Jan Karol I

Jan Karol I
Król Hiszpanii
Okres	od 22 listopada 1975 do 19 czerwca 2014
Koronacja	22 listopada 1975
Poprzednik	Alfons XIII
Następca	Filip VI
Szef Państwa Hiszpańskiego (de iure)
Okres	od 20 listopada 1975 do 22 listopada 1975
Poprzednik	Francisco Franco
Dane biograficzne
Dynastia	Burbonowie
Data i miejsce urodzenia	5 stycznia 1938 Rzym
Ojciec	Juan de Borbón, hrabia Barcelony
Matka	Maria Mercedes de las Mercedes de Borbón
Żona	Zofia Glücksburg
Dzieci	Helena, Krystyna, Filip
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Hiszpańska rodzina królewska

Król i królowa Księżniczka Asturii Infantka Zofia Król Jan Karol I (poprzedni król) Królowa Zofia (poprzednia królowa, żona Jana Karola I) Księżna de Lugo Felipe de Marichalar y Borbón Victoria de Marichalar y Borbón Infantka Krystyna Iñaki Urdangarin Juan Pablo Miguel Irene Księżna Soria i książę Soria Księżna Kalabrii

Jan Karol I^[1][2], właśc. Juan Carlos I Alfonso Víctor María de Borbón y Borbón-Dos Sicilias^[3] (ur. 5 stycznia 1938 w Rzymie) – król Hiszpanii z dynastii Burbonów w latach 1975–2014. Syn Juana de Borbón, hrabiego Barcelony i Marii de las Mercedes de Borbón, księżniczki Obojga Sycylii.

Urodził się w amerykańskim szpitalu w Rzymie, 5 stycznia 1938, jako pierwszy syn hrabiego Barcelony, wnuk króla Hiszpanii – Alfonsa XIII. Otrzymał imiona na cześć ojca i dziadka Karola Tankreda (Carlosa Tancredi). Juan Carlos ma dwie siostry: starszą Pilar (ur. 1936) i młodszą Małgorzatę (ur. 1939). Miał także młodszego brata Alfonsa (1941–1956), który zginął tragicznie, czyszcząc rewolwer.

W polskim piśmiennictwie przyjęło się zapisywanie imion panujących monarchów z kręgu kultury łacińskiej, również tych współczesnych, w spolszczonej formie ich imienia. Jednak przypadek Juana Carlosa jest tu jednym z nielicznych wyjątków.^{[potrzebny przypis]} Zarówno w polskojęzycznych mediach^[4] jak i w literaturze naukowej^[5] przyjęło się zapisywać jego imię w formie hiszpańskiej (kastylijskiej), to znaczy Juan Carlos. Zapis spolszczony Jan Karol jest używany jedynie sporadycznie^[6].

Pełne imię króla brzmi: Juan Carlos Alfonso Víctor María de Borbón y Borbón-Dos Sicilias. Wszystkie imiona otrzymał na cześć swoich przodków. Imię Juan odziedziczył po ojcu Juanie de Borbón y Battenberg, imię Carlos po dziadku Carlosie Tancredo de Borbón-Dos Sicilias, imię Alfonso i Víctor otrzymał po dziadkach z linii miecza królu Hiszpanii Alfonsie XIII i jego żonie Wiktorii Eugenii Battenberg, zaś imię María odziedziczył po matce Maríi de las Mercedes de Bórbon-Dos Sicilias y Orléans^[7].

Ojciec przyszłego króla, Juan de Borbón, opuścił Hiszpanię po abdykacji swojego ojca Alfonsa XIII w 1931 r. i proklamowaniu republiki. Zarówno ojciec Alfons XIII, jak i Juan znani byli z liberalnych poglądów. Generał Francisco Franco poszukując dla siebie następcy złożył Juanowi, znanemu z ambicji odzyskania tronu propozycję, by oddał mu na wychowanie syna jako swojego następcę. Franco chciał zagwarantować sobie w ten sposób, że wychowa Juana Carlosa zgodnie ze swoimi przekonaniami. Ostatecznie Juan wyraził zgodę i dziesięcioletni Juan Carlos w 1948 r. przybył do Hiszpanii, gdzie trafił do specjalnie stworzonej dla niego szkoły^[8] i razem ze swoim kuzynem – Karolem Sycylijskim, rozpoczął naukę.

Po ukończeniu szkoły odbył studia w akademiach marynarki wojennej, sił lądowych i lotnictwa, a następnie ukończył prawo i ekonomię^[8].

