Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Jan Jurkowski

Jan Jurkowski
Data i miejsce urodzenia

ok. 1580
Pilzno

Data śmierci

1639

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

renesans, barok

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jan Jurkowski (ur. ok. 1580, zm. prawdopodobnie w 1639) – poeta, lekarz, uważany za jednego z najciekawszych poetów przełomu renesansu i baroku.

Życiorys

Urodzony około 1580 roku w Pilźnie[1]. Syn mieszczanina, Marcina Jurkowica. Prawdopodobnie w roku 1596 zapisał się na Akademię Krakowską jako Joannes Martini Georgides Pilsnesis[2]. W 1598 roku uzyskał stopień bakałarza[3]. Prawdopodobnie 26 września 1621 roku uzyskał na Uniwersytecie w Padwie stopień doktora medycyny[4]. Po powrocie do kraju przebywał w Bieczu, a następnie osiadł w Krakowie ok. 1627 roku. Ożenił się z Katarzyną, córką Jana i Zuzanny Suchockich, która wniosła w posagu m.in. skład solny w Wieliczce (akt prawny przekazania z datą 30 marca 1633 roku). 23 czerwca 1639 roku spisał testament, w którym swój niewielki majątek osobisty i spory księgozbiór zapisał jedynemu synowi Tomaszowi. Zmarł prawdopodobnie w drugiej połowie 1639 roku.

Twórczość

Twórczość Jana Jurkowskiego badacze dzielą na: utwory o charakterze politycznym (Lech wzbudzony; Chorągiew Wandalinowa), utwory okolicznościowo-panegiryczne (Pieśni muz sarmackich; Hymenaeusz JMci Pana Jana Baptysty Cekiego; Hymenaeusz Nayiaśnieyszego Monarchy Dymitra Iwanowica; Lutnia na wesele; Muzy na wesele), moralitet (Tragedya o polskim Scilurusie), satyra społeczno-obyczajowa (Poselstwo z Dzikich Pól)[5]. Dedykował utwory następującym osobom: Bernard Maciejowski, Jędrzej Opaliński, Jan Tęczyński, Jerzy Mniszech, Aleksander Morski, Piotr Łaszcz, Jan Baptysta Ceki, Antoni Frąckowic i Grzegorz Trybel.

Badacze podkreślają społeczne zaangażowanie literatury Jana Jurkowskiego, piętnował bowiem upadek obyczajów w kulturze dworskiej oraz nieodpowiednie zachowanie niektórych członków szlachty. Wysuwał własne koncepcje funkcjonowania państwa oraz podawał remedium na nobilitację stanu szlacheckiego, co uwidacznia się w utworach o charakterze satyrycznym oraz politycznym. W warstwie językowej nawiązywał do stylu biblijnego (np. motyw wybierania przez Dawida pięciu gładkich kamieni) oraz sowizdrzalskiego, konstruował wyszukane alegorie (lutnia i jej części jako alegoria idealnej stratyfikacji społecznej), korzystał z języka złodziejskiego, tworzył neologizmy (szczególnie przymiotniki złożone, np. krwawopojne pole)[6]. Niektórzy badacze uważają utwory Jana Jurkowskiego za zapowiedź barokowej poetyki oraz barokowego indywidualizmu[7]. Czesław Hernas scharakteryzował Jana Jurkowskiego jako poetę o „kapryśnej, nieokiełznanej wyobraźni, trudny – nie tylko dla nas – ale chyba i dla czytelników współczesnych mu, prowadzący swą myśl nieoczekiwanymi labiryntami asocjacji”[8].

Poniżej podano utwory w kolejności chronologicznej. Niektórzy badacze odnajdują osobę Jana Jurkowskiego w utworach podpisywanych pseudonimami Jan z Wychylówki oraz Januarius Sovizralius, brak niestety dostatecznych dowodów na potwierdzenie tej tezy[9].

  1. Pieśni muz sarmackich przy szczęśliwym objęciu kardynalstwa w stolicy apostolskiej oświeconego y wielebnego oyca y pana Bernarda Macieiowskiego (Kraków 1604)
  2. Hymenaeusz JMci Pana Jana Baptysty Cekiego ... y szlachetney panny Any Frąckowicówny (Kraków 1604)
  3. Tragedya o polskim Scilurusie y o trzech synach koronnych Oyczyzny polskiey Żołnierzu Roskosniku y Philosophie, których imie Herkules, Parys Dyogenes (Kraków 1604) wraz z dwoma intermediami: Matys z Ktosiem oraz Orczykowski, Żona, Student.
  4. Muzy na wesele Imci pana Alexandra Morskiego z Morska... y cnót wielkich Panny J Panny Katarzyny Tryblówny (Kraków 1604).
  5. Hymenaeus Naiasniejsze(go) Monarchy Dymitra Jwanowica (...) Y (...) Marynie Carowey Moskiewskiey(...) (Kraków 1605).
  6. Lutnia na wesele Naiaśnieyszego y Niezwycieżonego Monarchy Zygmunta III (Kraków 1605).
  7. Poselstwo z Dzikich Pól od Sowizrzała od małocnotliwey drużyny (Kraków 1606), pod pseudonimem Prawdzic Niedrwiel[10].
  8. Lech wzbudzony y lament iego żałosny (Kraków 1606).
  9. Chorągiew Wandalinowa (Kraków 1607).

