Kaponiera
Kaponiera – przykryta budowla fortyfikacyjna o różnej konstrukcji, wykorzystywana do prowadzenia ostrzału skrzydłowego lub skośnego, służąca na ogół do obrony fosy, stosowana w fortyfikacji nowożytnej.
Zasadniczym przeznaczeniem kaponier jest obrona fosy, aczkolwiek wykorzystywano je także do ostrzału zapola (w austriackiej szkole fortyfikacyjnej) lub przedpola (w nowopruskiej). Typowa kaponiera jest niską, skazamatowaną budowlą, wtopioną w stok lub przeciwstok fosy. Jej wysokość nie przekracza wysokości wału, przy którym jest umieszczona. Wyposażona jest w stanowiska bojowe, przeznaczone do prowadzenia ognia w jednym lub dwóch kierunkach[1][2]. Czasem kaponierą nazywa się ogólniej zakrytą budowlę fortyfikacyjną służącą do prowadzenia ognia flankującego[3].
Wcześniejszą formą kaponiery była budowla w formie dwóch krótkich odcinków wałów, umieszczonych w poprzek fosy w fortyfikacji bastionowej. Mogły one służyć do osłaniania ogniem fosy (choć ta była głównie chroniona ostrzałem z barków bastionów), a główną funkcją było umożliwienie dokonania wypadu przejściem znajdującym się między wałami (zazwyczaj odkrytym)[4]. Konstrukcja taka nazywana jest także kaponierą forteczną[3].
Budowle te występują w różnych formach; rozróżnia się kaponiery:
- w zależności od położenia w dziele fortyfikacyjnym:
- względem fosy
- wewnętrzne (stokowe) – umieszczone przy stoku fosy; dostępne przez poternę od strony stoku;
- zewnętrzne (przeciwstokowe rewersowe) – umieszczone przy lub w przeciwstoku fosy; dostęp jest od strony przeciwstoku, czasem poterną prowadzącą pod dnem fosy;
- względem fosy innych elementów dzieła:
- względem fosy
- w zależności od kierunku prowadzenia ognia:
- pojedyncze (jednostronne) – w jedną stronę;
- podwójne (dwustronne) – w dwie strony[1].
Kaponiery pojedyncze nazywa się też półkaponierami[5][6][7].
Galeria
- Schematy rozmieszczenia kaponier
Przekrój fosy z umieszczoną w niej kaponierą (ozn. lit. a)
Plan XIX-wiecznego fortu z kaponierami zewnętrznymi (stokowymi): podwójną czołową (ozn. lit. g) i dwoma pojedynczymi barkowymi (h)
Plan fortu de Maizeret z kaponierami rewersowymi: podwójną (w lewym, górnym rogu fosy) i pojedynczą (w prawym górnym rogu)
- Przykłady zachowanych kaponier
Kaponiera wodna z XIX wieku – Fort Gerharda w Świnoujściu
Kaponiera Fortu I Twierdzy Różan
Blok koszar fortu Węgrzce z dwupiętrową kaponierą szyjową
Kaponiera przeciwskarpowa Fortu V Twierdzy Modlin
Dwustronna kaponiera przeciwskarpowa w forcie Uxegney
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Bogdanowski 1996 ↓, s. 524–525.
- ↑ Henryk Łukasik, Andrzej Turowicz: Twierdza Kraków, znana i nieznana: przewodnik turystyczny. T. 1. Kraków: Arkadiusz Wingert, 2001, s. 71. ISBN 83-914072-0-9. OCLC 50315563.
- ↑ a b Bochenek 1980 ↓, s. 95.
- ↑ Laprus 1979 ↓, s. 159.
- ↑ Bogdanowski 1996 ↓, s. 541.
- ↑ Bochenek 1980 ↓, s. 202.
- ↑ Laprus 1979 ↓, s. 328.
Bibliografia
- Ryszard Henryk Bochenek: 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1980. ISBN 83-11-06370-2.
- Janusz Bogdanowski: Architektura obronna w krajobrazie Polski od Biskupina do Westerplatte. Warszawa-Kraków: PWN, 1996.
- Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06229-3.