucanych mu czynów, a także do innych kradzieży. Wyrok śmierci został wykonany 9 maja, zgodnie z wyrokiem aby mu ręce wprzód były ogniem upalone, (...) żeby na stosie drew był spalony.

Od 1714 r. Krępa była oddzielną parafią.^[11] Na początku XVIII w. właścicielem wsi był hetman polny litewski i wojewoda płocki Stanisław Denhoff, a następnie jego córka Konstancja Sanguszkowa vel Rogalińska. Sanguszkowa w 1774 r. ufundowała nowy kościół jednonawowy z drewna sosnowego z kamienną podmurówką, pokryty blachą^[9]. Parafia zyskała prawo do organizacji trzech odpustów: św. Piotra i Pawła, św. Tekli i św. Barbary.

Od 1735 r. w Krepie działało religijne Bractwo św. Barbary, patronki umierających.^[8]

W czasie powstania kościuszkowskiego parafia zorganizowała zbiórkę srebra i złota na rzecz prowadzonych walk, a informacja o zbiórce została odnotowana w kościelnych archiwach.^[8]

5 listopada 1863 r. na plebanii w Krępie Kościelnej spędził noc płk Dionizy Czachowski, będący w drodze do Jawora Soleckiego, gdzie został zabity przez wojska rosyjskie 6 listopada 1863 r. Na krępskim cmentarzu zostało pochowanych pięciu żołnierzy z jego oddziału, poległych pod Jaworem (Polaków i Węgrów).^[8]

W końcu XIX w. Krępa Kościelna liczyła 58 gospodarstw i 297 mieszkańców. Majątek ziemski obejmował folwark w Krępie razem z wsiami Krępa Kościelna, Krępa Górna, Ratyniec, Nowa Wieś i Bronisławów^[11].

Drewniany kościół służył parafii do lat 30 XX w. Wobec powiększającej się liczby parafian mała budowla nie wystarczała na potrzeby miejscowej społeczności i w latach 1911-1930 staraniem księży Andrzeja Baltyna, Feliksa Horodyskiego i Józefa Dobrowicza oraz dzięki wkładowi parafian wybudowano nowy kościół pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła. Teren poprzedniego, nieistniejącego już kościoła i otaczającego go cmentarza został upamiętniony kurhanem oraz figurą z 1851 r.^[9]. Ołtarz główny z drewnianego kościoła przeniesiono do nowej budowli i znajduje się obecnie w lewej nawie (ołtarz św. Tekli).

Ostatnimi właścicielami Krępy byli Grabowscy, a następnie Wiśniewscy - rodzice urodzonego w Krępie w 1876 r. księdza Jana Wiśniewskiego, regionalisty, działacza endeckiego i oświatowego.

W czasie I wojny światowej wieś i parafia uległy poważnym zniszczeniom. Według informacji spisanych przez księdza Andrzeja Baltyna w kronice parafialnej w 1915 r. w lipcu (...) Rosjanie spalili w parafii 78 domów, 103 stodoły, 127 stajni i 50 innych budynków, a ponadto skosili lub stratowali zasiewy, wskutek czego większa część ludności pozostała bez chleba. Dom parafialny w Krępie został kompletnie zdewastowany, a materiał zwieziony na budowę nowego kościoła ulotnił się jak kamfora. Żołnierze obrabowali dzwony kościelne, oderwali wszystkie klamki mosiężne od drzwi oraz okucia, drzwiczki i śruby od pieców.^[8]

W 1924 r. w Krępie urodził się Stanisław Sygnet, biskup pomocniczy sandomierski w latach 1976-1985.

Do 16 października 1930 wieś należała do gminy Wierzchowiska, powiat iłżecki, województwo kieleckie^[12]. W latach 1930–1954 siedziba gminy Krępa Kościelna. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krępa Kościelna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.

W latach 60. i 70. XX wieku w miejscowości znajdowała się kaplica domowa Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w domu Kazimierza i Anieli Grodzickich. Kaplica była pozostałością po parafii mariawickiej w Prędocinie. Jednak po ich śmierci ich siostrzeniec, rzymski katolik, który odziedziczył posesję, nie wyraził zgody na utrzymanie w budynku kaplicy mariawickiej.

28 października 1942 r. żandarmi niemieccy z posterunku w Lipsku rozstrzelali rodzinę Jana Tuźnika w odwecie za udzielenie schronienia partyzantowi Leopoldowi Dudkowi, ukrywającemu się wcześniej w gospodarstwie Józefa Hołuja w Leszczynach.^[13] Niemcy rozstrzelali Jana i Józefę Tuźników oraz Anielę Dudek, których zwłoki zostały spalone razem z zabudowaniami należącymi do Tuźników. Zastrzelona została również Józefa Kawałek, a Leopold Dudek został wywieziony przez Niemców w nieznanym kierunku^[14].

Od 1984 r. funkcjonuje szkołą podstawowa, działająca wcześniej (w latach 1916-1984) w Krępie Górnej^[15].

• cmentarz parafialny z przełomy XVIII/XIX w. wpisany do rejestru zabytków^[16] - znajduje się na nim m.in. grób księdza Stanisława Andrzejewskiego (1830-1888), działacza niepodległościowego
• figura upamiętniająca dawny kościół drewniany z 1851 r.
• figura z krzyżem z 1865 r. - najprawdopodobniej upamiętniająca powstanie styczniowe. Do czasów współczesnych zachował się jedynie napis Tę pamiątkę wystawili / r. 1865 / Gmina Wierzchowiska i Krępa. Według przekazów mieszkańców Krępy na cokole znajdował się napis upamiętniający nazwiska powstańców poległych pod Jaworem Soleckim 6 listopada 1863 r., a na polecenie władz rosyjskich napis został usunięty^[17]
• tablica upamiętniająca poległych w wojnie polsko - bolszewickiej Padli na polu chwały odpierając od granic państwa polskiego pod wodzą Piłsudskiego nawałę bolszewicką w 1920 roku: P. Baryła, W. Czernik, I. Puton, J. Piątek, A. Piątek, P. Serafin. Tablica znajdowała się niegdyś przy ulicy w centrum wsi, w czasach rządów komunistycznych została przeniesiona do przedsionka krępskiego kościoła i znajduje się tam do dzisiaj.^[10]

• Krępa (9), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 669 .