Przypisy

  1. ↑ Biogram opracowano na podstawie: Stanisław Cynarski, Jan Jurkowski, [w:] Polski słownik biograficzny, Wrocław 1964-65, tom XI.
  2. ↑ Album studiosorum Universitatis Cracoviensis. fbc.pionier.net.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-13)]., wyd. A. Chmiel, Kraków 1904, t. III, s. 198. Zob. Stanisław Pigoń, Wstęp, [w:] Tragedia o polskim Scylurusie i trzech synach koronnych ojczyzny polskiej, Kraków 1949, s. 3. Słowo Georgides (syn Jurka) jest zgrecyzowaną formą nazwiska Jurkowski.
  3. ↑ Statuta nec non liber promotionum philosophorum ordinis in Universitate studiorum Jagellonica ab anno 1402 ad annum 1849, s. 252.
  4. ↑ Alojzy Sajkowski, Uwagi nad Janem Jurkowskim, [w:] Pamiętnik Literacki, 1952, s. 362 i następne. Polemizuje z tym Stanisław Pigoń (Kilka rysów osobowości Jana Jurkowskiego [w] Z ogniw życia i literatury. Rozprawy, Wrocław 1961, s. 10, przypis 3). Zob. też Bogusław Pfeiffer, Alegoria między pochwałą a naganą: twórczość Jana Jurkowskiego (1580-1635), Wrocław 1995, s. 12.
  5. ↑ Anna Niewolak-Krzywda, Moralista, wizjoner czy towarzysz „frantowskiego cechu”? – Jan Jurkowski, [w:] Pisarze staropolscy. Sylwetki, pod. red. Stanisława Grzeszczuka, Warszawa 1997, tom 2, s. 580.
  6. ↑ Aleksander Brückner, Studya nad literaturą wieku XVII, Kraków 1917, cz. 1, s. 66. Analizę języka Jana Jurkowskiego przeprowadziła Maria Karpluk i ogłosiła w pracy Język Jana Jurkowskiego: około 1580-1639, Wrocław 1967.
  7. ↑ Anna Niewolak-Krzywda, Moralista, wizjoner czy towarzysz „frantowskiego cechu”? – Jan Jurkowski, [w:] Pisarze staropolscy. Sylwetki, pod. red. Stanisława Grzeszczuka, Warszawa 1997, tom 2, s. 609.
  8. ↑ Czesław Hernas, Utwory Jana Jurkowskiego, [w:] Jan Jurkowski. Utwory panegiryczne i satyryczne, opracowali Czesław Hernas i Maria Karplukówna, Wrocław 1968, s. 7.
  9. ↑ Karol Badecki, Polska fraszka mieszczańska, Kraków 1948, s. XIII. Polemikę z tezą Badeckiego przeprowadził Czesław Hernas w artykule Tropami Jana z Kijan, [w:] Pamiętnik Literaci, 1953, z. 1, s. 30–31.
  10. ↑ Aleksander Bruckner, Powieści ludowe, „Biblioteka Warszawska”, 1900, z. 4, s. 239.

Bibliografia

  • Stanisław Cynarski, Jan Jurkowski, [w:] Polski słownik biograficzny, Wrocław 1964-65, tom XI.
  • Czesław Hernas, Literatura baroku, Warszawa 1987, s. 59–63.
  • Maria Karpluk, Język Jana Jurkowskiego: około 1580-1639, Wrocław 1967.
  • Anna Niewolak-Krzywda, Moralista, wizjoner czy towarzysz „frantowskiego cechu”? – Jan Jurkowski, [w:] Pisarze staropolscy. Sylwetki, pod. red. Stanisława Grzeszczuka, Warszawa 1997, tom 2.
  • Stanisław Pigoń, Wstęp, [w:] Tragedia o polskim Scylurusie i trzech synach koronnych ojczyzny polskiej, Kraków 1949.
  • Stanisław Pigoń, Kilka rysów osobowości Jana Jurkowskiego [w] Z ogniw życia i literatury. Rozprawy, Wrocław 1961, s. 7–23.
  • Bogusław Pfeiffer, Alegoria między pochwałą a naganą: twórczość Jana Jurkowskiego (1580-1635), Wrocław 1995.

Linki zewnętrzne

Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Jurkowski