Julian Gorgoń

Data i miejsce urodzenia	3 listopada 1891 Kolonia Ksawera
Data i miejsce śmierci	11 września 1939 pod Rychcicami
Miejsce zamieszkania	Sanok
Narodowość	polska
Stanowisko	szefa biura kalkulacyjnego
Pracodawca	Zjednoczone Fabryki Maszyn, Kotłów i Wagonów – L. Zieleniewski i Fitzner-Gamper, Spółka Akcyjna, Fabryka Sanocka
Rodzice	Wincenty, Wiktoria
Małżeństwo	Czesława z d. Jayko
Dzieci	Czesław, Ludmiła, Bogusława
Multimedia w Wikimedia Commons

Julian Gorgoń

„Teodor”

Julian Gorgoń w czasie służby legionowej (15 marca 1916)
sierżant sztabowy
Data i miejsce urodzenia	3 listopada 1891 Będzin
Data śmierci	11 września 1939
Przebieg służby
Lata służby	1914–1920
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	1 Pułk Piechoty, 2 Pułk Piechoty, 5 Pułk Piechoty, 3 Batalion Strzelców Sanockich, 18 Pułk Piechoty, 2 Pułk Strzelców Podhalańskich
Stanowiska	szef kompanii, podoficer rachunkowy
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-ukraińska
Odznaczenia

Julian Teodor Gorgoń (ur. 3 listopada 1891 w Kolonii Ksawera, zm. 11 września 1939 pod Rychcicami) – sierżant Legionów Polskich i Wojska Polskiego, pracownik Fabryki Wagonów i Maszyn w Sanoku, działacz społeczny.

Urodził się w 3 listopada 1891 w Kolonii Ksawera na Śląsku^[1][2][3]. Był najstarszym z sześciorga dzieci Wincentego Gorgonia i Wiktorii Smorąg^[1] z domu Otrębskiej^[3]. Miał m.in. braci Leona^[4], Henryka (ur. 1906)^[5], siostrę Adelę (1897-1972, po mężu Harna)^[6][7]. Jego ojciec aresztowany przez władze rosyjskie, został skazany w Piotrkowie i od 1899 do 1901 był zesłany na obszar guberni smoleńskiej, po powrocie pracował w zakładzie ślusarskim, pod koniec 1904 zmobilizowany do armii carskiej w wojnie rosyjsko-japońskiej, po czym na początku 1904 zbiegł z wojska i w kwietniu 1905 dotarł na ziemie zaboru austriackiego^[3], następnie podjął pracę w fabryce wagonów w Sanoku, gdzie w 1917 założył komórkę Polskiej Organizacji Wojskowej, był również przewodniczącym komitetu PPSD, Związku Metalowców, założycielem piekarni „Przyszłość”, został przewodniczącym zarejestrowanego latem 1918 stowarzyszenia Posada Olchowska stanowiącego konsum robotniczy^[8])^[9].

