Zobacz też: Jan Ziółkowski.

Jan Leon Ziółkowski

starszy kapelan
Data i miejsce urodzenia	2 kwietnia 1889 Wola Wieruszycka
Data i miejsce śmierci	9 kwietnia 1940 Katyń
Przebieg służby
Lata służby	1919–1940
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Jednostki	5 Pułk Piechoty Legionów 48 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych Brygada KOP „Podole” 24 Dywizja Piechoty
Stanowiska	kapelan brygady szef służby duszpasterskiej dywizji piechoty
Główne wojny i bitwy	wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Leon Ziółkowski

Data urodzenia	2 kwietnia 1889
Data śmierci	9 kwietnia 1940
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	Kościół rzymskokatolicki
Prezbiterat	29 czerwca 1913
Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Leon Ziółkowski (ur. 2 kwietnia 1889 w Woli Wieruszyckiej, zm. prawdop. 9 kwietnia 1940 w Katyniu) – polski duchowny rzymskokatolicki, starszy kapelan Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

Urodził się 2 kwietnia 1889^[1] w rodzinie włościańskiej jako syn Jana i Marii z domu Jarotek. Został ochrzczony w kościele parafii św. Bartłomieja Apostoła w Łapanowie. W tej wsi wychowywał się^[2] i ukończył czteroklasową szkołę powszechną, po czym kształcił się w Bochni, gdzie w 1909 zdał egzamin dojrzałości w Gimnazjum im. Króla Kazimierza Wielkiego. W 1909 wstąpił do seminarium duchownego w Krakowie. Jednocześnie ukończył studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. 29 czerwca 1913 otrzymał święcenia kapłańskie w katedrze wawelskiej z rąk księdza biskupa Adama Stefana Sapiehy. Od 1 września 1913 do 31 sierpnia 1917, podczas trwającej I wojny światowej, był wikarym w parafii Wszystkich Świętych w Babicach oraz katechetą w tamtejszej szkole podstawowej. Podczas działań wojennych na froncie włoskim poległ jego młodszy brat Karol. Od 1 września 1917 do 20 lipca 1919 ksiądz Ziółkowski był katechetą w Szkole Ludowej Żeńskiej im. Urszuli Kochanowskiej w Krakowie.

Jeszcze podczas wojny zgłosił się do funkcji kapelana w Legionach Polskich, lecz nie został przyjęty z uwagi na brak etatów. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w 1919 wstąpił do służby duszpasterskiej Wojska Polskiego otrzymując rangę starszego kapelana (równorzędna wówczas stopniowi wojskowemu kapitana) z uwagi na ukończone studia uniwersyteckie. Wkrótce został przydzielony do 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie, gdzie 23 lipca 1919 rozpoczął pełnienie funkcji kapelana. W szeregach tej jednostki służył podczas wojny polsko-bolszewickiej, posługując także w wileńskich szpitalach wojskowych. Brał udział w działaniach frontowych pułku na Wileńszczyźnie, w tym uczestniczył w bitwie pod Dynenburgiem (styczeń 1920), wyprawie kijowskiej (kwiecień 1920), Bitwie Warszawskiej (sierpień 1920), bitwie pod Sejnami (wrzesień 1920), bitwie nad Niemnem (wrzesień 1920)^[2]. Za bohaterstwo, odwagę oraz za wpływ na żołnierzy z marszu na Giby 22 września 1920 w trakcie bitwy pod Sejnami otrzymał 10 stycznia 1921 Krzyż Walecznych, przyznany przez gen. Edwarda Śmigłego-Rydza. Posługę pasterską w 5 pułku piechoty Legionów pełnił do 31 grudnia 1921^[2].

16 grudnia 1921 roku został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 roku w stopniu starszego kapelana, a 3 maja 1922 roku zweryfikowany w tym stopniu ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 27. lokatą w duchowieństwie wojskowym wyznania rzymskokatolickiego^{[3][4][5][6][7]}. Od stycznia do października 1922 roku był kapelanem 1 Dywizji Piechoty Legionów w Wilnie. Od października 1922 roku był kierownikiem Rejonu Duszpasterstwa Wojskowego na Litwie, w garnizonach Wilno^[8], Stanisławów^[9], Lida i Grodno. Następnie został przeniesiony do Lublina, gdzie od 1 października 1924 do 31 stycznia 1925 był kierownikiem Rejonu Duszpasterstwa Wojskowego. Od 1 lutego 1925 sprawował funkcję kierownika Rejonu Duszpasterstwa Wojskowego w Stanisławowie, od 1 maja 1925 proboszcza tamtejszej parafii wojskowej pod wezwaniem świętego Stanisława Biskupa^[2]. 20 września 1930 roku otrzymał przeniesienie do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko kapelana Brygady KOP „Podole” w Czortkowie i proboszcza tamtejszego kościoła garnizonowego oo. dominikanów^[2][10][11]. Od 16 maja 1937 roku był kierownikiem Rejonu Duszpasterstwa Wojskowego w Jarosławiu, administratorem i dziekanem tamtejszego kościoła garnizonowego. W sierpniu 1939 roku zgodnie z przydziałem mobilizacyjnym objął stanowisko szefa służby duszpasterskiej 24 Dywizji Piechoty w Jarosławiu. W tym czasie podczas mobilizacji zarządzonej wobec zagrożenia konfliktem zbrojnym przebywał na ćwiczeniach i manewrach polowych udzielając żołnierzom wsparcia duchowego.

Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 uczestniczył w polskiej wojnie obronnej jako proboszcz 24 Dywizji Piechoty w składzie Armii „Karpaty”. Wraz z jednostką przeszedł szlak bojowy przez Tarnów, Pilzno, Strzyżów, Sądową Wisznię, Birczę, Przemyśl, Janów oraz walki pod Wereszczycą^[2]. W dniu agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 odprawił dla żołnierzy poranną mszę świętą polową i tego samego dnia w drodze z Tarnopola do Buczacza, w okolicach Trembowli dostał się do niewoli sowieckiej^[2]. W pierwszą noc niewoli mając możliwość ucieczki w Kopyczyńcach, zrezygnował z niej pozostając z wziętymi do niewoli polskimi jeńcami^[2]. Trafił do punktu zbornego w Jarmolińcach, następnie do obozu przejściowego w Putywl, po czym od 4 listopada 1939 był przetrzymywany w obozie w Kozielsku, gdzie nadal pełnił posługę duszpasterską wśród osadzonych żołnierzy, odtąd w formie niejawnej z uwagi na odgórny zakaz prowadzenia kultu religijnego wydany przez administrację obozową. W tym czasie został ukarany kilkutygodniowym pobytem w karcerze (ciężki areszt) za uczestnictwo w nabożeństwie. Po wywiezieniu z obozu kozielskiego duchownych różnych obrządków do moskiewskiego więzienia na Łubiance w przededniu wigilii Bożego Narodzenia 24 grudnia 1939 (ksiądz Ziółkowski prawdopodobnie został wówczas przeoczony przez władze sowieckie; w odnalezionych pamiętnikach obozowych ppor. Bronisław Wajs zanotował pod datą 20 grudnia 1939, iż ksiądz Ziółkowski został karnie „zamknięty do tiurmy na siedem dni”^[12]; natomiast jak przypuszczał ocalały inny jeniec Stanisław Swianiewicz, władze obozowe mogły nie zorientować się, iż Ziółkowski jest duchownym z uwagi na jego umundurowanie oficerskie) pozostał ostatnim kapelanem obozowym w Kozielsku aż do jego likwidacji na wiosnę 1940. Po kryjomu i szybko odprawiał mszę świętą w piwnicy zabudowań oraz udzielał komunię świętą, przekazywał także żołnierzom książki do nabożeństwa, w tym O naśladowaniu Chrystusa autorstwa Tomasza Kempisa, które stanowiły dla nich oparcie duchowe. W marcu 1940 był spowiednikiem setek jeńców w czasie świąt Wielkanocnych. Podczas trwających wywózek z obozu, w niedzielę 7 kwietnia 1940 został wywołany do transportu, po czym odbyło się ostatnio tajne nabożeństwo dla jeńców, o czym wspomniał w ocalałym pamiętniku ppor. Dobiesław Jakubowicz^[13]. Tego samego dnia ksiądz Ziółkowski został zabrany z grupą jeńców (byli wśród nich generałowie Mieczysław Smorawiński, Bronisław Bohaterewicz i Henryk Minkiewicz oraz ok. 120 oficerów wyższych) do Katynia i prawdopodobnie 9 kwietnia 1940 (w tym samym transporcie był m.in. Adam Solski, który prowadził pamiętnik z ostatnim wpisem tego dnia, relacjonującym przewiezienie do lasu i rewizję) jako jeniec 1801^[2] rozstrzelany przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Jest pochowany na terenie obecnego Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu, gdzie w 1943 jego ciało zostało zidentyfikowane w toku ekshumacji prowadzonych przez Niemców pod numerem 487^[14] (przy zwłokach zostały odnalezione wizytówka, legitymacja odznaki KOP, dwie fotografie, drewniana papierośnica oraz dewocjonalia: dwa modlitewniki, różaniec, dwa łańcuszki na szyję)^[15][16]. Przed egzekucją został prawdopodobnie zmasakrowany przez oprawców^[2]. Dokonująca w 1943 obdukcji komisja sądowo-lekarska wskazała na bestialski sposób pozbawienia życia księdza Ziółkowskiego.

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2007, pośmiertnie)^[2]
• Krzyż Walecznych (1921)
• Złoty Krzyż Zasługi (1938, „za wybitną i gorliwą pracę duszpasterską w Wojsku Polskim”)
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 (1928)
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1929)
• Odznaka pamiątkowa Korpusu Ochrony Pogranicza (1932)^[17]
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa)^[18]

Ukazały się publikacje o księdzu Ziółkowskim: Ksiądz Ziółkowski ostatni kapelan z Kozielska (2003, autorzy: Zdzisław Peszkowski, Barbara Ziółkowska-Tarkowska; Stanisław Zygmunt Zdrojewski; wydana przez Fundację "Golgota Wschodu")^[19], Katyńczyk AM 487: wspomnienia o księdzu kapelanie J.L. Ziółkowskim (2006)^[20], Ksiądz Ziółkowski – droga do Katynia (2010)^[21] – dwie ostatnie napisała bratanica księdza, Barbara Ziółkowska-Tarkowska^[22][23].

