katedra Świętego Marcina
Katedrálny chrám sv. Martina

Katedra z lotu ptaka
Państwo	Słowacja
Miejscowość	Spiska Kapituła (część Spiskiego Podgrodzia)
Typ budynku	kościół katedralny
Styl architektoniczny	późnoromański i gotycki
Rozpoczęcie budowy	XIII wiek
Ważniejsze przebudowy	XVIII i XIX wiek
Pierwszy właściciel	Kościół katolicki
Plan budynku
Położenie na mapie kraju preszowskiego katedra Świętego Marcina Katedrálny chrám sv. Martina
Położenie na mapie Słowacji katedra Świętego Marcina Katedrálny chrám sv. Martina
49°00′01,75″N 20°44′26,82″E/49,000486 20,740783
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Katedra Świętego Marcina^[1] (słow. Katedrálny chrám sv. Martina) – jeden z najcenniejszych i najstarszych obiektów kościelnych na Słowacji, położony w dawnym miasteczku kościelnym Spiska Kapituła w regionie Spisz. Powstał w miejscu starszego kościoła z XI wieku (zachowały się fragmenty romańskiej rotundy). W 1776 podniesiona do godności katedry. Wraz z otoczeniem została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Budowę rozpoczęto w 1198, ale właściwe prace trwały dopiero po najazdach tatarskich, w latach 1245–1273. Powstała w stylu późnoromańskim, ale większość elementów jest obecnie gotycka. Romański kształt zachowała fasada zachodnia, z dwiema wieżami górującymi nad okolicą, romańskim chórem i kruchtą. W lewej wieży znajdują się dwa poziomy biforiów, dwudzielnych okien romańskich z kolumienką pośrodku. Nad wejściem znajduje się romański półokrągły portal. Również drugi portal, północny, ukryty obecnie w kruchcie, zachował cechy romańskie. W kruchcie przetrwały także masywne sklepienia krzyżowo-żebrowe i filary wiązkowe.

Katedra jest trójnawowa – wielokrotnie ją przebudowywano. W II połowie XV wieku w stylu gotyckim – powiększono prezbiterium, a od strony południowej dobudowano kaplicę rodziny Zapolya (w miejscu dawniejszej gotyckiej kapliczki Bożego Ciała z 1382)^[2], bardzo podobną do kaplicy z kościoła w Spiskim Czwartku. W XVIII wieku, pod utworzeniu w 1776 starostwa spiskiego, obiekt poddano licznym późnobarokowym przeróbkom, które usunięto (czasami dość brutalnie) w latach 1873–1889. Nawa była w pewnym okresie podwyższana – mniej więcej o jedną trzecią swojej długości.

Kościół pokryty jest wspólnym dachem dwuspadowym. Jak większość świątyń z tego okresu jest zorientowany na osi wschód-zachód (główny ołtarz jest skierowany w kierunku wschodnim, ku Ziemi Świętej).

Wskutek licznych przebudów w środku nie zachowało się wiele przedmiotów z początków istnienia katedry, niemniej jednak wnętrza pełne są cennych obiektów z różnych epok.

Z 13 gotyckich ołtarzy zachował się główny św. Marcina (właściwie neogotycki z XIX wieku, z wkomponowanymi gotyckimi fragmentami z lat 1470–1478), położone w nawach bocznych ołtarze Trzech Króli, św. Michała Archanioła i Zaśnięcia Panny Marii, Koronowania Panny Marii w kaplicy Zapolyów oraz ołtarz Krzyża Świętego. Inne najpierw zbarokizowano, zachowując oryginalne figury, a w XIX wieku ustawiono w neogotyckich szafach (dokonując przy okazji przeróbek, jeśli do nich nie pasowały). Tak wygląda m.in. ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Jednym z najcenniejszych obiektów jest Leo Albus, biała późnoromańska rzeźba leżącego lwa z II połowy XIII wieku (najstarsza romańska rzeźba na Słowacji)^[3]. Figura Chrystusa Boleściwego w zachodnim portalu pochodzi z XV wieku, podobnie jak malowidło na desce nad wejściem do zakrystii, które przedstawia św. Stefana. Podczas prac konserwatorskich w latach 50. XX wieku odkryto fragmenty polichromii z 1317, obrazujące koronację króla Karola Roberta. W kaplicy Zapolyów stoją dwa epitafia rodowe z XV wieku – Imre i Istvána^[4] – panów na Zamku Spiskim). Wykonano je z czerwonego marmuru i ukazują zmarłych jako rycerzy, otoczonych aniołami i herbami, stojących na grzbietach lwów. W katedrze jest też kilka innych epitafiów i nagrobków, stawianych biskupom i świeckim dostojnikom ze Spiskiej Kapituły.

Z późniejszego okresu cenna jest monstrancja z 1740. Przed katedrą stoi rzeźba św. Jana Nepomucena z 1723.

• Spiska Kapituła, katedra św. Marcina
• Strona parafii w Spiskiej Kapitule
• sekulada.com: Katedra w Spiskiej Kapitule (Spisz, Słowacja). [dostęp 2016-06-19]. (pol.).