Julian Gorgoń od najmłodszych lat prowadził pamiętnik w formie kroniki^[3]. Od września 1903 uczył się w szkole fabrycznej w Sielcu^[3]. W 1905 wraz z rodziną przedostał się do Sanoka, gdzie przebywał już jego ojciec i w tym roku podjął naukę w IV klasie szkoły ludowej^[3]. Od 1906 terminował w zakładzie ślusarskim sanockiej fabryki i jednocześnie podjął kształcenie w przyfabrycznej Szkole Przemysłowej Uzupełniającej^[3]. W związku z przeprowadzką rodziców od 1907 zamieszkiwał w Krakowie, następnie Chrzanowie, gdzie pracował w warsztacie kowalsko-ślusarskim i uczył się w Szkole Uzupełniającej^[10]. Od połowy 1908 pracował z właścicielem ww. warsztatu Józefem Boguckim w Bochni, gdzie zakończył trzyklasowe kształcenie w Szkole Uzupełniającej^[11]. Wskutek bankructwa tegoż przedsiębiorcy Gorgoń przybył ponownie do Sanoka, gdzie od lutego 1910 pracował w macierzystej fabryce na stanowisku rysownika w biurze technicznym tm^[11]. Dokształcał się samodzielnie, a w 1912 został absolwentem Schule des Maschinentechnikers (szkoła technika maszyn)^[11]. Uczył się także na kursie rysunku zawodowego^[11]. Był jednym z pierwszych członków oddziału Związku Strzeleckiego w Sanoku, założonego miejscowej w Fabryce Wagonów i Maszyn w 1912^{[12][13][14][15][16][11]}. W przeciągu 1913 roku zmieniał stanowiska pracy w sanockiej fabryce: od lutego 1913 był praktykantem elektrotechnicznym u majstra Sawczyszyna w centrali elektrycznej, a w drugiej połowie roku przeszedł do montowni w dziale ogrzewania wagonów^[11]. Od października 1913 pracował jako ślusarz w oddziale montażu ogrzewania austriackiego zakładu Maschinen und Waggonbanfabriks – A.S. in Simmering w Wiedniu^[11]. W stolicy cesarstwa przystąpił do Związku Strzeleckiego Polskiego jako szeregowy, pozostając w nim szeregowym do końca marca 1914^[17]. Wówczas ponownie przeniósł się do Chrzanowa, gdzie podjął pracę w Fabryce Maszyn inż. Wincentego Boguckiego^[17]. Tam także przystąpił do Strzelca, obejmując funkcję komendanta sekcji, brał także udział w ćwiczeniach strzeleckich^[17]. Od początku lipca 1914 pracował w Polskiej Fabryce Maszyn i Wagonów L. Zieleniewski S.A.^[17].

Pod koniec lipca 1914 przystąpił do krakowskiego Związku Strzeleckiego, gdzie został zmobilizowany, a po wybuchu I wojny światowej na początku sierpnia 1914 wstąpił do Legionów Polskich^[17][18][19]. Był przydzielony do 1 kompanii w IV batalionie 1 pułku piechoty w składzie I Brygady^[17]. Odbył szlak bojowy I Brygady^[20]. Posługiwał się pseudonimem „Teodor”^[21][22]. 25 sierpnia 1914 został mianowany kapralem^[23]. Będąc żołnierzem 2 kompanii II batalionu 1 p.p. 23 października 1914 został ranny w ostrzale pod Budami Michałowskimi po czym przebywał na leczeniu w Franzensbad do stycznia 1915^[21][24][25]. Od tego czasu służył w 3 kompanii w II batalionie 2 pułku piechoty w składzie II Brygady^[26]. W okresie od marca do maja 1915 uczestniczył w walkach nad rzeką Nidą, następnie przeniesiony do oddziału telefonicznego w II batalionie 5 pułku piechoty^[26]. W kolejnych miesiącach brał udział w walkach, a od jesieni 1915 przebywał na leczeniu^[26]. Od końca grudnia 1915 był w kadrach uzupełniających^[27]. Od wiosny 1916 ponownie walczył w bitwach legionów^[28]. Od 31 lipca 1916 służył w plutonie telefonicznym kompanii sztabowej 5 pułku piechoty w składzie III Brygady^[29]. 4 lipca 1916 został mianowany sierżantem plutonowym^[28] (według ewidencji w tym czasie był młodszym sierżantem w magazynie 13 kompanii 5 pułku piechoty^[30]); według innej wersji 1 października t.r., wkrótce potem został sierżantem sztabowym, a 5 listopada 1916 mianowany starszym sierżantem^[29]. Na przełomie kwietnia i maja 1917 odbył Oficerski Kurs Telefoniczny w warszawskiej Cytadeli^[29]. Po odmowie złożenia przysięgi cesarzowi Niemiec z 11 lipca 1917^[31] był internowany pod numerem L.1200 w obozach w Szczypiornie, Łomży (do połowy lipca 1918), następnie Beniaminowie, skąd został zwolniony 26 października 1918^[3][32].

