Kościół św. Józefa
w Katowicach

nr rej. – A-1236/78 z 8 września 1978[1] – A/523/2019 z 19 lipca 2019[2]
kościół parafialny
Kościół od strony ulicy Gliwickiej (2014)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Adres	ul. Gliwicka
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Józefa w Katowicach-Załężu
Wezwanie	św. Józefa
Wspomnienie liturgiczne	1 maja
Historia Data rozpoczęcia budowy 1898 Data zakończenia budowy 1900 Data poświęcenia 29 kwietnia 1902
Dane świątyni Styl neogotyk Architekt Ludwig Schneider Świątynia • materiał bud. • wysokość • długość • szerokość • cegła 64 m 53 m 30,5 m Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 35 m Ołtarz • liczba ołtarzy • wezwania ołtarzy bocznych 5 Matki Bożej Królowej Świata, św. Barbary, św. Floriana, Najświętszego Serca Pana Jezusa Liczba naw 3 Organy • liczba głosów • liczba manuałów 27 2 Dzwonnica • typ dzwonnicy • nazwa dzwonu zwarta św. Maryja, św. Florian, św. Barbara, św. Józef
Położenie na mapie Katowic Kościół św. Józefa w Katowicach
Położenie na mapie Polski Kościół św. Józefa w Katowicach
Położenie na mapie województwa śląskiego Kościół św. Józefa w Katowicach
50°15′49,60″N 19°00′01,76″E/50,263778 19,000489
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół św. Józefa w Katowicach – kościół parafialny rzymskokatolickiej parafii św. Józefa w Katowicach, znajdujący się przy ulicy Gliwickiej, we wschodniej części dzielnicy Załęże.

Powstał w latach 1898–1900 jako kościół wotywny po katastrofie górniczej w kopalni „Kleofas” z 3 na 4 marca 1896 roku (ówcześnie „Cleophas”). Został poświęcony 8 listopada 1900 roku, a konsekrowany 29 kwietnia 1902 roku przez ks. kard. Georga von Koppa. Autorem projektu powstałego w stylu neogotyckim kościoła był Ludwig Schneider. Wpisany jest do rejestru zabytków nieruchomych.

Zanim w Załężu została powołana parafia św. Józefa, wierni przynależeli do parafii św. Szczepana w Bogucicach^[3]. Pierwsze propozycje powstania kościoła na terenie Załęża, na górce w Załęskiej Hałdzie, pochodzą z połowy XIX wieku od ówczesnego właściciela Załęża, ewangelika Ernesta Georgesa de la Tour, lecz z uwagi na brak poparcia finansowego wśród innych potentatów przemysłowych z terenu planowanej wówczas parafii pomysłu nie zrealizowano. Następny właściciel Załęża, Magnus von Moltke, okazywał zainteresowanie budową kościoła, lecz już nie powstaniem parafii^[4].

W związku z rozwojem przemysłu, a wraz z tym znacznym wzrostem liczby mieszkańców Załęża, budowa kościoła stała się sprawą pilną^[5], gdyż coraz więcej wiernych zamiast do kościoła w Bogucicach oddalonego od Załęża o około 4 km uczęszczała do nowo wybudowanych, bliższych świątyń w Dębie, Hajdukach Wielkich czy Katowicach^[6], gdzie od połowy XIX wieku wierni z Załęża zaczęli uczęszczać do tymczasowego kościoła w rejonie późniejszego placu Wolności, który został poświęcony w 1860 roku^[7].

Załęski kościół został ostatecznie zrealizowany z inicjatywy duchowieństwa^[4]. Proboszcz bogucickiej parafii ks. Ludwik Skowronek w 1894 roku wykupił 3,34 ha gruntów pod budowę kościoła, plebanii i cmentarza. Była to jedyna dostępna wówczas działka z frontem do głównej drogi Załęża – późniejszej ulicy Gliwickiej^[8]. Zarząd kościelny parafii bogucickiej obradując 1 grudnia 1895 roku podjął uchwałę, wskazując m.in., iż „w obecnej chwili jednak budowa kościoła w Załężu stała się nieodzowną koniecznością”^[6]. Następnie ks. Ludwik Skowronek zwrócił się ze sprawą budowy kościoła do kurii wrocławskiej, po czym 27 grudnia 1895 roku biskup wrocławski kard. Georg von Kopp zatwierdził jego plany^[9].

