Jolanta Wadowska-Król

Jolanta Wadowska-Król (2021)
Data i miejsce urodzenia	27 czerwca 1939 Katowice
Data śmierci	18 czerwca 2023
Zawód, zajęcie	lekarz medycyny, pediatra
Alma Mater	Śląska Akademia Medyczna
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Jolanta Wadowska-Król (ur. 27 czerwca 1939^[1] w Katowicach, zm. 18 czerwca 2023^[2][3]) – polska lekarka pediatra, Honorowa Obywatelka Miasta Katowice^[4], nazywana „Matką Boską Szopienicką”^[4] oraz „śląską Erin Brockovich” (przez Martę Fox)^[5].

Studiowała na Wydziale Lekarskim Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu. W 1968 roku uzyskała specjalizację z zakresu pediatrii i podjęła pracę w Poradni Rejonowej w Szopienicach, a później w Dąbrówce Małej.

W pracy zawodowej kontynuowała dzieło doktora Edmunda Gryglewicza, zajmującego się przed nią problematyką występowania ołowicy w Szopienicach^[6]. U swoich małych pacjentów zauważyła szereg objawów i dolegliwości mogących sugerować zatrucie metalami ciężkimi, co zgłosiła Wojewódzkiemu Konsultantowi Medycznemu ds. Pediatrii – prof. dr hab. Bożenie Hager-Małeckiej, kierującej wówczas Kliniką Pediatrii Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu^[7]. Przy częściowym wsparciu dyrekcji Huty Metali Nieżelaznych rozpoczęła badania narażenia na ołów u dzieci z Szopienic, Burowca oraz Dąbrówki Małej. Przebadano ponad 4,5 tysiąca dzieci. Już po otrzymaniu wstępnych wyników okazało się, że skala problemu zatrucia ołowiem u dzieci na tym obszarze jest ogromna, a wyniki badań są wręcz przerażające.

Publikacja wyników w 1974 roku w rozprawie doktorskiej, której promotorką była prof. Bożena Hager-Małecka, wywołała reakcję rządzącej wówczas w Polsce PZPR. Nastąpiły naciski, presja, rozmowy ostrzegawcze, a nawet groźby, by wycofała się z tych działań. Władze uczelni, mimo wysokiej oceny promotora, nie dopuszczały do obrony doktoratu ani publikacji otrzymanych wyników. Wszystkie egzemplarze rozprawy w tajemniczy sposób zaginęły^[8].

Batalia na rzecz poprawy stanu zdrowia dzieci, rozpoczęta przez doktor Wadowską-Król, przyniosła jednak znaczące efekty. Zorganizowano leczenie tysięcy dzieci dotkniętych zagrożeniem ołowicy w sanatoriach w Istebnej i Rabce. W 1975 r. Miejska Rada Narodowa w Katowicach zdecydowała o rozbiórce domów stojących najbliżej komina huty. W utajnionym uzasadnieniu napisano, że „budynki są w strefie stwarzającej bezpośrednie zagrożenie życiu i zdrowiu mieszkańców”. Wysiedleni otrzymali nowe mieszkania^[9]. Władze dostrzegły w końcu problem skażenia środowiska Szopienic: z terenu w pobliżu huty usunięto 200 tys. ton ziemi^[7]. Dzieciom w tej dzielnicy zaczęto finansować mleko. Te działania spowodowały poprawę zdrowia małych pacjentów oraz wpłynęły korzystnie na stan środowiska Szopienic. Wzrosła również świadomość mieszkańców w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom powstałym w rezultacie koncentracji szkodliwych pierwiastków w ich otoczeniu.

Przeszła na emeryturę w roku 2011.