Trzy dni po zwolnieniu z Beniaminowa wyjechał do Sanoka^[33]. U kresu wojny 4 listopada 1918 został przydzielony do 3 batalionu Strzelców Sanockich jako sierżant sztabowy i podoficer^[33]. Od tego czasu uczestniczył w walkach podczas wojny polsko-ukraińskiej^[33]. Następnie służył w jednostkach Wojska Polskiego: od maja 1919 do stycznia 1919 jako sierżant sztabowy i podoficer rachunkowy w 6 kompanii Strzelców Sanockich II batalionu 18 pułku piechoty, a od końca stycznia do początku marca 1920 jako sierżant i szef 2 kompanii w sanockim 2 pułku Strzelców Podhalańskich^[33]. Rozkazem z 2 marca 1920 został zwolniony z czynnej służby i przeniesiony do rezerwy^[33].

Nazajutrz po odejściu z wojska podjął pracę jako urzędnik biura rachunkowego w macierzystej Polskiej Fabryce Maszyn i Wagonów – L. Zieleniewski w Krakowie, Lwowie i Sanoku S.A., Fabryka Sanocka^[33]. Od 1925 był współorganizatorem oddziału Związku Legionistów Polskich w Sanoku, zarejestrowanego w 1929, w którym początkowo pełnił funkcję sekretarza, a od 1937 stanowisko wiceprezesa^[34]. Był autorem artykułu pt. Wspomnienia ze Związku Strzeleckiego w Sanoku z roku 1912/13, wydanego 21 maja 1933 w „Jednodniówce wydana z racji jubileuszu 25-lecia istnienia i działalności Związku Strzeleckiego na terenie Sanoka i ziemi sanockiej 1908–1933”^[35][13]. Na początku 1932, z uwagi na ponad 10-letnie zamieszkiwanie w Sanoku, został wraz z rodziną przyjęty przez władze do grona mieszkańców miasta^[34]. Od 1 lipca 1932 pracował na stanowisku szefa biura kalkulacyjnego (określany jako kalkulator) w sanockiej fabryce maszyn i wagonów pod ówczesną nazwą Zjednoczone Fabryki Maszyn, Kotłów i Wagonów – L. Zieleniewski i Fitzner-Gamper, Spółka Akcyjna, Fabryka Sanocka^[36][34]. Działał społecznie, był sekretarzem komisji rewizyjnej w Radzie Powiatowej w Sanoku, członkiem komisji elektryfikacyjnej i wodociągowej w Radzie Miejskiej, sekretarzem Komisji Rewizyjnej w Funduszu Pracy i Powiatowym Komitecie Pomocy Zimowej Bezrobotnym, członkiem zarządu Komitetów Rodzicielskich Szkolnych w Sanoku, przewodniczącym komisji rewizyjnej Ligi Morskiej i Kolonialnej (Oddział w Fabryce Wagonów w Sanoku), członkiem sanockiego oddziału Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, członkiem sanockiego koła Polskiego Białego Krzyża, od 1937 Związku Strzeleckiego^[37]. Prywatnie był fotografikiem i rysownikiem^[38].

Po wybuchu II wojny światowej wobec nacierającej niemieckiej kampanii wrześniowej w nocy 7/8 września 1939 wydano rozkaz o ewakuacji sanockiej fabryki, zaś kierownikiem transportu został mianowany Julian Gorgoń^[39]. Przygotowany pociąg towarowy był złożony z 25 wagonów (załadowano na nim najcenniejsze składniki z fabryki w Sanoku), wyruszył w nocy 9 września i podążał w na wschód w kierunku Lwowa^[40][41]. Podróżowali nim także urzędnicy i niektórzy pracownicy fabryki^[36]. Po minięciu stacji w Kukrycach pociąg zatrzymał się na obszarze leśnym, nieopodal miejscowości Dereżyce^[42], koło stacji Rychcice–Chatki^[41][22]. Tam 11 września 1939 nastąpił atak lotniczy ze strony Niemców, którzy zrzucili z samolotów bomby oraz ostrzeliwali z pokładów maszyn^[42][2][43]. W wyniku ostrzału śmierć ponieśli Julian Gorgoń oraz stolarz z fabryki, Cyryl Dutkiewicz^[42][41][44]. Ranny w ataku został syn Gorgonia, 19-letni Czesław, którego przewieziono do szpitala w Drohobyczu, a w 1940 powrócił do Sanoka^[42][41]. W inskrypcji upamiętniającej na grobowcu rodzinny na Cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku zapisano, iż leży w nieznanym grobie pod Drohobyczem^[2][22].

