Karol Friser

podpułkownik obserwator
Data i miejsce urodzenia	3 marca 1890 Lubaczów
Data i miejsce śmierci	27 grudnia 1982 Gdańsk
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Armia Cesarstwa Niemieckiego Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne
Formacja	Luftstreitkräfte Lotnictwo Wojska Polskiego Armée de l’air RAF
Jednostki	29. pułk armat polowych 90. pułk piechoty 375. pułk piechoty 101 Fliegerkompanie 102 Fliegerkompanie 1. pułku strzelców 3. eskadra lotnicza bojowa II Grupa Lotnicza 3 pułk lotniczy 6 pułk lotniczy
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Karol Friser (ur. 3 marca 1890 w Lubaczowie, zm. 27 grudnia 1982 w Gdańsku^[1]) – podpułkownik obserwator Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Urodził się 3 marca 1890 w Lubaczowie, w ówczesnym powiecie cieszanowskim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzie Szawła i Sydonii z domu Gotthelf. W 1909 zdał egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku (określany wówczas jako „Frieser”; w jego klasie byli m.in. Jakub Mikoś, Władysław Owoc, Jan Scherff, Stanisław Sinkowski, Zygmunt Wrześniowski, Karol Zaleski)^[2][3]. Następnie studiował prawo i ekonomię na Uniwersytecie Jagiellońskim^[4]. Studia ukończył w 1912 roku^[5].

Po wybuchu I wojny światowej, 31 sierpnia 1914 roku, został powołany do służby w armii austro-węgierskiej. Otrzymał przydział do 29. pułku armat polowych, później w 90. pułku piechoty i w niemieckim 375. pułku piechoty. W składzie tych jednostek walczył na froncie serbskim, włoskim i rumuńskim^[6]. W 1917 roku przeszedł miesięczny kurs obserwatorów lotniczych w szkole w Wiener Neustadt, po którym otrzymał 1 marca 1918 roku przydział do 101 Fliegerkompanie (Flik 101/G), a następnie 1 listopada do 102 Fliegerkompanie (Flik 102/G)^[7]. W czasie walk był dwukrotnie zestrzelony, podczas drugiego zestrzelenia we wrześniu 1918 roku został ciężko ranny^[6]. Trafił na leczenie do szpitala na terenie Węgier, a następnie został odesłany na rekonwalescencję do rodzinnego Lubaczowa.

1 listopada 1918 roku Rada Regencyjna mianowała go komendantem Lubaczowa i powierzyła mu zadanie sformowania na tym terenie jednostek Wojska Polskiego^[5][4]. Otrzymał przydział do 1. pułku strzelców w Jarosławiu^[6]. Z uwagi na jego wyszkolenie lotnicze został skierowany do Krakowa, gdzie wszedł w skład 3. eskadry lotniczej^[4] organizowanej przez jego przyjaciela Camillo Periniego^[8]. 18 listopada 1918 roku 3. el została przebazowana do Lwowa, gdzie Karol Frieser objął stanowisko oficera taktycznego eskadry^[5]. W tej jednostce wykonał 34 loty bojowe. 4 grudnia 1918 roku, w załodze z Camillo Perinim, zbombardował i ostrzelał oddziały ukraińskie w Gródku Jagiellońskim co znacznie ułatwiło polskim wojskom zdobycie tej miejscowości^[9]. 19 grudnia, również w załodze z Camillo Perinim, wyróżnił się podczas ataków na ukraińską piechotę i artylerię^[10]. W trakcie lotów na rozpoznanie narysował mapę pozycji ukraińskich (jednostka w tym czasie nie posiadała aparatów fotograficznych), która stała się podstawą do dalszych działań rozpoznawczych 3. eskadry lotniczej^[11].

W kwietniu 1919 roku został przeniesiony do dowództwa II Grupy Lotniczej, a 20 czerwca 1920 roku został dowódcą II dywizjonu lotniczego. W lipcu objął stanowisko oficera taktycznego w szefostwie lotnictwa 3. Armii^[6].

