Kozarze
wieś | |
Kozarze z lotu ptaka | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Wysokość |
130 m n.p.m. |
Liczba ludności (2015) | |
Strefa numeracyjna |
86 |
Kod pocztowy |
18-230[4] |
Tablice rejestracyjne |
BWM |
SIMC |
0395694 |
Położenie na mapie gminy Ciechanowiec | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego | |
Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego | |
52°40′11″N 22°28′25″E/52,669722 22,473611[1] |
Kozarze – wieś w Polsce, położona w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, w gminie Ciechanowiec[5][6]. Leży nad rzeką Nurzec.
W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.
Nazwa wsi posiada budowę słowotwórczą opartą na strukturze morfologicznej, podobnie jak w przypadku miejscowości: Rybaki czy Piwowary[7].
Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Najświętszej Maryi Panny z Fatimy w Ciechanowcu[8].
Integralne części wsi
SIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
0395702 | Adamowo | część wsi |
Historia
Można przypuszczać, że Kozarze istniały już w końcu XI w. W 1075 roku utworzono Biskupstwo mazowieckie, nadając mu ziemie również na wschodnim Mazowszu, w okolicy grodu w Święcku-Strumianach. Gród był otoczony zwartym kręgiem 44 wsi. W tym czasie nie były one wymieniane. W roku 1203 książę Konrad Mazowiecki potwierdził stan posiadania biskupstwa płockiego, wymieniając również wsie należące do kasztelanii święckiej. Dokument ten został w roku 1239 przepisany, zachowując się do naszych czasów. Według historyków zawiera on jednak niewątpliwie autentyczny stan posiadania biskupstwa mazowieckiego i to z czasów jego fundacji[9].
W akcie tym wymienia się, że: Bucce, Suchinicowo, Cosane (Kozarze), Woynowo, należące również do grodu w Święcku, zostały nadane na uposażenie kościoła w Zuzeli[10] przez Krystyna Pomianowicza[11].
Niektórzy właściciele wsi
- początek XVI w. – Stanisław Kiszka[12]
- 1542 – Jadwiga Ciechonowska c. Stanisława[13]
- 1564 – Jan Szwejko (Świejko), który wszedł w posiadanie tej ziemi poprzez ożenek z ostatnią przedstawicielką rodu Ciechanowieckich, Anną[14]
- królewski regestr poboru w powiecie drohiczyńskim z roku 1580 informuje, że posiadaczami wsi byli:
- Mikołaj Kiszka, który płacił podatek od 7 włóki osiadłej (około 130 ha) i od jednego ogrodnika bezrolnego
- ślachetny Stanisław Swejkowski z cześnikami swemi i dziatkami, niegdy Antoniego Swejka i z p. wdową Stanisławową (Agnes Sadowska c. Andreae Sadowskiego[15]) z Tworkowic, Kozarzów z włók osiadłych 12 po złotemu, z półwłóczka 1 pustego, gr 5, Od ogrodników bezrolnych 10, po gr. 4[16]
- w roku 1622 najprawdopodobniej część Kozarzy przeszła na własność Anny Iwanowskiej
- 1624 – Janusz Kiszka, odprzedał część wsi Konstantynowi Eustachemu Zalieskiemu, stolnikowi mścisławskiemu[17]
- 1627 – Anna Iwanowska zbyła własność Janowi Stanisławowi Sapieże, który rok później przekazał pod zastaw 1000 złotych polskich 4 włóki Bożarskie wraz z poddanymi, pisarzowi ziemskiemu drohickiemu[18]. W spisie maiętności Ciechanowieckiej, wykonanej na zlecenie nowego właściciela części wsi, wymienieni:
- Mikołaj Jazgar, wawrzyniec gryczka, Woiciech griczka, Jakub kucaba, Stanisław Ruchai, Symon (?)ysik, każdy uprawiający czwierc ciągłą i podla siebie czynszową
- Andrzej Parząnczyk pracujący na półwłoce ciągłej i podla siebie czynszową
- Jan woicik pracujący na półwłoce ciągłej i podla siebie włokę cynszową
- Ruchaiko zwanem gryczką posiadający półwłoczek kwi(?)sewski zczynszu
- Andrzej Parzonka uprawiający półwłoki Tendirendzinski zczynszu
Razem tegoż właściciela w Kozarzach: włók ciągłych 2 czynszowych 4, domów osiadłych 9 z młynarzem, 1 dom pusty[18].