Temat wzniesienia świątyni przyspieszyła katastrofa górnicza w kopalni „Cleophas” (późniejszy „Kleofas”) z 3 na 4 marca 1896 roku, w której to w pożarze zginęło ponad stu górników, głównie z Bogucic, Dębu i Załęża^[9]. Podczas pogrzebu 7 marca 1896 roku^[10] proboszcz ks. Ludwik Skowronek wygłosił ślubowanie wybudowania kościoła, które brzmiało następująco:

Na wezwanie planowanego wówczas załęskiego kościoła wybrano św. Józefa – patrona dobrej śmierci^[8], a sama świątynia została kościołem wotywnym^[11].

20 kwietnia 1896 roku erygowano załęską parafię św. Józefa^[7][10], a 15 listopada tego samego roku^[4][12] wraz z powołaniem Zarządu Kościelnego powołano Komitet Budowy Kościoła^[13]. Budowę świątyni rozpoczęto, z dwuletnim opóźnieniem spowodowanym prawdopodobnie brakiem funduszy, 15 maja 1898 roku^[12]. W tym dniu w założonych już fundamentach proboszcz bogucickiej parafii ks. Ludwik Skowronek poświęcił kamień węgielny^[13] przy udziale m.in. członków gminy parafialnej i parafian sąsiednich gmin^[14].

Zaprojektowanie kościoła, plebanii i klasztoru Komitet Budowy Kościoła powierzył architektowi Ludwigowi Schneiderowi, który wykonał plany budowy i prowadził nadzór^[14]. Oryginalny projekt nie zachował się, ale został przez niego opublikowany w książce wydanej w 1903 roku w Opolu^[12]. Kierownikiem budowy został Richard Braschke, a mistrzem murarskim Anton Kubitzek^[15]. W budowie uczestniczyło prócz kwalifikowanych pracowników także kilkadziesiąt murarzy, cieśli i robotników niekwalifikowanych. Także parafianie pomagali w pracach pomocniczych czy przy dowozie materiałów budowlanych^[14]. Patronat nad nowo powstałą parafią i budowanym wówczas kościołem objął biskup wrocławski jako ordynariusz, jednak największy trud budowy spoczywał na administratorze oraz wiernych^[16].

Kościół budowano z dużym zaangażowaniem ks. Ludwika Skowronka oraz wiernych z Bogucic i Załęża^[4]. Comiesięcznie od 1898 roku do 16 grudnia 1900 roku zbierano kolektę na budowę świątyni, a przed poświęceniem budynku 28 października 1900 roku otworzono kościół dla zwiedzających^[4][12]. Darowizny na rzecz budowy kościoła przekazały również m.in.: huta „Baildon”, spółka Georg von Giesches Erben, Katowicka Spółka Akcyjna dla Górnictwa i Hutnictwa (niem. Kattowitzer AG für Bergbau und Eisenhüttenbetrieb) oraz Śląski Fundusz Wolnych Kuksów (niem. Verwaltung des Schlesischen Freikuxgelderfonds)^[12]. Koszt budowy świątyni wyniósł łącznie 250 tys. marek^[17].

Poświęcenia załęskiego kościoła pw. św. Józefa dokonał 8 listopada 1900 roku proboszcz parafii Mariackiej ks. dziekan Victor Schmidt^[17], a w uroczystości wzięli udział m.in.: generalny dyrektor spółki Georg von Giesches Erben i radca górniczy Friedrich Bernhardi oraz landrat katowicki Ernst Eugen Gerlach^[14]. Konsekracji świątyni dokonał 29 kwietnia 1902 ks. kard. Georg von Kopp^[17], a dzień później udzielił pierwszego sakramentu bierzmowania w kościele – przystąpiło do niego 1 749 osób^[18].

