Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Jawiszowice

Jawiszowice
wieś
Ilustracja
Zima w Jawiszowicach
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

oświęcimski

Gmina

Brzeszcze

Liczba ludności (2022)

6628[2]

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

32-626[3]

Tablice rejestracyjne

KOS

SIMC

0213144

Położenie na mapie gminy Brzeszcze
Mapa konturowa gminy Brzeszcze, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Jawiszowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Jawiszowice”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko lewej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Jawiszowice”
Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego
Mapa konturowa powiatu oświęcimskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Jawiszowice”
Ziemia49°57′38″N 19°08′20″E/49,960556 19,138889[1]

Jawiszowicewieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim, w gminie Brzeszcze.

Położenie

Leży nad rzeką Wisłą i jej dopływem Dankówką. Jawiszowice graniczą od północy z Brzeszczami i Przecieszynem, od wschodu ze Skidziniem i Zasolem, od południa z Zasolem Bielańskim, Wilamowicami i Dankowicami, a od zachodu z Górą. Południowo-zachodnia część wsi nosi nazwę Jaźnik. Znajduje się w niej m.in. fragment starorzecza Wisły, stacja kolejowa Jawiszowice Jaźnik. A także trójstyk trzech powiatów: oświęcimskiego, pszczyńskiego i bielskiego. Zachodnia granica na Wiśle jest historyczną granicą Małopolski (ziemia oświęcimska) ze Śląskiem.

Powierzchnia sołectwa wynosi 1529 ha[4], a liczba ludności 6794, co daje gęstość zaludnienia równą 444,3 os./km².

Integralne części wsi

Integralne części wsi Jawiszowice[5][6]
SIMC Nazwa Rodzaj
0213150 Janowiec część wsi
0213167 Jaźnik część wsi
0213173 Kacza część wsi
0213180 Kobylec część wsi
0213196 Nawsie część wsi
0213204 Podlesie Brzeskie część wsi
0213210 Podlesie Wilamowskie część wsi

Historia

Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 roku pod nazwą Janissowicz/Jawissowicz[7][8]. Zatem miejscowa parafia katolicka powstała wcześniej.
Wieś leżała wówczas w granicach księstwa oświęcimskiego, będącego od 1327 roku lennem Królestwa Czech, a w 1457 roku zostało zakupione przez króla Polski. W towarzyszącym temu dokumencie sprzedaży księstwa Koronie Polskiej wystawionym przez Jana IV oświęcimskiego 21 lutego 1457 roku miejscowość wymieniona została jako Jawyschowicze[9]. W 1504 roku zbudowany został we wsi pierwszy drewniany kościół św. Marcina[10].
W 1564 roku ostatecznie księstwo oświęcimskie wcielono do Korony Królestwa Polskiego. Nazwę miejscowości jako własność Korony Polskiej wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[10][11].

Po rozbiorach Polski Jawiszowice znalazły się w granicach monarchii austro-węgierskiej w skład, których wchodziły latach 1772–1918. Według austriackiego spisu ludności z 1900 roku w 213 budynkach w Jawiszowicach na obszarze 1645 hektarów mieszkało 1368 osób (gęstość zaludnienia 83,2 os./km²), z czego 1343 (98,2%) było katolikami, 1 (0,1%) grekokatolikiem, 18 (1,3%) wyznawcami judaizmu a 6 innej religii lub wyznania, 1336 (97,7%) było polsko-, 7 (0,5%) niemiecko- a 7 innojęzycznymi[12].

W XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona jest w powiecie bialskim w Galicji. Była miejscowością przygraniczną leżącą na granicy między Austrią a Prusami. Znajdowała się w niej jednoklasowa szkoła ludowa oraz przystanek kolei żelaznej[10]. W miejscowości mieszkało wówczas 1411 katolików, 6 ewangelików oraz 9 izraelitów[10].
Wieś dzieliła się wówczas na dwie części. Większa należała do arcyksięcia Albrechta i liczyła 444 mórg roli, 95 mórg łąk i ogrodów, 83 morgi pastwisk oraz 607 mórg lasu szpilkowego; druga, mniejsza część liczyła 1176 mórg roli, 73 morgi łąk i ogrodów, 141 mórg pastwisk i 84 morgi lasu. We wsi znajdowało się także gospodarstwo stawowe[10].

Sporo jawiszowian zginęło w walkach o ojczyznę w latach 1914–1921 i 1939–1945. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku Jawiszowice znalazły się w granicach II Rzeczypospolitej. W 1922 roku w wiosce powstała ochotnicza straż pożarna[13]. W okresie II wojny światowej w miejscowości znajdował się niemiecki nazistowski obóz pracy przymusowej w Jawiszowicach – filia KL Auschwitz-Birkenau. Powstał w połowie sierpnia 1942 r., a osadzeni w nim więźniowie pracowali w dwóch zakładach wydobywczych kopalni węgla kamiennego „Brzeszcze”[14][15].