Od 2013 roku rozpoczyna się proces przypominania i społecznego doceniania wybitnych dokonań Jolanty Wadowskiej-Król, zainicjowany przez wnuków lekarki i ich przyjaciół. Uczennice jednego z katowickich liceów stworzyły wtedy reportaż o jej działalności pt. „Matka Boska szopienicka”^[10]. Szerszej publiczności jej sylwetkę przybliżył powstały nieco później reportaż „Gazety Wyborczej” – „Ołowiane dzieci człapią jak bociany”^[11]. W konsekwencji powstało wiele inicjatyw mających na celu uhonorowanie lekarki. W wyniku starań podejmowanych przez Fundację na Rzecz Dzieci „Miasteczko Śląskie” otrzymała w 2013 roku nagrodę Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach „Zielony Czek” dla osób wyróżniających się w działalności proekologicznej^[12]. We wrześniu 2013 roku podczas uroczystości wręczenia Śląskiej Nagrody Obywatelskiej w Katowicach otrzymała z rąk posła do Parlamentu Europejskiego Marka Migalskiego Nagrodę Specjalną^[13]. W marcu 2015 roku została wyróżniona przez Rzecznika Praw Obywatelskich Odznaką honorową „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka^[14]. W październiku 2015 roku podczas inauguracji nowego roku akademickiego rektor Śląskiego Uniwersytetu Medycznego wręczył jej medal za działalność społeczną oraz promowanie uczelni^[15]. We wrześniu 2017 roku otrzymała tytułu „Honorowego Obywatela Miasta Katowice”^[16]. W 2018 roku została laureatką Nagrody im. Wojciecha Korfantego^[17].

W czerwcu 2021 roku Uniwersytet Śląski w Katowicach przyznał Jolancie Wadowskiej-Król tytuł doktora honoris causa^[18].

1. Michał Jędryka: Ołowiane dzieci. Zapomniana epidemia, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2020, 247 ss., ISBN 978-83-66586-05-5, powieść.
2. Marta Fox: Moja Ołowianko, klęknij na kolanko, Konin: Butterfly, 2021, 208 ss., ISBN 978-83-66969-35-3, powieść; premiera: Biblioteka Główna Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, 14 października 2021 roku z udziałem bohaterki, Jolanty Wadowskiej-Król^[5].
3. Magdalena Majcher: Doktórka od familoków, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2023, 304 ss., ISBN 978-83-8318-358-9, powieść; premiera: 8 marca 2023 roku^[19]; nagroda: „Wawrzyn Lekarski” dla Magdaleny Majcher (2023)^[7].

1. Matka Boska Szopienicka, reżyseria Agnieszka Cygan (wnuczka Jolanty Wadowskiej-Król, spektakl muzyczno-taneczny; premiera: Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec”, Katowice, ul. Hallera 28 (Burowiec), 15 października 2022 roku^[20]

1. Kanarek umiera pierwszy, reżyseria Maria Brzostyńska, scenariusz Marta Fox (na podstawie własnej powieści Moja Ołowianko, klęknij na kolanko), Polskie Radio, Jedynka; premiera: Teatr Polskiego Radia, 19 marca 2023^[21].

1. Matka Boska szopienicka, reżyseria Małgorzata Król, scenariusz Małgorzata Król, Karolina Skibińska, reportaż przygotowany przez uczennice na szkolny konkurs „Szukamy bohaterów”, z udziałem Jolanty Wadowskiej-Król i jej małżonka, Zbigniewa Króla; premiera: 24 maja 2013 roku, YouTube, GK KS (pics)^[10].

1. Kobiety wiedzą, co robią / dr Jolanta Wadowska-Król, autorstwa Andrzeja Wieteszki, na ścianie kamienicy w Katowicach, przy ulicy Gliwickiej 58 (Załęże), mural poświęcony lekarce, zrealizowany w ramach ogólnopolskiej akcji „Kobiety na mury”, zorganizowanej przez „Wysokie Obcasy” („Gazeta Wyborcza”); odsłonięcie: 28 listopada 2018 roku, z udziałem bohaterki, Jolanty Wadowskiej-Król^[22].