Kamizelka
Kamizelka – rodzaj ubioru okrywającego tułów, dopasowanego, zapinanego, bez rękawów i na ogół kołnierza. Pierwotnie ubranie męskie, w modzie europejskiej pojawiła się około 1670 roku; później używana także przez kobiety. Początkowo sięgająca kolan i z rękawami, w miarę upływu czasu ulegała przekształceniom, zmieniała się jej długość, krój elementów takich jak kołnierz, klapy i kieszenie oraz zdobienia[1].
Kamizelka jest częścią współczesnych eleganckich trzyczęściowych strojów męskich, dziennych i wieczorowych, jest noszona na koszuli, a pod marynarką garnituru, fraku, smokingu czy żakietem[2].
Nazwa
Nazwa pochodzi od franc. camisole (kaftan), w polszczyźnie została zapożyczona z niemieckiego Kamisolchen (zdrobn. od Kamisol). Inne niegdyś używane w Polsce nazwy to westa (1670–1770), po roku 1770 żylet (franc. gilet)[1]
Historia
Kamizelka wywodzi się z kolorowego pourpoin[1] lub ze strojów perskich[2]. W męskiej modzie europejskiej pojawiła się po 1666 roku, a jej popularyzowanie jest wiązane z dworem Karola II Stuarta, który po wielkim pożarze Londynu lansował dla panów ubiór skromniejszy niż ekstrawaganckie stroje francuskie[2]. Początkowo kamizelka była noszona pod kaftanem zwanym justaucorps[1] i sięgała kolan[2], będąc równa długością ze strojem wierzchnim; miała też rękawy[1].
Kamizelki XVIII-wieczne
Jedwabna kamizelka z rękawami, Francja, ok. 1715
Kamizelka pod justaucorps, Niemcy, 1720–1730
Tył kamizelki z rękawami z połowy XVIII wieku, Anglia, 1747
Jedwabna męska kamizelka bez rękawów, Francja, 1750
Wykończenie kamizelki z 1785 roku; widoczna kieszeń i obleczone materiałem guziki
W początkach XVIII wieku kamizelka uległa skróceniu. W miarę upływu czasu stała się jeszcze krótsza i zyskała wycięcie odsłaniające spodnie. Kamizelki były ozdabiane haftem, ozdobne bywały też guziki, często powleczone materiałem, z którego wykonano ubranie; niekiedy zapięcie stanowiły haczyki. Przez kilka pierwszych dekad XVIII wieku modne były kamizelki dwurzędowe, w połowie wieku znacząca większość nie miała już rękawów, a pod koniec stały się krótkie do pasa. W tym czasie szczególnie modne były jedwabne kamizelki w pionowe lub poziome pasy[2].
Od ok. 1770 kamizelka (bez rękawów i krótka) zaczęła być używana także w stroju kobiecym[1].
Kamizelki XIX-wieczne
Męski strój dworski z początku XIX wieku, Włochy
Strój męski z kamizelką, rycina z żurnala „Le Petit Courrier des Dames”, 1829
Wykończenie aksamitnej kamizelki z 1840 roku
Kamizelka męska z połowy XIX wieku, Anglia, ok. 1855
Kamizelka jako część garnituru z przełomu XIX i XX wieku, USA, 1900. Widoczna dewizka zegarka
W początkach XIX wieku kamizelka stała się najbardziej ozdobną częścią męskiego ubioru. Miewała różne kroje i wykończenia, często była haftowana. Szczególnie ozdobne, często ekstrawaganckie kamizelki nosili dandysi – niektórzy posuwali się nawet do noszenia dwóch naraz, jedną, częściowo rozpiętą, zakładano na drugą[2].
Połowa wieku XIX to okres, gdy kamizelki stały się bardziej stonowane i na ogół korespondowały z resztą stroju, nie wyróżniając się w stosunku do marynarki[2].
W XIX wieku kamizelki pojawiły się także w europejskich strojach ludowych[1].
Strój męski z Pirenejów, okolice Eaux-Bonnes, przed 1844
Kamizelka w męskim stroju alzackim, francuska rycina XIX-wieczna
Estoński drobny rzemieślnik w kamizelce, Tartu, 1912
Kamizelka będąca częścią łowickiego stroju ludowego, 2013
Od XX wieku
Męska kamizelka z dzianiny, Stany Zjednoczone, 1933
Kobieta w dżinsowej kamizelce, 2008
Skórzana kamizelka motocyklowa, USA, 2008
Pikowana kamizelka ortalionowa, 2009
Kamizelka we współczesnym eleganckim stroju męskim, 2015
W wieku XX kamizelka zaczęła powoli tracić znaczenie jako część męskiej garderoby, choć dalej była uważana za istotny element garnituru czy stroju wieczorowego. Spadek popularności kamizelki wiązał się też z malejącą liczbą zegarków kieszonkowych, które noszono w kieszonce kamizelki i zastąpienia ich przez zegarki naręczne. Pojawiły się kamizelki z dzianiny, chętnie noszone zwłaszcza podczas chłodów[2].
Po II wojnie światowej garnitury z kamizelką były noszone głównie przez konserwatywnie ubierających się mężczyzn, zwłaszcza starszych. Jednak w latach 60. kamizelka pojawiła się jako modny element garderoby i stała się popularna zwłaszcza w stylu nawiązujących do epoki edwardiańskiej czy wśród Teddy boys. Lata 60. to także pojawienie się kamizelki funkcjonującej w zupełnym oderwaniu od formalnego męskiego ubioru – wzorzystych, często z frędzlami i łatami czy nawiązujących do wzorów etnicznych kamizelek noszonych przez hippisów[2].
W początku XXI wieku kamizelka nadal pozostaje częścią eleganckich, konserwatywnych strojów męskich, choć była także lansowana przez niektórych kreatorów mody, takich jak Jean Paul Gaultier czy Dolce & Gabbana jako stylowy dodatek do męskiej garderoby[2].
Zobacz też
- kamizelka ratunkowa
- kamizelka kuloodporna
- kamizelka odblaskowa
- kamizelka bruclik – element stroju górali śląskich i żywieckich
- bolero – rodzaj kamizelki wywodzącej się ze stroju hiszpańskiego
Przypisy
- ↑ a b c d e f g Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Wyd. IV. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 173. ISBN 83-01-12365-6.
- ↑ a b c d e f g h i j Tom Greatrex: Waistcoat. W: Valerie Steele: Encyclopedia of Clothing and Fashion. T. 3. Thomson Gale, 2005, s. 409–410. ISBN 0-684-31451-7. (ang.).