- w roku 1639 Kozarze należały, prawdopodobnie w części, do Łukasza Ciechanowieckiego-Świejko[19]
- 1649 – Kazimierz Leon Sapieha zbył część wsi, należącą wcześniej do Anny Kiszczanki (Iwanowskiej), Maciejowi Zadorowskiemu[12]
- 1649 – Kazimierz Leon Sapieha zapisał w testamencie część wsi, Jerzemu Monwidowi Irzykowskiemu, podkomorzemu drohickiemu. Włościanie z Kozarzy mieli ustalony wymiar dziesięciny snopowej na 20 kop żyta rocznie
- 1673 – częściowym posesjonatem wsi był Nikodem Jabłonowski, pisarz nurski[20]
- koniec XVII i początek XVIII – Marianna Bremerówna, primo voto Ossolińska, secundo voto Oborska
- 1703 – Franciszek Maksymilian Ossoliński
- 2 kwietnia 1806 – od Fryderyka von Kühlen’a Kozarze nabył Antoni Szczuka[12]
Po podpisaniu pierwszego traktatu tylżyckiego Nurzec stał się rzeką graniczną. Mieszkańcy wsi (do 1807 r. parafia Ciechanowiec) zostali przydzieleni do parafii w Kuczynie. Dopiero w roku 1998 Biskup łomżyński Stanisław Stefanek erygował w północnej części Ciechanowca nową parafię, pw. NMP z Fatimy[21], w której znalazły się Kozarze.
Po przeciwnej stronie Nurca, w obszarze od Ciechanowca do Tworkowic, stacjonował oddział wojsk rosyjskich. Obok Ciechanowca wyznaczono tzw. временый лагеръ, przy Tworkowicach Временный Артелериской Лагеръ. Pomiędzy nimi ulokowano постояны лагеръ[22]. Żołnierze stacjonowali w obozie postojowym w tzw. pałatkach. Wały ziemne chroniące żołnierzy zachowały się do dziś.
W drugiej połowie wieku XVIII w miejscowości znajdowała się karczma będąca własnością rodu Ossolińskich, dzierżawiona przez ciechanowieckich żydów: Lejzora Dawidowicza oraz jego syna Tobiasza Lejzorowicza[23]. Karczma istniała również w wieku XIX i na początku XX.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich podaje, że w roku 1827 w Kozarzach w 23 domach żyło 174 mieszkańców.
Na początku XIX w. cegielnia funkcjonowała w obszarze późniejszego majątku Adamowo[22]. W II połowie XIX w. w obrębie majątku Nowodwory, którego część należy współcześnie do Kozarzy również założono cegielnię[24]. Z wypalonych tu cegieł wybudowano między innymi kościół parafialny w Kuczynie i zabudowania pałacowe rodziny Starzeńskich w Ciechanowcu-Nowodworach. Po drugiej wojnie światowej próbowano cegielnię uruchomić ponownie, lecz zrezygnowano z powodu niewielkich już złoży gliny.
Pod koniec XIX w. wieś w powiecie mazowieckim, gmina Klukowo, parafia Kuczyn. Osad 42. Grunty rolne o powierzchni 639 morgów[24]. W roku 1929 wymieniony, gospodarujący na 118 ha ziemi w Adamowie, właściciel ziemski – Kołaczkowski Stan[25].
W roku 1921 we wsi 51 gospodarstw i 292 mieszkańców (146 mężczyzn i 146 kobiet). Wszyscy zadeklarowali narodowość polską i wyznanie rzymskokatolickie. W folwarkach: Adamowo 1 dom i 6 mieszkańców, w Dominikowie 4 domy i 96 mieszkańców[26].
W 1939 r. Kozarze na krótko znalazły się pod okupacją niemiecką, a na mocy porozumienia rosyjsko-niemieckiego z dnia 23 sierpnia 1939 i dodatkowego, tajnego protokołu z dnia 28 września 1939 pod rosyjską. W obszarze pobliskiego majątku Dominikowo znajdowało się polowe lotnisko rosyjskie oraz szkoła kadetów[12], natomiast w Adamowie, również wysiłkiem mieszkańców Kozarzy, Sowieci zbudowali cztery bunkry, wchodzące w skład Linii Mołotowa. Pod piąty wykonano wykopy, lecz z powodu niemieckiego uderzenia w dniu 22 czerwca 1941 zaplanowanego zadania nie ukończono.
