Karabinek wz. 29

Państwo	Polska
Producent	Państwowa Fabryka Broni w Radomiu
Rodzaj	karabinek/karabin powtarzalny
Historia
Prototypy	1928–1929
Produkcja	1930–1939
Wyprodukowano	ponad 400 000
Dane techniczne
Kaliber	7,92 mm
Nabój	7,92 x 57 mm Mauser
Magazynek	stały, pudełkowy o poj. 5 nab.
Wymiary
Długość	1100 mm
Długość lufy	600 mm
Masa
broni	3,9 kg (bez bagnetu)
Inne
Prędkość pocz. pocisku	845 m/s
Multimedia w Wikimedia Commons

Karabinek wz. 29 (kbk wz. 29) – polski karabinek (karabin krótki) powtarzalny z zamkiem czterotaktowym, kalibru 7,9 mm. Opracowany w dwudziestoleciu międzywojennym w oparciu o konstrukcję systemu Mausera.

Według założeń konstrukcyjnych z przełomu lat 20. i 30. XX wieku był to karabin krótki – broń uniwersalna przeznaczona nie tylko dla kawalerii, lecz także dla piechoty. Karabinek wz. 29 był bronią krótszą, poręczniejszą i lżejszą od tradycyjnego karabinu, o mniejszym jednak praktycznym zasięgu strzału. Konstrukcja karabinka bliska była innym karabinom krótkim systemu Mausera z tego okresu, takim jak czechosłowacki karabinek vz. 24, belgijski M1924/30 oraz niemiecki Kar 98k. Do używania z karabinkiem wz. 29 przystosowany był bagnet wz. 29.

Produkcję karabinka rozpoczęto w roku 1930 w Fabryce Broni w Radomiu. W połowie lat trzydziestych, na skutek zmiany koncepcji w Wojsku Polskim, piechotę ponownie uzbrojono w karabiny wz. 98. Wycofane karabinki wz. 29, obok karabinków wz. 98 trafiły do uzbrojenia innych jednostek, m.in. kawalerii, artylerii i jednostek saperskich. Jego produkcję kontynuowano jednak aż do roku 1939.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości tworzące się Wojsko Polskie dysponowało 24 różnymi modelami karabinów i 22 modelami karabinków. Używano m.in. karabinów francuskich, angielskich, niemieckich, austro-węgierskich, rosyjskich, a nawet japońskich i amerykańskich. Już w pierwszych latach niepodległości zajęto się ujednoliceniem wyposażenia Wojska Polskiego w karabiny. Początkowo zastanawiano się nad przyjęciem francuskich karabinów Lebel lub Berthier^[1][2].

Sytuacja zmieniła się na początku lat 20. XX wieku. Rada Ambasadorów uchwałą z 10 marca 1921 roku nakazała przekazanie Polsce maszyn i urządzeń, dokumentacji oraz dużych zapasów surowcowych z byłego pruskiego Arsenału Królewskiego w Gdańsku, gdzie w czasie I wojny światowej produkowano karabiny Mauser Gew98. Taki obrót sprawy spowodował, że ostatecznie Wojsko Polskie jako podstawowy karabin wybrało Gew98 (pod oznaczeniem karabin wz. 98)^[3][4].

Otrzymane maszyny i urządzenia przewieziono do Warszawy, gdzie powstała następnie Państwowa Fabryka Karabinów. Wytwórnia rozpoczęła już w lipcu 1922 roku produkcję karabinów wz. 98. Jednakże produkcję zakończono w roku 1924 po wyprodukowaniu ok. 22 tys. karabinów. Powodem była zmiana koncepcji uzbrojenia piechoty. W połowie lat 20. XX wieku w wielu państwach pojawił się trend przezbrajania piechoty z długich karabinów na poręczniejsze i krótsze karabinki, określane też czasem mianem karabinów krótkich^[1][4].

Wobec tego w roku 1924 w Polsce opracowano wersję karabinka opartą na niemieckim Kar 98a (AZ). Produkcję polskiej wersji karabinka Mauser (polskie oznaczenie: karabinek wz. 98) rozpoczęto w roku następnym. Polski karabinek w porównaniu do niemieckiego pierwowzoru miał m.in. inną konstrukcję koźlika oraz celownika, a także inny kształt trzewika kolby. Szybko okazało się, że broń ta ma pewne wady przejęte od niemieckiego pierwowzoru. W zamyśle niemieckich konstruktorów Kar 98a projektowany był jako broń dla oddziałów pomocniczych. Jedną z jego głównych wad były problemy w prowadzeniu ognia po założeniu bagnetu, gdyż jego nasada kończyła się zaledwie 15 cm od wylotu lufy. Powodowało to, że bagnet zamocowany był niestabilnie, a ponadto drewniane okładziny bagnetu narażone były na ogień wylotowy. Wady te nie były tak istotne w przypadku oddziałów pomocniczych i tyłowych, jednakże w przypadku liniowej piechoty miały duże znaczenie. Do innych wad polskich karabinków wz. 98 należały też niedostateczna zamienność części oraz duży odrzut wpływający ujemnie na celność strzelania^[5][6][7].