W 1917 roku zostały zarekwirowane na cele wojenne kościelne dzwony, które zostały odlane w Apoldzie w 1900 roku^[17]. Z okazji obchodów 25-lecia istnienia załęskiego kościoła^[19] w 1925 roku założono nowe dzwony, które pochodziły z odlewni Karol Schwabe z Białej^[17]. W 1929 roku przeprowadzono pierwsze po wybudowaniu świątyni zdobienie wnętrz malowidłami, które wykonała katowicka firma Kowalewski^[20] według projektu katowickiego malarza Ottona Kowalewskiego^[21]. Pierwszy większy remont kościoła, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz, zrealizowano w latach 1936–1937. W ramach tych prac m.in. naprawiono dach i wieżę kościoła, na której wystąpiła potrzeba wymiany wieńczącej ją gałki z blachy ocynkowanej^[22]. Nową kulę, w której umieszczono kapsułę czasu^[23], zamontowano 18 października 1937 roku^[24].

W okresie niemieckiej okupacji Polski, w 1943 roku trzy największe dzwony kościelne zostały zabrane na cele wojenne decyzją władz III Rzeszy^[25][26]. W 1959 roku powieszono trzy nowe dzwony^[17], które poświęcono w Niedzielę Palmową^[25]. W latach 50. XX wieku zaaranżowano kaplicę Matki Bożej Częstochowskiej^[25], a w 1960 roku w kościele został zamontowany system ogrzewania^[27].

W 1977 roku rozpoczęto prace nad modyfikacją wystroju załęskiego kościoła. Pojawił się spór o wygląd, w którym część parafian była zwolennikiem zmian posoborowych, a część chciała ocalić oryginalną aranżację. Efektem tego był wpis kościoła do rejestru zabytków nieruchomych^[28], co nastąpiło 8 września 1978 roku^[12].

W 2009 roku w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Katowice na lata 2007–2013 rozpoczęto konserwację elewacji zewnętrznej kościoła, którą ukończono w 2012 roku przy współudziale Biura Konserwatora Zabytków w Katowicach, Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i parafii. W ramach prac wyremontowano dach i wymieniono spoiny, zrekonstruowano mury, attyki i przypory, a także oczyszczono i wzmocniono elewacje zewnętrzne. Wcześniej wykonano też remont wewnątrz, a także konserwację ołtarzy i zakup nowych ławek^[12][29]. W tym czasie ze względu na niezgodność z historycznym wystrojem świątyni w 2003 roku zostały usunięte mozaiki autorstwa Józefa Kołodziejczyka, które zostały wykonane w 1967 roku^[30][25]. W 2019 roku rozpoczęto konserwację zabytkowych organów^[31], prace te trwały do 2021 roku^[32].

Kościół pw. św. Józefa w Katowicach to obiekt murowany z cegły^[13], pokryty cegłą licówką^[33]. Nieorientowany, z prezbiterium zwróconym w kierunku południowym^[34]. Wzniesiony jest na planie krzyża łacińskiego^[13], posiada pseudobazylikowy korpus^[33][13] i zwieńczony jest dachem dwuspadowym^[35] o konstrukcji drewnianej, kryty blachą ocynkowaną (pierwotnie łupkiem, a potem eternitem), natomiast na wieżyczkach blachą miedzianą^[13][10]. Wymiary zewnętrzne kościoła wynoszą: długość 53 m, szerokość 30,5 m, wysokość 64 m^[33].