Wyzwolenie Kozarzy spod okupacji hitlerowskiej nastąpiło 13 sierpnia 1944 roku[27].
Zmiany przynależności administracyjnej
- okres pierwszych Piastów i rozbicia dzielnicowego – Mazowsze
- 1320–1358 – Litwa
- sierpień 1358–około 1428 – Mazowsze
- 1428–1440 – Litwa
- 1440–1446 – ziemia drohiczyńska i mielnicka zostały zajęte przez Bolesława IV[28]
- 1446–1513 – województwo trockie na Litwie[12]
- 1513–1569 – województwo podlaskie w ramach Wielkiego Księstwa Litewskiego
- 1569–1795 – województwo podlaskie w ramach Korony Królestwa Polskiego
- 1795–1807 – Prusy Nowowschodnie, Powiat drohiczyński
- 1807–1815 – Księstwo Warszawskie, Powiat tykociński
- 1815–1914 – Królestwo Kongresowe, od 1867 Powiat mazowiecki
- 1915–1918 – Generalne Gubernatorstwo Warszawskie
- II Rzeczpospolita – Powiat wysokomazowiecki
- od 10 IX–28 IX 1939 – okupacja niemiecka
- 29 IX 1939 – 22 VI 1941 – (okupacja sowiecka) – obwód białostocki
- 22 VI 1941–13 VIII 1944 – Prusy Wschodnie, Bezirk Bialystok
- 1944–31 XII 1972 – Powiat wysokomazowiecki
- 1 I 1973 – 31 V 1975 – Powiat siemiatycki
- 1 VI 1975–31 XII 1998 – Województwo łomżyńskie, Gmina Ciechanowiec
- od 1I 1999 – Województwo podlaskie, Powiat wysokomazowiecki
Po wojnie i współcześnie
W wyniku reformy rolnej z lat 1944–1945 w obrębie Kozarzy znalazł się w całości pobliski majątek ziemski Adamowo (ostatni przedwojenny właściciel Józef Gromada), jak i w dużej części Dominikowo (wchodzący w skład posiadłości ziemskiej Nowodwory) – ostatni właściciel Michał Starzeński.
Powojenne działania i inwestycje w Kozarzach
- 1944 – przygotowanie budynku szkoły do prowadzenia zajęć Osobny artykuł:
- połowa lat 50. – doprowadzenie programu I Polskiego Radia z radiowęzła w Ciechanowcu za pomocą linii napowietrznej. Odbiornikami były tzw. toczki, zwane również kołchoźnikami. Instalacja działała do końca lat 60.
- koniec lat 50. – położenie nowego bruku w części wioski
- 1959 – zbudowano nową szkołę. W starej urządzono dwa mieszkania dla nauczycieli
- grudzień 1960 – doprowadzenie energii elektrycznej, oświetlenie wioski lampami ulicznymi
- początek lat 60. – Kółko rolnicze zostało wyposażone w podstawowy sprzęt
- 1963 – utworzenie strefy przeciwpożarowej w środkowej, najbardziej zagęszczonej części wsi – wymiana słomianego przykrycia dachów na ognioodporne przykrycie dachówkowe lub eternitowe
- połowa lat 60. – utwardzenie żwirem pozostałej części drogi prowadzącej do Ciechanowca
- 1974 – urządzenie przez członków LZS boiska piłki nożnej na tzw. wądoliskach, przy współpracy z władzami Gminy w Ciechanowcu
- 1975 – zorganizowanie Klubu Rolnika, wyposażenie pomieszczenia w stoliki, krzesła, szafki
- 1979 – adaptacja budynku szkoły podstawowej na potrzeby Domu Pomocy Społecznej dla 18 pensjonariuszy
- 1981 – położenie dywanika asfaltowego na żwirowej części drogi
- 1985 – rozpoczęcie budowy nowych obiektów DPS, gdzie umiejscowiono też kaplicę pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego, dostępną również dla mieszkańców wioski. Inwestycję ukończono w roku 1994
- początek lat 90. – budowa remizy strażackiej z przestronną salą i zapleczem kuchennym. Strażacy dysponują jednym wozem bojowym
- początek lat 90. – doprowadzenie wody ze studni głębinowej w Ciechanowcu z możliwością podłączenia węży strażackich do sieci wodnej
- 1995 – uruchomienie oczyszczalni mechaniczno-biologicznej przy Domu Pomocy Społecznej o przepustowości 40 m³/d.