Po II wojnie część ziem Jawiszowic zostało przejętych przez Brzeszcze.
W latach 1954–1956 w granicach Brzeszcz. 1954–1972 siedziba gromady Jawiszowice. W latach 1973–1977 miejscowość była siedzibą gminy Jawiszowice. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.

W 1953 roku oddano do użytku rozbudowany budynek szkolny, a w 1982 nową salę gimnastyczną. Szkoła w 1986 roku przyjęła imię Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego[16].
W 1991 roku powstała młodzieżowa orkiestra dęta przy OSP Jawiszowice, która działa do dnia dzisiejszego[13].

W 2004 roku w budynku po siostrach zakonnych, należącym do parafii św. Marcina, powstała filia Warsztatów Terapii Zajęciowej w Chełmku[17]. W 2015 roku powstała tu też Świetlica Opiekuńczo-Wychowawcza, a w 2017 Świetlica Terapeutyczna. Z kolei w 2018 roku (w budynku OSP) uruchomiono Dzienny Dom Seniora. Wszystkie te placówki prowadzi Fundacja im. Brata Alberta[18].

Ludzie związani z miejscowością

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[20].

  • kościół pw. św. Marcina z otoczeniem i starodrzewiem.
    XVII-wieczny kościół w stylu barokowym wzniesiony został w 1692 roku na miejscu spalonego wcześniejszego kościoła z 1511 roku[21].
  • Budynek dawnej łaźni obozowej wraz z najbliższym otoczeniem oraz latarnia obozowa, przy ul. Dworcowej.

Inne zabytki

  • Zespół kapliczek przydrożnych (XVIII i XIX wiek).
  • W 2019 roku nastąpiła renowacja pomnika Ku czci poległych na polu chwały mieszkańców Jawiszowic, postawionego w 1986 roku[22].

Przemysł

Ruch II, szyby, Andrzej III i Andrzej IV, kopalni KWK Brzeszcze. Zakłady POM, po 1989 roku zostały sprywatyzowane i zajmują się podobną działalnością (tzn. naprawa samochodów dostawczych).

Sport i rekreacja

Klub Sportowy LKS Jawiszowice założono w 1951 roku. Piłkarze występują w IV lidze. W drużynie grał m.in.: Krzysztof Chrapek (Lech Poznań), Przemysław Pitry.

Przypisy

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 45438
  2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 379 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. Gmina Brzeszcze: Podstawowe informacje. [w:] brzeszcze.pl [on-line]. [dostęp 2010-12-07].
  5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. GUS. Rejestr TERYT.
  7. Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147–150.
  8. Wojciech Janusz: 725 lat Jawiszowic. Panorama najdawniejszych dziejów miejscowości na pograniczu śląsko-małopolskim. Jawiszowice: 2010.
  9. Krzysztof Rafał Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438–1513. Dzieje polityczne. Kraków: PAU, 2002, s. 151. ISBN 83-88857-31-2.
  10. a b c d e Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. III, hasło „Jawiszowice”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1882. s. 511–512. [dostęp 2018-06-15].
  11. Aleksander Przezdziecki, Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, Liber Beneficiorum, Tom II, Kraków 1864, s. 224
  12. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XII. Galizien. Wien: 1907.
  13. a b HISTORIA | OSP Jawiszowice [online] [dostęp 2022-09-20] (pol.).
  14. Pilichowski 1979 ↓.
  15. Cywiński 2013 ↓.
  16. Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 6 w Jawiszowicach [online], spjawiszowice.brzeszcze.edu.pl [dostęp 2022-09-20].
  17. Chełmek z filiami w Oświęcimiu, Przeciszowie – Lesie i Jawiszowicach / Fundacja Św. Brata Alberta [online], albert.krakow.pl [dostęp 2022-09-20].
  18. Katolicka Agencja Informacyjna KAI, Jawiszowice: nowy dom opieki dziennej dla seniorów Fundacji im. Brata Alberta | eKAI [online], eKAI | Portal Katolickiej Agencji Informacyjnej, 7 lutego 2018 [dostęp 2022-09-20].
  19. Tadeusz Isakowicz-Zaleski, Bliższe informacje o laureatach Medalu św. Brata Alberta [online], Ks.Tadeusz Isakowicz-Zaleski [dostęp 2022-08-31] (pol.).
  20. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-01].
  21. Paweł Kutaś, Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce, Zakrzów: Wydawnictwo Promo, 2013, s. 22–23, ISBN 978-83-60941-50-8, OCLC 909996041.
  22. Gmina Brzeszcze, Pomnik w Jawiszowicach już w nowej odsłonie [online], Gmina Brzeszcze [dostęp 2022-09-20] (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne