Jan Thurzo

Data i miejsce urodzenia	30 kwietnia 1437 Lewocza
Data i miejsce śmierci	10 października 1508 Nagybánya
Miejsce spoczynku	Lewocza
Zawód, zajęcie	kupiec, przedsiębiorca, rajca i burmistrz krakowski
Miejsce zamieszkania	Kraków
Narodowość	węgierska
Rodzice	Jerzy Turzon (z węgierskiego rodu Thurzo von Bethlenfalva (z Betlanovców))
Małżeństwo	Urszula Berne, później Barbara Beck
Dzieci	Jan V, Stanisław, Aleksy, Jan, Katarzyna

Jan Thurzo (również: Turzo; ur. 30 kwietnia 1437 w Lewoczy, zm. 10 października 1508 w Nagybánya) – kupiec, przedsiębiorca i patrycjusz z węgierskiego rodu Thurzo von Bethlenfalva (z Betlanovców), rajca i burmistrz krakowski.

Najstarszy syn Jerzego Turzona (zm. przed 1458), również kupca i przedsiębiorcy, który wydając swą córkę Martę (według innego źródła Marię^[1]) za syna^[1] olkuskiego żupnika Jana Tesznara starszego (syn – Jan Teszner młodszy^[1]) wydobywającego rudę ołowiu, położył podwaliny pod przyszłą potęgę rodu. Jan Turzo wysłany został przez ojca do Wenecji i Padwy, gdzie pogłębiał swą wiedzę o hutnictwie^[2].

Po powrocie z Włoch nadal rozwijał rodzinny interes, podejmował liczne przedsięwzięcia górnicze i hutnicze^[3]: doglądał wydobycia rud ołowiu, srebra, złota i miedzi w Olkuszu w Polsce, Kutnej Horze w Czechach oraz na Węgrzech (Nagybánya), w Słowacji (ośrodek hutniczy w Moštenicy koło Bańskiej Bystrzycy), na Spiszu w rejonie Gelnicy i Smolníka, w Tatrach, na Śląsku (Złoty Stok, Frywaldów, Cukmantl, a także w Górach Złotych). Jako administrator węgierskiego króla Macieja Korwina kontrolował cały rejon górniczy miedzi, srebra i złota w Środkowej Słowacji (na ówczesnych Górnych Węgrzech)^[3][2], m.in. w Szpaniej Dolinie w rejonie Bańskiej Bystrzycy, w Bańskiej Szczawnicy, Novej Bani i sprowadzał surowiec do Krakowa. W Kremnicy podjął się także odwodnienia kopalni złota^[2]. 14 września 1478 roku kupił kopalnię srebra w Rammelsbergu koło Goslaru w górach Harzu.

W 1463 osiadł w Krakowie, do prawa miejskiego Krakowa został przyjęty w 1465 roku^[1].

Sprowadził na ziemie polskie nową technologię ekstrakcji srebra z miedzi zwaną sajgrowaniem. Polegała ona na oddzieleniu srebra od miedzi przy użyciu ołowiu. Miedź przetapiano z ołowiem, w wyniku czego powstawał stop miedzi, ołowiu i srebra. Wkładano go następnie do pieca sajgrowego, gdzie w niskiej temperaturze od miedzi oddzielał się ołów zawierający srebro. Uzyskany srebronośny ołów trybowano, finalnie uzyskując srebro^[4]. Turzo w 1469 roku założył hutę miedzi i srebra w podkrakowskiej Mogile, na terenie należącym do cystersów, których klasztor do dziś funkcjonuje na terenie obecnej Nowej Huty – dzielnicy Krakowa^[2]. Tu właśnie wykorzystał nowatorską metodę. Wokół Mogiły powstało międzynarodowe przedsiębiorstwo – srebronośną miedź sprowadzał ze Spiszu, ołów z Olkusza, drewno do opalania kupował pod Krakowem, a wytopiony metal spławiał Wisłą do Gdańska, po czym sprzedawał na rynki Europy Zachodniej^[2]. Stosowana przez niego metoda odciągania srebra z rud miedzi przy pomocy ołowiu przynosiła mu ogromne dochody.