- 2001 – przebudowa i wyasfaltowanie brukowanej części drogi
- 2005 – położenie chodnika z jednej strony zmodernizowanej drogi[29]
- wrzesień 2008 – zakup średniego samochodu strażackiego dla OSP[30]
- 2010 – opracowanie Planu odnowy miejscowości Kozarze[31]
- 2011:
- 2015:
- IV-VI – montaż kolektorów słonecznych wraz z oprzyrządowaniem
- X – położenie instalacji światłowodowej w związku z „Budową nadbużańskiej szerokopasmowej sieci dystrybucyjnej – realizacja I i II etapu” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2007–2013[35]
Demografia
W roku 2009 Kozarze były najbardziej zaludnioną wsią w gminie (4,7% ogółu populacji). Na 103 zabudowania, niewiele ponad dwadzieścia rodzin zajmowało się prowadzeniem gospodarstwach rolnych. Kilka osób pracowało w pobliskim Ciechanowcu, a kilkunastoosobowa grupa w Domu Pomocy Społecznej, w którym mieszka stała, 114 osobowa grupa pensjonariuszy. Kilkadziesiąt osób pobierało rentę lub emeryturę. Naliczono również 14 osób bezrobotnych[36].
Wykres liczby ludności Kozarzy:
[37][24][38][39][31][40][41][42]:
Warunki naturalne
Klimat ma charakter umiarkowany, przejściowy z wyraźnym wpływem czynników kontynentalnych. Lato trwa średnio 60–70 dni, a zima 100–110. Według A. Górniaka Kozarze leżą w obrębie mazowieckiego regionu klimatycznego, subregion nadbużański. Suma rocznych opadów wynosi około 600 mm. Ich największa intensywność przypada od kwietnia do września (60%). Dominują wiatry zachodnie – 23,9% o średniej prędkości 2,3 m/s.
Płynący w pobliżu Nurzec wyznacza naturalną granicę między Wysoczyzną Wysokomazowiecką a Drohiczyńską. Wysokości względne pomiędzy poszczególnymi formami morfologicznymi dochodzą do kilkunastu metrów, a nachylenia terenu sięgają miejscami ponad 20°.
W okolicy przeważają sosnowe lasy o umiarkowanemu zwarciu podszytu.
Część wsi zawiera się w tzw. Obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nurca.
Rodzaj użytku | Hektarów | % |
---|---|---|
Ziemia orna | 439,55 | 64,3 |
Łąki | 9,36 | 1,37 |
Pastwiska | 63,20 | 9,25 |
Lasy | 128,89 | 18,16 |
Sady | 2,32 | 0,34 |
Użytki kopalniane | 0,10 | 0,01 |
Nieużytki | 6,14 | 0,90 |
Drogi | 17,42 | 2,55 |
Grunty zabudowane | 15,04 | 2,20 |
Rowy | 1,49 | 0,22 |
Klasa ziemi ornej | Hektarów | % |
---|---|---|
RIIIb | 17,53 | 3,99 |
RIVa | 208,95 | 47,54 |
RIVb | 103,99 | 23,66 |
RV | 67,99 | 15,47 |
RVI | 40,98 | 9,32 |
RVIz | 0,12 | 0,03 |
Organizacje pożytku publicznego (stan 2009)
- , jednostka typu „S”, Kozarze 9B, 18-230 Ciechanowiec Osobny artykuł:
- Stowarzyszenie na rzecz osób niepełnosprawnych „NATURA”, Kozarze 63, 18-230 Ciechanowiec
- Stowarzyszenie „TUTOR”, Kozarze 93, 18-230 Ciechanowiec
- Dom Pomocy Społecznej
Usługi (stan 2009)
- dwa gospodarstwa agroturystyczne, w tym jedno o profilu artystyczno-ekologicznym
- cztery zakłady świadczące usługi remontowo-budowlane
- zakład krawiectwa damskiego, ciężkiego i męskiego
- sklep spożywczy
- firma handlu stałego i obwoźnego
Urodzeni w Kozarzach, mieszkali w Kozarzach
- Adam Wilkowski (1897–1941) – kapłan diecezji płockiej
- Stanisław Tenderenda (1898–1984) – ksiądz katolicki, prałat, profesor w Seminarium Duchownym w Płocku
- Stanisław Wilkowski (1914–1969) – kapelan, redaktor
- Czesław Wilkowski (1916–2009) – ksiądz katolicki, Kanonik Honorowy Kapituły Kolegiackiej Sejneńskiej
- Zdzisław Tadeusz Mikołajczyk (1928–2007) – ksiądz katolicki, prałat, kapelan Jego Świątobliwości
Obiekty zabytkowe i pamięci narodowej (stan 2009)
- dwa domy drewniane z początku XX w.