Kościół został zaprojektowany przez architekta Ludwiga Schneidera w stylu neogotyckim^[10]. Elewacje świątyni ozdobiono ornamentami z cegły profilowanej i glazurowanej, tynkowanymi blendami, przyporami, pinaklami, arkadowymi fryzami^[13], a także daszkami, które akcentują jej bryłę^[10]. Fasadę ujęto w dwie wieżyczki z klatkami schodowymi prowadzącymi na chór^[13][35]. Fasadę poprzedza trójdzielna kruchta z portykiem kolumnowym^[35], w której znajduje się główne wejście do świątyni^[13]. Nad nim znajduje się rozeta^[36], a szczyt fasady zdobią ostrołukowe blendy^[35].

Okna kościoła są ostrołukowe^[10] z maswerkami^[34]. W prezbiterium oraz nad wejściem umieszczone są rozety^[34].

Na skrzyżowaniu naw znajduje się wieża – pełni funkcję wieży zegarowej, a także dzwonnicy. Wysoka jest na 35 m ponad poziom dachu, jest smukła, ośmioboczna z ostrosłupowym dachem wieżowym, oraz posiada dzwon-sygnaturkę oraz zegar wyprodukowany w głogowskiej firmy Carla Weissa^[37]. Urządzenie to ufundował w 1900 roku ks. Ludwik Skowronek, o czym informuje pamiątkowa tabliczka na obudowie mechanizmu o treści: „Gestiften vom Pfarrer Ludwig Skowronek im Boguschütz A.D. 1900”^[32]. Podobne rozwiązanie architektoniczne dotyczące wieży posiadają kościoły Najświętszego Serca Pana Jezusa w Rogowie i pw. św. Antoniego we Wrocławiu-Karłowicach^[37].

Wnętrze kościoła ma układ halowy z transeptem^[13][34], a z uwagi na szerokość nawy głównej i ramion transeptu wnętrze kościoła, zwłaszcza w miejscu krzyżowania się naw, jest przestronne^[38]. Wnętrza nakryte są sklepieniami żebrowymi: gwiaździstymi^[34] i krzyżowymi^[10][13]. Prezbiterium jest pięcioboczne^[34], a wokół niego znajdują się zakrystia i pomieszczenia gospodarcze. Z boku otwierają się do prezbiterium wieloboczne kaplice będące przedłużeniem naw bocznych^[33][10]. Nad zakrystią znajduje się empora, do której prowadzi klatka schodowa znajdująca się w ryzalicie od strony południowej^[10].

Posadzki kościoła wykonane są w płyt kamiennych^[13].

Pierwotnie w prezbiterium znajdowały się polichromie Josepha Krachwitza z Nysy^[30], które istniały do 1929 roku. Nowe wykonał Otto Kowalewski, lecz na skutek szkód górniczych uległy one zniszczeniu i w 1955 roku zostały one zastąpione przez polichromie autorstwa Józefa Mitschke^[25]. W 1967 roku zostały tam wykonane mozaiki autorstwa Józefa Kołodziejczyka, które istniały do 2003 roku^[30][25]. Dekoracje malarskie w kościele wykonywał także Roman Nyga z Bierunia^[23], brat załęskiego proboszcza ks. Jerzego Nygi – w latach 80. XX wieku namalował polichromie, które przedstawiały wizerunki świętych. Współcześnie świątynia polichromii nie posiada, a ściany są pomalowane na biało^[25].

Witraże w prezbiterium przedstawiają: św. Stanisława Kostkę, św. Rozalię^[39], Marię Niepokalanie Poczętą i św. Józefa z Dzieciątkiem^[40]. Przy ołtarzach bocznych znajdują się witraże Najświętszego Serca Pana Jezusa i Serca Maryi, a te znajdujące się w transepcie przedstawiają od strony wschodniej: „Chrystusa wśród dzieci” oraz „św. Elżbietę Węgierską wśród ubogich”^[41] i od zachodniej: „Wizję św. Jadwigi Śląskiej”oraz „Zwątpienie św. Piotra”^[42][43]. Witraże znajdujące się w kruchcie przedstawiają: św. Marcelego, św. Karola Boromeusza, św. Ludwika i Matkę Boską Bolesną, a ich fundatorem był Carl Kaluza^[44][38]. Kościół posiada dwie rozety – ta w prezbiterium przedstawia Gołębicę Ducha Świętego z dekoracją roślinną, a znajdująca się na fasadzie świątyni św. Cecylię (jest ona niewidoczna od środka, zasłonięta przez prospekt organowy)^[43][45]. Witraże, rozety i okna kościoła znajdujące się w nawie głównej kościoła zostały wykonane przez firmę F. Kliem z Raciborza, a witraże w kruchcie przez wrocławską firmę Adolpha Seilera^[23][43]. Witraż w kaplicy Matki Bożej Częstochowskiej, wykonany przez Adama Bunscha z Krakowa, pochodzi z lat 50. XX wieku^[23].

W kościele pw. św. Józefa zachował się niemal cały jego pierwotny wystrój, m.in.: ołtarz główny i dwa boczne (św. Floriana i św. Barbary), świeczniki czy konfesjonały. Te ostatnie wykonał rzeźbiarz, stolarz i snycerz Carl Buhl z Wrocławia, który współpracował z Ludwigiem Schneiderem także przy budowie bazyliki pw. św. Antoniego w Rybniku^[37]. Ponadto znajduje się tutaj oryginalna ambona z reliefami i stacje drogi krzyżowej^[10]. Ramy stacji drogi krzyżowej także wykonano w pracowni Carla Bruhla^[46], natomiast odlewy do nich z uszlachetnionego gipsu powstały w firmie Franza Mayera w Monachium^[37]. Rzeźby Chrystusa i Apostołów ogrodzie oliwnym wyrzeźbił Johann Baumeister z Wrocławia^[17], natomiast drewniany krucyfiks, który wisiał pierwotnie na ścianie w transepcie, został wyrzeźbiony przez Josefa Reisera w Oberammergau w Bawarii. Został on w 1988 roku gruntowanie wyremontowany^[47].

W prezbiterium znajduje się ołtarz posoborowy, ambonki i sedilia wykonane przez Józefa Kołodziejczyka z Chorzowa. W przeszłości kościół posiadał także balaski ołtarzowe^[25]. W latach 50. XX wieku zaaranżowano kaplicę Matki Bożej Częstochowskiej^[25] – znajduje się ona pomiędzy lewym transeptem a nawą^[48].

Łącznie w kościele znajduje się pięć ołtarzy: główny wykonany przez stolarza i snycerza Carla Buhla oraz cztery boczne, w tym dwa, św. Barbary i św. Floriana, także autorstwa Carla Buhla^[10]. Na ołtarzu głównym znajduje się cykl obrazów: „Narodzenie Pana Jezusa”, „Ofiarowanie Pana Jezusa w świątyni”, „Rodzina Święta przy pracy”^[48]. Obrazy te prezentują patrona kościoła – św. Józefa, przedstawianego zawsze z rodziną. Związane było to z faktem szerzenia się w tamtym czasie kultu Świętej Rodziny, czego propagatorem był papież Leon XIII^[47]. Cykl obrazów namalował pochodzący z Wrocławia Julian Wałdowski^[38]. Na ołtarzu głównym znajdują się także figury przedstawiające: Pana Jezusa Dobrego Pasterza (pośrodku; w górnej części ołtarza), św. Michała Archanioła, św. Piotra, św. Pawła i św. Jana Chrzciciela^[48]. Ołtarz główny ufundowało Bractwo Różańcowe z Bogucic^[47].

Na lewo od ołtarza głównego znajduje się ołtarz św. Floriana z figurami św. Ludwika i św. Franciszka Ksawerego^[48]. Jego fundatorami byli pracownicy huty „Baildon”^[46]. Po prawej stronie znajduje się natomiast ołtarz św. Barbary z figurami św. Alojzego i św. Klary^[48]. Znajdujący się na ołtarzu obraz ze św. Barbary ukazującej się górnikom namalował Julian Wałdowski^[38]. Ołtarz ten ufundowali pracownicy kopalni „Kleofas”^[46].