Julian Gorgoń 1 marca 1919 w Sanoku wziął ślub z poznaną kilka lat wcześniej w tym mieście, Czesławą Jayko^[1] (żyła w latach 1899-1956^[45][2][34]), udzielony przez ks. proboszcza Franciszka Salezego Matwijkiewicza^[11][33]. Oboje mieli syna Czesława Alojzego (ur. 1920^[46], po wojnie pracownik sanockiej fabryki, przemianowanej na Sanowag, później na Autosan^[47][48][49], zm. 2002^[50]) oraz córki Ludmiłę Marię (ur. 1923^[51], zakonnica^[52]) i Bogusławę Kamilę (ur. 1927^[53])^[33][34][22]. Rodzina Gorgoniów od 1920 do 1927 zamieszkała w Sanoku w domu przy ulicy Władysława Reymonta^[33], a następnie przy ul. Stanisława Konarskiego 33a m. 2^[54][34]. Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 12 lutego 1934 Julian i Czesława Gorgoniowie oraz troch ich dzieci zostali uznani przynależnymi do gminy Sanok^[55].

Julian Gorgoń został wymieniony na tablicy pamiątkowej, ustanowionej w latach 60. XX wieku w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w sanockiej dzielnicy Posada, ku czci parafian – ofiar terroru okupanta, działań wojennych^[56].

• Krzyż Niepodległości (16 września 1931, za pracę w dziele odzyskania niepodległości)^[57][3][34]
• Odznaka „Za wierną służbę” nr 13809.6 (6 sierpnia 1916)^[3][29]
• Odznaka pamiątkowa „Orlęta” (19 marca 1919)^[3][33]
• Pamiątkowa Odznaka Internowania w Szczypiornie-Łomży od dnia 17.7.1917 do 14.7.1918^[3][33]
• Brązowy Medal Waleczności – Austo-Węgry (8 marca 1917)^[3]

• Julian Gorgoń: Wspomnienia ze Związku Strzeleckiego w Sanoku z roku 1912/13. W: Jednodniówka wydana z racji jubileuszu 25-lecia istnienia i działalności Związku Strzeleckiego na terenie Sanoka i ziemi sanockiej 1908–1933. Sanok: 21 maja 1933, s. 10-13.
• Barbara Wanielista. „Odnajdę Twór Grób Piłsudczyku” (cz. I). „Góra Przemienienia”. Nr 46 (170), s. 8-9, 12 listopada 2006. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. 
• Barbara Wanielista. „Odnajdę Twór Grób Piłsudczyku” (cz. II). „Góra Przemienienia”. Nr 47 (171), s. 10-12, 19 listopada 2006. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. 
• Barbara Wanielista. „Odnajdę Twór Grób Piłsudczyku” (cz. III). „Góra Przemienienia”. Nr 48 (172), s. 10-12, 26 listopada 2006. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. 
• Barbara Wanielista. „Odnajdę Twór Grób Piłsudczyku” (cz. IV). „Góra Przemienienia”. Nr 49 (173), s. 11-12, 3 grudnia 2006. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. 
• Barbara Wanielista. „Odnajdę Twór Grób Piłsudczyku” (cz. V). „Góra Przemienienia”. Nr 50 (174), s. 10-11, 10 grudnia 2006. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. 
• Barbara Wanielista. „Odnajdę Twór Grób Piłsudczyku” (cz. VI). „Góra Przemienienia”. Nr 51 (175), s. 10-12, 17 grudnia 2006. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. 
• Barbara Wanielista. „Odnajdę Twór Grób Piłsudczyku” (cz. VII). „Góra Przemienienia”. Nr 52-53 (176-177), s. 13-14, 24-31 grudnia 2006. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. 
• Filip Schneider: Relacja Filipa Schneidera. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1944. Sanok: 2012, s. 286–291. ISBN 978-83-903080-5-0.