Karabinki wz. 98 produkowano w latach 1925–1931 w Państwowej Wytwórni Karabinów w Warszawie (ok. 190 tys. sztuk) oraz w latach 1927–1931 w Państwowej Fabryce Broni w Radomiu (ok. 158 tys. sztuk)^[6].

W roku 1928 rozpoczęto prace nad opracowaniem nowego karabinka, który nie posiadałby wad kbk wz. 98. Dla nowej broni, oznaczonej jako karabinek wz. 29, przewidziano m.in. lufę o nowej konstrukcji oraz inne mocowanie bagnetu. Prace konstrukcyjne zakończono w 1929 roku, zaś w roku następnym rozpoczęto produkcję w Fabryce Broni w Radomiu^[8].

Nieco wcześniej podobna konstrukcja powstała w Czechosłowacji. Mowa tu o karabinku vz. 24, który od połowy lat 20. XX wieku stał się przepisową bronią długą czechosłowackiej armii. Sylwetka czechosłowackiego karabinku vz. 24 była podobna do polskiego karabinka wz. 29^[9][6].

Głównym użytkownikiem karabinków wz. 29 było Wojsko Polskie, któremu dostarczono co najmniej 264 000 sztuk tej broni^[a]. Policja Państwowa również otrzymała karabinki wz. 29 – 340 sztuk^[10][11].

Na przełomie lat 1930/1931 w Wojsku Polskim nastąpiła kolejna zmiana założeń taktycznych walki piechoty. Uznano wówczas, że żołnierze piechoty powinni mieć możliwość prowadzenia skutecznego ognia z broni przepisowej na odległość do 1000–1500 m, co wymagało ponownego wprowadzenia długich karabinów w miejsce karabinków. Wobec tego w roku 1934 podjęto decyzję o przywróceniu produkcji karabinów wz. 98 (co nastąpiło dwa lata później) i przezbrojeniu w nie żołnierzy kompanii strzeleckich piechoty. Karabinki wz. 29 obok karabinków wz. 98 pozostały m.in. na uzbrojeniu pododdziałów funkcyjnych (np. sekcje ciężkich i ręcznych karabinów maszynowych, granatników), oddziałów artylerii, saperów oraz kawalerii^[12][13][14].

Oprócz tego za pośrednictwem spółki SEPEWE wyeksportowano ponad 140 000 karabinków, głównie do republikańskiej Hiszpanii w czasie trwającej tam wojny domowej. Karabinki produkowane na eksport czasem oznaczano jako wz. 29e (e – od słowa eksport), ponadto nie posiadały one oznaczeń producenta na komorach zamkowych^[15][12].

Doświadczenia kampanii wrześniowej wykazały, że karabinki wz. 29 parametrami były bliskie niemieckim karabinom Kar98k, zaś po jej zakończeniu obok innych karabinków i karabinów systemu Mausera znalazły się na wyposażeniu partyzantki^[12][16].

Po zakończeniu kampanii wrześniowej znaczne ilości polskiej broni dostały się w ręce Niemców oraz Sowietów. Zarówno Wehrmacht, jak i Armia Czerwona zdobyte karabinki wz. 29 wykorzystały do uzbrojenia swoich żołnierzy. W armii niemieckiej karabinki wz. 29 otrzymały oznaczenie Gewehr 298(p) – G298(p)^[17][18].

Karabinek wz. 29 był indywidualną bronią powtarzalną wyposażoną w zamek czterotaktowy, ślizgowo-obrotowy. Ryglowanie odbywało się za pomocą trzech rygli: dwóch głównych w przedniej części trzonu zamka i jednego pomocniczego w jego tylnej części, tak jak w przypadku karabinu Mauser Gew98. Zamek składał się z: trzonu zamkowego z rączką zakończoną kulistą gałką^[b], zameczka, kurka bezpiecznika skrzydełkowego, iglicy, sprężyny iglicznej, wyciągu oraz zapadki. Karabinek miał długość całkowitą równą 1100 mm oraz masę 3,9 kg^[19][20].