Przez generała Francisco Franco był uważany za przyszłego przywódcę kraju i przygotowywany do objęcia tej funkcji. Zgodnie z radą otrzymaną od ojca przed wyjazdem do Hiszpanii, nie prezentował poglądów, był wycofany i uległy, dzięki czemu zyskał akceptację Franco. Jednocześnie pełnił funkcje reprezentacyjne, jednak był mało rozpoznawalny w społeczeństwie. W 1967 roku gen. Franco wydał dekret, w którym ogłosił Jana Karola swoim następcą^[8]. Pod koniec życia Franco, w latach 1973–1975 pełnił obowiązki głowy państwa.

W listopadzie 1975 roku król Maroka Hassan II zorganizował tzw. Zielony Marsz, podczas którego 300 tysięcy marokańskich kobiet i dzieci weszło na teren Sahary Hiszpańskiej. Wówczas Juan Carlos wezwał do siebie ministrów oraz dowódców sztabów i kategorycznie zabronił im rozpoczynania wojny z Marokiem, a następnie pomimo ich oporu poleciał do stolicy kolonii, by wyegzekwować wykonanie rozkazu przez miejscową administrację. Dwa tygodnie później doprowadził do zawarcia umów madryckich(inne języki), które umożliwiły przekazanie Maroku terytoriów saharyjskich^[8].

Dwa dni po śmierci Francisco Franco, 22 listopada 1975 objął tron jako Juan Carlos I. Po wstąpieniu na tron opowiedział się za demontażem systemu zbudowanego przez Franco i za przyjęciem przez Hiszpanię ustroju demokratycznego. Prawowitość panowania Juana Carlosa została potwierdzona, kiedy jego ojciec zrzekł się praw do tronu na rzecz jego w 1977.

Stanowisko króla zdecydowało o porażce wojskowego zamachu stanu 23 lutego 1981 r., gdy z polecenia dowódcy okręgu Walencji gen. Jaime Milansa del Boscha(inne języki) płk Antonio Tejero Molina opanował parlament i aresztował posłów. Sprawcą ich działań był dowódca okręgu Léridy gen. Alfonso Armada y Comyn, który powoływał się na rzekome poparcie Juana Carlosa dla zamachu. Dzięki natychmiastowej reakcji monarchy, który telefonicznie skontaktował się ze wszystkimi najważniejszymi generałami, zamach został zduszony^[8].

Jego rola w rządach spadła w grudniu 1978 roku, wraz z uchwaleniem konstytucji, która odebrała mu możliwość sprawowania władzy^[8]. Jego aktywna rola w hiszpańskiej polityce zakończyła się wraz z rozpoczęciem rządów socjalistycznego premiera Felipe Gonzáleza w 1982. Został odznaczony m.in. polskim Orderem Orła Białego (2001).

Miał udział w transformacji od dyktatury do demokracji w Argentynie, Brazylii, Chile i Urugwaju^[8].

Wielka popularność monarchy (w 2008 roku był najpopularniejszym politykiem w Iberoameryce^[9]) zaczęła od 2012 roku słabnąć po skandalach w rodzinie; części społeczeństwa przeszkadzał tryb życia króla, podczas gdy kraj zmagał się z kryzysem finansowym. W dodatku Juan Carlos zaczął podupadać na zdrowiu. 2 czerwca 2014 zapowiedział abdykację na rzecz swego syna, księcia Filipa^[10].

Po decyzji tej doszło do demonstracji w wielu hiszpańskich miastach, inspirowanych przez partie lewicowe, w których domagano się plebiscytu w sprawie dalszej formy ustrojowej państwa. 18 czerwca podpisał przyjętą przez Kortezy Generalne ustawę abdykacyjną^[11]. O północy 19 czerwca, gdy ustawa weszła w życie, przestał być panującym królem Hiszpanii. Po abdykacji zachował prawo do tytułu królewskiego. Król pozostanie też osobą nietykalną, czyli będzie całkowicie chroniony prawnie, nie będzie go można pociągnąć do odpowiedzialności za działania z okresu panowania^[12].

W 1962 ożenił się w Atenach z księżniczką grecką Zofią Glücksburg, córką króla Grecji, Pawła I Glücksburga. Para królewska ma troje dzieci:

• Helena (ur. 20 grudnia 1963), infantka, księżna de Lugo;
• Krystyna (ur. 13 czerwca 1965), infantka, księżna Palma de Mallorca;
• Filip (ur. 30 stycznia 1968), król Hiszpanii.

• Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Sokoła (1985, Islandia)
• Order Złotego Orła (Kazachstan, 2013)

• Kazimierz Kozub: Politycy z pierwszych stron gazet. Warszawa: Iskry, 1976. Brak numerów stron w książce
• Tadeusz Pasierbiński: Blaski i cienie europejskich dworów. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-990-7. Brak numerów stron w książce
• Tadeusz Zubiński: El Rey. Król Juan Carlos I i jego Hiszpania. 2014.

• Strona oficjalna Rodziny Królewskiej