W lewej części transeptu stoi ołtarz Matki Bożej Królowej Świata z figurami Matki Bożej Królowej Świata, św. Stanisława i św. Teresy z Ávili, a naprzeciwko niego ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa z figurami Serca Pana Jezusa, św. Agnieszki i św. Ignacego Loyoli^[48]. Ołtarze te odznaczają się bogatszą snycerką niż ołtarz główny. Wykonał je w drewnie dębowym Heinrich Schweppenstedde, a figury do nich Anton Mormann(inne języki) – obaj pochodzący z Wiedenbrück. Obrazy do ołtarzy namalował na blaszce miedzianej, podobnie jak do pozostałych, Julian Wałdowski^[47][37].

Kościół wyposażony jest w organy, wpisane do rejestru zabytków ruchomych województwa śląskiego pod numerem B/352/2018. Zostały one wykonane w 1900 roku przez świdnicką firmę Schlag & Söhne. Jest to instrument 27-głosowy^[31] posiadający 1 649 piszczałek^[49], z dwoma manuałami i pedałem, pneumatyczną trakturą gry i rejestrów, stożkowymi wiatrownicami, miechami magazynowymi z podawaczem nożnym i dmuchawą elektryczną oraz stołem gry z lewej strony szafy organowej. Szafa organowa wykonana jest z drewna w konstrukcji ramowo-płycinowej. Autorstwo prospektu organowego jest przypisywane Ludwigowi Schneiderowi^[31][17].

W kruchcie kościoła została umieszczona kamienna tablica upamiętniająca ks. prałata Józefa Kubisa, pierwszego proboszcza załęskiej parafii w latach 1900–1942. Tablicę odsłonięto w 65-lecie poświęcenia kościoła^[50]. Znajdują się tu także tablice upamiętniające górników, którzy zginęli w katastrofie w kopalni „Kleofas” z 3 na 4 marca 1896 roku (wówczas pod nazwą „Cleophas”). Tablice te przeniesiono z cechowni zlikwidowanej kopalni^[17]. Znajdują się one na prawo od prezbiterium i jest ich łącznie pięć^[51]. W kaplicy Matki Bożej Częstochowskiej we wschodniej nawie znajduje się tablica upamiętniająca Jubileusz Roku Pańskiego 2000^[50].

Kościół posiada cztery dzwony: św. Maryja (o wadze 833 kg), św. Florian (534 kg), św. Barbara (401 kg) oraz najmniejszy – św. Józef (224 kg)^[17]. Zostały one odlane w Odlewni Niestroj w Goduli, a zawieszono je w 1959 roku^[48].

Kościół pw. św. Józefa położony jest we wschodniej części katowickiej dzielnicy Załęże, przy ulicy Gliwickiej^[52][53]. Stanowi on główną część założenia urbanistycznego wraz z klasztorem Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi (po stronie zachodniej) oraz plebanią (po stronie wschodniej)^[37], a ich budowę rozpoczęto w 1896 roku. Klasztor został poświęcony 30 października 1899 roku, a proboszcz zamieszkał na probostwie w listopadzie 1900 roku^[4]. Obydwa budynki budynki, podobnie jak kościół, zaprojektował Ludwig Schneider^[54].

Budynek plebanii przy ulicy Gliwickiej 76 to obiekt murowany z cegły, dwukondygnacyjny, zwieńczony dachem czterospadowym. Posiada ceglane nieotynkowane elewacje, ozdobne szczyty i obramienia otworów okiennych^[55]. Budynek Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi przy ulicy Gliwickiej 78 pierwotnie był neogotycki^[56], po czym został rozbudowany i nadbudowany w 1975 roku^[57]. Jest to obiekt częściowo tynkowany, dwukondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym. Zachowały się na nim m.in: wykusz, portal wejściowy, kolumienki i częściowo ostrołukowe otwory okienne^[56].