W swoich przedsięwzięciach wchodził w spółki z innymi przedsiębiorczymi ludźmi swojej epoki. Ze swoim szwagrem Janem Tesznarem młodszym założył hutniczą spółkę, z Janem Teglem zajął się odwadnianiem kopalń w Olkuszu i na Słowacji (odwadnianie głębiej położonych złóż było kolejną innowacją Jana Turzo)^[2]. W 1495 roku (wspólnie z synem Jerzym) stworzył z augsburskim finansistą Jakubem Fuggerem spółkę wydobywczo-handlową „Ungarischer Handel”, która w błyskawicznym tempie zmonopolizowała niemal cały przemysł związany z wydobyciem i wytopem miedzi, ołowiu, srebra i złota oraz handel tymi metalami w całej ówczesnej Europie^[2]. Umowę przypieczętowało małżeństwo syna Jerzego z bratanicą Jakuba, Anną Fugger, a później córki Katarzyny z bratankiem Jakuba Rajmundem Fuggierem^[2].

Żenił się dwukrotnie, z córkami wpływowych patrycjuszy krakowskich: z Urszulą, córką Jana Bema oraz z Barbarą, córką Jana Becka. Małżeństwa te oraz zamożność postawiła go bardzo wysoko w hierarchii krakowskiego patrycjatu^[1]. W roku 1477^[a] Jan sięgnął po urząd burmistrza Krakowa. Od tego też roku aż do śmierci w 1508 pełnił funkcję rajcy miejskiego^[1]. Zasiadał w radzie urzędującej w 1477 roku, gdy rozpoczęto prace nad budową nowego ołtarza w kościele Mariackim przez Wita Stwosza. Z ramienia rady nadzorował powstawanie ołtarza^[1].

Jan Turzo był jednym z najbogatszych ludzi ówczesnej Europy Środkowej. Był człowiekiem wykształconym, władał wieloma językami: polskim, węgierskim, niemieckim, włoskim i łacińskim^[5]. W Krakowie był właścicielem kamienic położonych przy ulicach: Grodzkiej, Szewskiej i Szczepańskiej („Pod Gruszką”), a także folwarku na Prądniku^[1]. Został pochowany w Lewoczy w 1508 roku^[1].

Jego pierworodny syn Jan V Thurzo (ur. 1466) studiował w Akademii Krakowskiej i później na akademii papieskiej we Włoszech. Wybrał powołanie duszpasterskie i został biskupem wrocławskim.
Inny z synów Jana, Stanisław(inne języki) (ur. 1470), został biskupem Ołomuńca. Jerzy (ur. 1467), także rajca krakowski^[3], kontynuował rozległe interesy ojca. W związku ze złym stanem zdrowia opuścił jednak Kraków, przeniósł się do Augsburga, gdzie w 1521 roku zmarł^[5][3]. Po śmierci Jerzego firma przeszła w ręce młodszego brata, Aleksego (ur. 1490), który kontynuował współpracę z Fugerrami m.in. eksploatacja rud ołowiu w Długoszynie i Maczkach w Małopolsce^[3]. Poza tym Aleksy był sędzią na dworze węgierskim i otrzymał w nagrodę za wierną służbę Habsburgom dziedziczne hrabstwo, Spisz. W 1525 roku zmarł nie pozostawiając męskiego potomka^[5]. Natomiast urodzony w 1492 Jan – kupiwszy od Kazimierza II cieszyńskiego Księstwo pszczyńskie – został (w latach 1517–1523) panem Pszczyńskiego Wolnego Państwa Stanowego^[3]. Po swoim bracie Aleksym odziedziczył także Spisz. Najmłodszy Jan nigdy się nie ożenił^[5].

W 1527 roku w związku z sytuacją polityczną Turzonowie wycofali się ze spółki i działali już na mniejszą skalę^[2].