W maju 1922 roku odszedł z wojska na bezterminowy urlop, z którego został odwołany już w maju 1922 roku. Otrzymał przydział do 3 pułku lotniczego na stanowisko oficera wyszkolenia pułku^[5]. W 1925 roku przeszedł do Lwowa, gdzie wspólnie w Camillo Perinim organizował 6 pułk lotniczy. Objął tam stanowisko dowódcy II dywizjonu^[12].

W 1927 roku został przeniesiony do Departamentu Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych, gdzie w 1928 objął kierownictwo Wydziału Studiów i Wyszkolenia Departamentu Lotnictwa. Od kwietnia 1930 roku służył w 3 pułku lotniczym, gdzie objął stanowisko komendanta bazy lotniczej^[6][4]. 27 czerwca 1935 został mianowany podpułkownikiem ze starszeństwem z 1 stycznia 1935 i 3. lokatą w korpusie oficerów aeronautyki^[13]. W 1937, po utworzeniu korpusu oficerów lotnictwa został zaliczony do grupy technicznej^[14]. Do marca 1939 pozostawał w dyspozycji dowódcy 3 Grupy Lotniczej w Warszawie^[15]. W marcu 1939 roku objął kierownictwo komórki „Służba Portów Lotniczych”, której celem była rozbudowa sieci lotnisk odwrotowych w rejonie Lublina, Lwowa i Kosowa^[5].

Po kampanii wrześniowej przekroczył granicę polsko-rumuńską i został internowany w obozie w Călimănești. Uciekł z obozu, przedostał się do Bukaresztu, gdzie pomagał polskim lotnikom w ewakuacji do Francji. On sam w kwietniu 1940 roku dotarł do Lyonu we Francji. Po klęsce Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii^[6]. Wstąpił do RAF, gdzie otrzymał numer służbowy P-1332^[16].

Objął stanowisko delegata Inspektora Lotnictwa przy delegacie Inspektora Lotnictwa gen. Stanisława Ujejskiego przy kadrze lotnictwa polskiego w Blackpool. W późniejszym czasie był przewodniczącym komisji selekcyjnej personelu latającego dla kandydatów do lotnictwa, sprawował tę funkcję do końca wojny^[5].

W 1947 roku zdecydował się na powrót do Polski, osiedlił się w Gdańsku. Pracował w przedsiębiorstwach: „Wiercenia Poszukiwawcze” i „Centrostal”.

Zmarł 27 grudnia 1982 roku w Gdańsku i został pochowany 31 grudnia 1982 roku na Cmentarzu Srebrzysko (rejon X kwatera KW IV-14-2/1)^[17][18].

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 8121^[21]
• Krzyż Walecznych^[22]
• Medal Lotniczy (trzykrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi – 10 listopada 1928 „w uznaniu zasług położonych w poszczególnych działach pracy dla wojska”^[23]
• Polowa Odznaka Obserwatora nr 16
• Medal Wojny 1939–1945 (Wielka Brytania)
• Medal Obrony (Wielka Brytania)
• Krzyż Zasługi Wojskowej III klasy z dekoracją wojenną i mieczami (Austro-Węgry)
• Srebrny Medal Waleczności (Austro-Węgry)
• Krzyż Wojskowy Karola (Austro-Węgry)
• Medal Zasługi Wojskowej (Austro-Węgry)
• Krzyż Żelazny II klasy (Cesarstwo Niemieckie)
• finlandzka Odznaka Lotnicza (1929)^[24]
• francuska Odznaka Obserwatora (1929)^[24]

• Friser Karol. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari; sygn. I.482.18-1097 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-10-11].
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-09-07].
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4. OCLC 69601095.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Hubert Mordawski: Polskie lotnictwo wojskowe 1918–1920 : narodziny i walka. Poznań ; Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie Oddział Publicat, 2009. ISBN 978-83-245-8844-2. OCLC 750811729.
• Tadeusz Jerzy Krzystek, [Anna Krzystek]: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940–1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF). Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-59-7. OCLC 276981965.
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). T. I, Początki, organizacja, personel i sprzęt. Oświęcim: Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0. OCLC 995372299.
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). T. II, Walka i demobilizacja. Oświęcim: Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0. OCLC 995372299.