Na placu przykościelnym znajduje rzeźba „Ukrzyżowanie” autorstwa Johanna Baumeistera z Wrocławia^[23], z figurą Chrystusa i stojącymi pod krzyżem figurami Matki Bożej i św. Jana. Na cokole z kamienia polnego^[36] wmurowana jest tablica pamiątkowa z inskrypcją, na której wypisano nazwiska poległych za wolność ojczyzny oraz zmarłych w obozach koncentracyjnych, w tym m.in.: ks. Karola Kałużę i hm. Jerzego Lisa^[58].

Cały kompleks kościelny otoczony jest ogrodzeniem żeliwnym z murowanymi słupkami i cokołem z cegły, a od zachodu pełnym ceglanym ogrodzeniem^[36].

Na południe od zabudowy kościelnej znajduje się cmentarz parafialny^[54]. Położony jest przy ulicy P. Pośpiecha, pomiędzy kościołem a linią kolejową^[16]. Otoczony jest ogrodzeniem ceglanym, posiada alejki główne, na skrzyżowaniu których znajduje się krzyż z figurą Chrystusa na cokole^[35].

• RobertR. Borowy RobertR., Wczoraj – dziś – jutro …kopalni „Katowice-Kleofas”: historia węglem pisana, Katowice: Usługi Poligraf.-Wyd. Piotr Tyrtania, 1997, ISBN 83-907139-2-6  (pol.).
• MichałM. Bulsa MichałM., GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., BeataB. Witaszczyk BeataB., Domy i gmachy Katowic, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2013, ISBN 978-83-63780-00-5  (pol.).
• MichałM. Dzióbek MichałM., Katowickie pomniki i tablice pamiątkowe: katalog, Katowice: Śląskie Centrum Wolności i Solidarności, 2023, ISBN 978-83-966732-3-7  (pol.).
• DorotaD. Głazek DorotaD., Domus Celeberrima. Architektura sakralna (katolicka) przemysłowej części Górnego Śląska, 1870-1914, Katowice: Akademia Sztuk Pięknych. Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego, 2003, ISBN 83-918475-1-9  (pol.).
• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Tabaczyński PiotrP., Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7  (pol.).
• MariaM. Kasprzyk MariaM., Studium historyczno-urbanistyczne Katowic w granicach administracyjnych. Załęże. Tom I Tekst, Opublikowano w: Miejski System Zarządzania – Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki, Kraków: Pracownie Konserwacji Zabytków „ARKONA” Sp. z o.o. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, 1994  (pol.).
• BernardB. Kopiec BernardB., Ludwig Schneider. Architektura sakralna. Dzieła wszystkie, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2021, ISBN 978-83-63780-34-0  (pol.).
• IrmaI. Kozina IrmaI., Urbanistyka i architektura (1855–1921), [w:] AntoniA. Barciak, EwaE. Chojecka, SylwesterS. Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, s. 13–39, ISBN 978-83-87727-29-1  (pol.).
• LudwikL. Musioł LudwikL., Załęże: monografia historyczna dzisiejszej dzielnicy miasta Katowic, Katowice 1969  (pol.).
• GinterG. Pierończyk GinterG., Plecionka, Kotórz Mały: Silesia Progress, 2019, ISBN 978-83-65558-24-4  (pol.).
• BernadetaB. Prandzioch-Goretzki BernadetaB., 125-lecie parafii św. Józefa w Katowicach-Załężu 1896–2021, Katowice: Rzymskokatolicka parafia św. Józefa w Katowicach-Załężu, 2021  (pol.).
• JoannaJ. Utzig JoannaJ., Kościół parafialny pw. św. Józefa w Katowicach-Załężu, [w:] JoannaJ. Utzig, IrenaI. Kontny, KamilaK. Twardowska, Corpus Vitrearum Polska. Korpus witraży z lat 1800-1945 w kościołach rzymskokatolickich, t. VI Archidiecezja katowicka część I, wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: Universitas, 2023, ISBN 978-83-970536-0-1 .