W porównaniu do kbk wz. 98 produkcji polskiej nowy karabinek różnił się m.in. posiadaniem łoża i nakładki lufy krótszych o 75 mm, posiadaniem podstawy do rozkładania zamka (tzw. „babki”) umieszczonej na kolbie, wyposażeniem w wycior chowany w łożu (które w związku z tym posiadało otwór i odpowiednie wyżłobienia), brakiem koźlika, innym kształtem bączka tylnego oraz wzmocnieniem komory zamkowej polegającym na zastosowaniu większej komory „karabinowej” (z dodatkowym przetoczeniem górnej części komory ryglowej) w miejsce mniejszej „karabinkowej”^[21]. Od karabinków kbk wz. 98 produkcji niemieckiej (Kar98a (AZ)) nowy karabinek różnił się zewnętrznie m.in. brakiem koźlika, prostą rączką zamkową (rączka zamkowa karabinka niemieckiego była zagięta pod kątem prostym w dół, gałka ścięta od wewnątrz i moletowana), brakiem otworu na pas nośny w kolbie, innym kształtem bączków i trzewika, niektóre egzemplarze Kar98a (AZ) nie posiadały też „babki”^[21]. Ponadto części karabinków wz. 29 miały większą tolerancję wymiarową, co zapewniało wymienność elementów^{[22][10][23][21]}.

Lufa karabinka wz. 29 kalibru 7,9 mm była gwintowana, z czterema bruzdami prawoskrętnymi. Miała ona długość 600 mm. Wykonana była z opracowanego w Polsce, nowego stopu stali węglowej, dzięki czemu charakteryzowała się dużą wytrzymałością, wynoszącą około 10 000 strzałów^[19][24][25].

Łoże i kolba były jednolite, wykonane z drewna bukowego. Na dolnej krawędzi kolby umieszczone było strzemiączko do pasa nośnego. Stopkę kolby osłonięto stalowym trzewikiem. W celu obniżenia kosztów produkcji w okresie międzywojennym prowadzono próby z łożami wykonanymi ze sklejki bakelitowej. Nie osiągnięto zadowalających rezultatów, jednak w późniejszym okresie z powodzeniem wprowadzono łoża klejone z dwóch części^[19][24].

W łożu pod zamkiem znajdował się stały, dwurzędowy magazynek pudełkowy, niewystający z łoża. Mieścił on 5 naboi. Przyrządy celownicze składały się z pryzmatycznej muszki oraz celownika krzywkowego z krzywizną w podstawie^[19].

Do karabinka wz. 29 stosowano bagnet wz. 29 z pierścieniem jelca. Dzięki pierścieniowi bagnet pewnie opierał się o lufę^[26][27].

Karabinek wyposażony był w wycior prętowy, z główką i otworem na kwacz, chowany w łożu. Do przenoszenia broni służył pas ze strzemieniem i sprzączką, o regulowanej długości^[28].

Jednostka ognia (JO) do karabinka wz. 29 wynosiła 30 naboi 7,9 x 57 mm Mauser (w tym 29 z pociskiem „S” (lekkim) i 1 z pociskiem P (przeciwpancernym)). Amunicję przenoszono w typowych skórzanych, potrójnych ładownicach wzoru niemieckiego. Jedna potrójna ładownica mieściła 45 załódkowanych naboi (po 15 w każdej z komór). Żołnierz zależnie od pełnionej funkcji miał na pasie jedną lub dwie takie ładownice. Wykonywano je ze skóry garbowanej, w naturalnym, lekko brązowym kolorze. Wyjątkiem było lotnictwo oraz Marynarka Wojenna, gdzie używano ładownic czernionych^[29][30][31].

Karabinek wz. 1898/29 powstał przez modyfikację niemieckich i polskich karabinków wz. 98 z zastosowaniem elementów karabinku wz. 29. Przebudowa obejmowała wymianę łoża, nakładki oraz innych mniejszych elementów. Cechą charakterystyczną odróżniającą karabinek wz. 1898/29 od wz. 29 była mniejsza komora ryglowa występująca w połączeniu z pierścieniem nakładki^[32].

Przebudowy karabinków odbywały się w Zbrojowni nr 2 w Warszawie. Liczba przerobionych egzemplarzy była jednak niewielka, co wynikało z wysokiego kosztu przeróbki – cena przebudowy dwóch karabinków wz. 1898 była bliska cenie nowego karabinka wz. 29^[32][24].

 Osobny artykuł: Karabinek KP-32.