Minister Obrony Narodowej decyzją Nr 439/MON z 5 października 2007 awansował go pośmiertnie do stopnia podpułkownika^[24]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”^[25].

29 lipca 2007 w kościele Redemptor Hominis parafii św. Bartłomieja Apostoła w Łapanowie została odsłonięta Gablota Pamięci ks. Jana Leona Ziółkowskiego. Przy tej świątyni 19 maja 2009 został odsłonięty obelisk wraz z tablicą pamiątkową upamiętniający ks. Ziółkowskiego; inskrypcja brzmi: „Imię moje Jan Leon Ziółkowski. Wyrosłem z tej ziemi”^[26]. Obok zostało także umieszczone epitafium katyńskie upamiętniające księdza^[27].

W ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia” księdza Ziółkowskiego uhonorowano poprzez zasadzenie Dębów Pamięci: 17 września 2009 w Połczynie-Zdroju^[28], 13 kwietnia 2010 w Bochni^[29][30], 19 kwietnia 2010 przy Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Łapanowie^[31].

Janowi Leonowi Ziółkowskiemu został poświęcony jeden z odcinków filmowego cyklu dokumentalnego pt. Epitafia katyńskie (2010)^[32].

12 maja 2019 w Kalwarii Pacławskiej, odbyła się uroczystość związana z odsłonięciem oraz poświęceniem tablicy pamiątkowej i Alei Dębów Pamięci Kapelanów Katyńskich przy kaplicy „Ukrzyżowanie”. Wśród 32 kapelanów wojskowych różnych wyznań, zamordowanych w Katyniu i innych miejscach kaźni w 1940, jest wymieniony ppłk Jan Leon Ziółkowski^[33][34][35].

Były jeniec Kozielska, ksiądz Zdzisław Peszkowski zainicjował proces beatyfikacyjny ks. Jana Leona Ziółkowskiego oraz zajął się gromadzeniem dokumentacji i świadectw^[36][37][38]. W styczniu 2011 Stowarzyszenie Rodzina Katyńska w Warszawie zgłosiło księdza Jana Leona Ziółkowskiego, jako jednego z 24 kapelanów wojskowych jako kandydatów do procesu beatyfikacyjnego Męczenników Wschodu (1917–1989)^[39]. Episkopat Polski powierzył przygotowania do rozpoczęcia procesu beatyfikacyjnego Męczenników Wschodu bp. Antoniemu Dydyczowi^[40]. Powstała modlitwa o beatyfikację ks. Jana Leona Ziółkowskiego^[41].

• jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
• obozy NKWD dla jeńców polskich
• ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Katyniu

• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Materiały do historii katolickiego duszpasterstwa wojskowego w Polsce. XXV-lecie kapłaństwa księży kapelanów wojskowych. Jan Leon Ziółkowski. „Rozkaz Wewnętrzny Biskupa Polowego Wojsk Polskich”, s. 212, 1938. Polowa Kuria Biskupia. 
• Stanisław Swianiewicz: Ksiądz Ziółkowski. W: Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów. Londyn: Gryf, 1982, s. 25–26.
• Zbigniew Kępa: Kapelani wojskowi, którzy jako jeńcy wojenni zostali zamordowani przez Związek Sowiecki w 1940 r.. sjerzy.parafia.info.pl. [dostęp 2014-10-08].
• Piotr Czartoryski-Sziler: ks. Jan Leon Ziółkowski (1889–1940). adonai.pl. [dostęp 2014-10-08].
• Biogramy 24 księży kapelanów Wojska Polskiego z lat 1919–1939 zamordowanych w Katyniu, Charkowskie i Kalininie wiosną 1939 r. zgłoszonych przez Stowarzyszenie Rodzina Katyńska w Warszawie w grudniu 2009 r. na kandydatów do procesu beatyfikacyjnego Męczenników Wschodu (1917–1989). ordynariat.wp.mil.pl. [dostęp 2014-10-08].
• Zbigniew Kępa: Księża kapelani Wojska Polskiego ofiary mordu katyńskiego. ordynariat.wp.mil.pl, 7 lutego 2010. [dostęp 2014-10-08].
• Ksiądz Jan Leon Ziółkowski. parafialapanow.pl. [dostęp 2014-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 października 2014)].
• Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego: Katyń. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2000. s. 736. [dostęp 2017-01-10].
• Krystyna Leśniak: Biografia ks. majora J.L. Ziółkowskiego. zstarnawa.strefa.pl, 3 grudnia 2009. [dostęp 2014-10-08].
• Ks. Jan Ziółkowski, kapelan wojskowy. katolicy1844.republika.pl. [dostęp 2014-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 października 2014)].

• Strona internetowa mieszkańców Woli Wieruszyckiej dokumentują starania w parafii o rychłą beatyfikację Ks. Jana Leona Ziółkowskiego