- cmentarz–mogiła zbiorowa, z okresu II wojny światowej, przy drodze do Ciechanowca. Pochowano tu około 200 Polaków, Żydów, jeńców radzieckich rozstrzelanych w latach 1941–1944. Wpisany do rejestru zabytków pod nr rej. A-427, decyzją wojewody łomżyńskiego z dnia 30 grudnia 1991 r.[43]
- mogiła zbiorowa – zlokalizowana w lesie, między wsią Kozarze i Zaszków. Granitowa płyta memoratywna z napisem: Wymordowani przez okupanta hitlerowskiego w czerwcu 1944 r. Cześć Ich Pamięci. Pochowano tu 80 niezidentyfikowanych osób narodowości polskiej[44]
- przydrożny krzyż z roku 1890,za którym pochowani są zabici z okresu I wojny światowej
- fragment czółna (dłubanki), długości 5,35 m, z I w. p.n.e., znaleziony nad urwiskiem Nurca, wykonany z drewna dębowego, konserwowany w latach 1999–2004 w Muzeum Archeologicznym w Biskupinie. Współcześnie zabytek jest wyeksponowany w Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu[45].
Herb i flaga wsi
11 listopada 2019 roku podjęto procedurę związaną z ustanowieniem herbu i flagi wsi. Wybrano dziewięcioosobową Komisję społeczną, w tym przewodniczącego.[46] 4 grudnia ogłoszono konkurs otwarty na projekt herbu i flagi.[47] 3 lipca 2020 roku Komisja społeczna podjęła uchwałę w sprawie wzorów herbu i flagi dla wsi Kozarze.[48]
Herb: Tarcza typ hiszpański, zielona, przedzielona w pas białą falą symbolizującą wody rzeki Nurzec. Na górnej części kozioł srebrny (biały) ze złotymi (żółtymi) rogami i kopytami, zwrócony w lewo. Na środku dolnej części srebrne koło młyńskie. Młyn w Kozarzach funkcjonował przez kilka wieków. Koło młyńskie jest jednocześnie symbolem mozolnej, rolniczej pracy. Po lewej i prawej stronie tarczy, na wskroś, dwa stojące, złote (żółte) kłosy pszenicy, w odbiciu lustrzanym
Flaga: Barwy identyczne jak w herbie. Proporcje płata w stosunku 5:8. Płat zielony, podzielony białą, poziomą falą symbolizującą wody rzeki Nurzec na dwa, w stosunku ¾ do ¼. Na górnej części (¾) kozioł srebrny (biały) ze złotymi (żółtymi) rogami i kopytami, zwrócony w lewo
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 60262
- ↑ Wieś Kozarze w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-01-27] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 525 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ I. Halicka, Nazwy miejscowe środkowej i zachodniej Białostocczyzny: dzierżawcze, patronimiczne i rodzinne, Tom 1, PWN, 1976, s. 207.
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji łomżyńskiej
- ↑ J. Maroszek, Dzieje obszaru gminy Szepietowo w XV-XX wieku, Szepietowo 2006, s. 7–8.
- ↑ Zuzela, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 679 .
- ↑ Kościół w Żuźlu na Wisłą...(po prawej 12 w. od dołu), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 664 .
- ↑ a b c d e N. D. Tomaszewski, Historia Ciechanowca do roku 1947, Ciechanowiec 2008, s. 28, 30, 32, 35, 40, 55, 56, 68, 78, 79, 86, 87, 88, 98, 138, 141, 311, 320.
- ↑ S. V. Dumin, A. Rachuba, J. Sikorska-Kulesza, Ciechanowieccy herbu Dąbrowa, DiG, 1997.
- ↑ Tropami Tajemnic Ziemi Sokołowskiej – Szwejkowie herbów Trzaska i Dąbrowa.
- ↑ Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego (Dopelnienie Niesieckiego) Krakow 1870 — С. 365—366.