W roku 1927 powstał projekt utworzenia na Politechnice Warszawskiej Katedry Wojskowej, która miała zająć się kształceniem specjalistów z zakresu budowy broni. Ostatecznie z powodu małych funduszy powstała tylko Sekcja Uzbrojenia przy Wydziale Mechanicznym PW. W roku akademickim 1930/1931 jeden z absolwentów tej sekcji Józef Maroszek otrzymał temat pracy dyplomowej – „Uproszczenie technologiczne karabinu krajowej produkcji”. Zdecydował on zająć się karabinkiem wz. 29^[33].

Promotorem pracy był ówczesny wicedyrektor Fabryki Karabinów w Warszawie, A. Karczewski. Pozytywnie ocenił on pracę Maroszka i w ramach odbywanego stażu w Fabryce Karabinów umożliwił mu wykonanie prototypu. Model karabinka powstał w grudniu 1931 roku^[33].

Nowy karabinek wyróżniał się uproszczoną technologią wykonania zamka, co zainteresowało przedstawicieli Ministerstwa Spraw Wojskowych. W kolejnych latach przeprowadzono badania i testy porównawcze z karabinkami wz. 98 i wz. 29. Wykazały one, że KP-32 m.in. ma lepiej położony środek ciężkości, wygodniejszy kształt kolby oraz większą celność^[34].

Ujawniły się także wady, m.in.: mała odporność zamka na zanieczyszczenia, szybkie zużywanie się części mechanizmu oraz zła konstrukcja celownika. Konstruktor stwierdził, że wady i usterki są łatwe do usunięcia. Mimo to z nieznanych przyczyn nie zrobiono tego i ostatecznie nie podjęto produkcji seryjnej^[34].

Po zakończeniu kampanii wrześniowej w ręce niemieckie dostały się części oraz elementy polskich karabinów i karabinków zgromadzone w Fabryce Broni w Radomiu. Elementy takie jak: komory zamkowe, zamki oraz pudełka magazynka z zespołem donośnika i kabłąkiem przekazano do fabryki broni Steyr w Austrii^[35].

Części i elementy te wykorzystano potem przy budowie karabinków w konfiguracji Kar98k. Broń zbudowana z użyciem polskich części pochodzących z karabinka wz. 29 otrzymały oznaczenie niemieckie Gewehr G29/40 (Gew. 29/40). Do roku 1942 wyprodukowano ponad 400 000 takich karabinków. Głównymi ich użytkownikami było Kriegsmarine oraz Luftwaffe^[36].

Cechą charakterystyczną dla Gew. 29/40 były bicia na komorach zamkowych. W egzemplarzach wyprodukowanych w roku 1939 na komorach zamkowych oprócz roku produkcji znajdowały się: napis FB RADOM, orzeł w koronie oraz wybita liczba 660, która była kodowym oznaczeniem producenta (Steyr-Daimler-Puch). Na lewej ściance komory zamkowej poziomą linią przekreślano wz., a także do 29 dodawano /40. Od roku 1940 wybijano tylko rok produkcji, kod 660 oraz na boku komory G. 29/40^[36].

•  Polska
•  Afganistan – 100
•  Arabia Saudyjska – 13000
•  Republika Chińska – 12450
•  Hiszpania – 95894
•  Hiszpania^[c]
•  III Rzesza^[c]
•  Palestyna – 1697
•  ZSRR^[c]

• Instrukcja o broni piechoty. Karabinek polski wz. 29. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928. (pol.).
• Roman Matuszewski, Ireneusz Wojciechowski: Karabin Mauser wz. 1898. T. 91. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1984, seria: Typy Broni i Uzbrojenia. (pol.).
• Zbigniew Gwóźdź, Piotr Zarzycki: Polskie konstrukcje broni strzeleckiej. Warszawa: SIGMA NOT Spółka z o.o., 1993. ISBN 83-85001-69-7. (pol.).
• Witold Głębowicz, Roman Matuszewski, Tomasz Nowakowski: Indywidualna Broń Strzelecka II Wojny Światowej. Warszawa: Wydawnictwo Lampart sc., 2000. ISBN 83-86776-55-2. (pol.).
• Andrzej Konstankiewicz: Broń strzelecka i sprzęt artyleryjski formacji polskich i Wojska Polskiego w latach 1914-1939. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2003. ISBN 83-227-1944-2. (pol.).
• Krzysztof Haładaj, Paweł Rozdżestwieński: Karabiny i karabinki Mauser 98 w Wojsku Polskim w latach 1918-1939. ZP Grupa Sp. z o.o., 2010. ISBN 978-83-61529-90-3. (pol.).
• Krzysztof Haładaj: Karabiny i karabinki Mauser 98. T. 10. Edipresse Polska S.A., 2013, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939. ISBN 978-83-7769-558-6. (pol.).