- ↑ Polska XVI w. pod względem geograficzno-statystycznym, tom VI cz. I, Podlasie, opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego, s. 13, 49–50.
- ↑ Teki Dworzaczka, Biblioteka Kórnicka PAN, Regestry grodzkie i ziemskie, Gniezno, Część 1 (Nr 337).
- ↑ a b Spis maiętności Ciechanowieckiej z dnia 25 maja 1628 r. wykonany na zlecenie Jana Stanisława Sapiehy.
- ↑ Dobra Koce.
- ↑ A. Laszuk, Zaścianki i królewszczyzny, Struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII w., Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, Warszawa 1998.
- ↑ Diecezja Łomżyńska: CIECHANOWIEC.
- ↑ a b Планъ местечка Цехановца съ Окрестностями Снятъ йнструментально въ 1828 Году. Генерального Штаба Штабсъ капетаномъ Давудовымъ и Падпоручникомъ Раевскимъ.
- ↑ Lucjan Budlewski: Żydzi w Ciechanowcu w XVIII-XIX wieku. Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy. [dostęp 2012-05-17].
- ↑ a b c Nowodwory (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 246 .
- ↑ Polish Business Directory Project JRI Poland in cooperation with Jewishgen, 1929, s. 129.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., Województwo białostockie, Powiat wysokomazowiecki, Gmina Klukowo.
- ↑ Historia miasta. Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy. [dostęp 2012-05-17].
- ↑ Teksty pieśni obrzędowych, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2012.
- ↑ Inwestycje w 2005 roku. Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy. [dostęp 2012-05-17].
- ↑ Protokół Nr 23/08 z posiedzenia Komisji Budżetu, Rolnictwa i Rozwoju Gospodarczego Rady Miejskiej w Ciechanowcu odbytego w dniu 25 września 2008 roku w Urzędzie Miejskim w Ciechanowcu.
- ↑ a b Plan odnowy miejscowości Kozarze na lata 2010–2017, Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 249/XLVI/10 Rady Miejskiej w Ciechanowcu z dnia 9 listopada 2010 roku.
- ↑ Miejski Portal Internetowy – Remonty świetlic wiejskich.
- ↑ 50 lat Ochotniczej Straży Pożarnej w Kozarzach. Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy, 2011-09-08. [dostęp 2012-05-17].
- ↑ Zarządzenie Nr 126/12 Burmistrza Ciechanowca z dnia 28 marca 2012 r. w sprawie przyjęcia sprawozdania z wykonania budżetu gminy za 2011 r.
- ↑ http://ciechanowiec.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=4781&Itemid=107#top_s, 16 X 2015 r.
- ↑ [1]: dostęp 24 lipca 2012 r.
- ↑ Kozarze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 541 .
- ↑ Mapa Wojskowego Instytutu Geograficznego, Warszawa 1937, opracowana na podstawie mapy z roku 1935, pas 38, słup 35.
- ↑ Strategia rozwoju gminy Ciechanowiec do roku 2020, Ciechanowiec, 2008, Załącznik Nr 1 do Uchwały 102/XVI/08 Rady Miejskiej w Ciechanowcu z dnia 28 kwietnia 2008.
- ↑ [2]: dostęp 24 lipca 2012 r.
- ↑ Protokoły sesji GRN w Klukowie, lata 1950–1954, 90/14.
- ↑ PPRN w Wysokiem Mazowieckiem, Sprawozdania statystyczne, 428/1/120.
- ↑ D. Stankiewicz, Cmentarze żydowskie województwa podlaskiego, [w:] https://archive.ph/20101226130145/http://bialystok.jewish.org.pl/page5.html
- ↑ Ogólnopolska, komputerowa baza cmentarzy wojennych, [w:] https://archive.is/20121221150945/http://groby.radaopwim.gov.pl/grob/8324/.
- ↑ Dr inż. Leszek Babiński – Konserwacja. leszekbabinski.comlu.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-28)]..
- ↑ Protokół Nr 1 Komisji społecznej z dnia 11 listopada 2019 roku w sprawie ustanowienia herbu i flagi wsi Kozarze
- ↑ Protokół Nr 2 Komisji społecznej z dnia 4 grudnia 2019 roku w sprawie ustanowienia herbu i flagi wsi Kozarze
- ↑ Uchwała Komisji społecznej z dnia 3 lipca 2020 roku w sprawie ustanowienia herbu i flagi wsi Kozarze