Język samoański
| Obszar | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
415 tys.[1] | ||||
| Pismo/alfabet | |||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||
| Status oficjalny | |||||
| język urzędowy | Samoa, Samoa Amerykańskie | ||||
| Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||
| Kody języka | |||||
| ISO 639-1 | sm | ||||
| ISO 639-2 | smo | ||||
| ISO 639-3 | smo | ||||
| IETF | sm | ||||
| Glottolog | samo1305 | ||||
| Ethnologue | smo | ||||
| GOST 7.75–97 | смо 578 | ||||
| WALS | sam | ||||
| W Wikipedii | |||||
| |||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||
Język samoański (samoański Gagana Sāmoa) – język z grupy języków polinezyjskich z wielkiej rodziny austronezyjskiej, używany przez ok. 415 tys. Samoańczyków[1], przede wszystkim na pacyficznych wyspach Samoa i Samoa Amerykańskiego, gdzie ma status języka urzędowego. Wiele tysięcy Samoańczyków zamieszkuje również Nową Zelandię (zwłaszcza Auckland), Australię i Hawaje, w większości zachowując swój język.
Język samoański nie wykazuje znaczącego zróżnicowania dialektalnego, lecz istnieją pewne różnice w wymowie i słownictwie pomiędzy odmianą formalną a potoczną. Najważniejsza różnica fonetyczna dotyczy regularnych odpowiedników głosek „t” (styl formalny) i „k” (styl potoczny) oraz „n” (styl formalny) i „g” (wymowa /ŋ/ – styl potoczny). Przykładowo: „matka”: styl formalny tinā, styl potoczny kigā. W piśmie tradycyjnie stosuje się styl formalny[2].
Jest zapisywany alfabetem łacińskim[1].
System fonetyczny i ortografia
| Aa, Āā | Ee, Ēē | Ii, Īī | Oo, Ōō | Uu, Ūū | Ff | Gg | Ll | Mm | Nn | Pp | Ss | Tt | Vv | (Hh) | (Kk) | (Rr) | ‘ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| /a/, /aː/ | /ɛ/, /eː/ | /iː/ | /o/, /ɔː/ | /ʊ/, /uː/ | /f/ | /ŋ/ | /l, ɾ/ | /m/ | /n/, /ŋ/ | /p/ | /s/ | /t/ | /v/ | (/h/) | (/k/) | (/ɾ/) | /ʔ/ |
Gramatyka
Rodzajnik
W języku samoańskim występuje zarówno rodzajnik określony, le (np. ‘o le Atua „Bóg”), jak i nieokreślony – se. W liczbie mnogiej nie używa się rodzajnika. Przykłady: ‘o le tagata „człowiek”; ‘o tagata „ludzie”.
Rzeczownik
Zasadniczo rzeczowniki są nieodmienne. Nie istnieje rodzaj jako kategoria gramatyczna, liczbę mnogą rozpoznaje się po braku rodzajnika. Relacje przypadkowe realizowane są poprzez kilka typowych przyimków.
Zaimki osobowe
Podobnie jak inne języki austronezyjskie, samoański rozróżnia między pierwszą osobą liczby mnogiej inkluzywną (tzn. obejmującą również rozmówcę/-ów) i ekskluzywną (nie obejmującą rozmówcę/-ów):
| liczba pojedyncza | liczba podwójna | liczba mnoga | |
|---|---|---|---|
| Pierwsza osoba ekskluzywna | a‘u, ‘ou | mā‘ua, mā | mātou |
| Pierwsza osoba inkluzywna | tā | tā‘ua, tā | tātou |
| Druga osoba | ‘oe, ‘e | ‘oulua | ‘outou, tou |
| Trzecia osoba | ia / na | lā‘ua | lātou |
Czasownik
Liczbę mnogą czasowników tworzy się najczęściej przez reduplikację pierwszej sylaby.
Słownictwo
Zasób leksykalny samoańskiego jest w przeważającym stopniu austronezyjski, z pewną liczbą zapożyczeń z języka angielskiego. Przykłady podstawowych słów:
| Polski | Samoański | Przybliżona wymowa |
|---|---|---|
| Tak | ‘ioe | [ʔi.jo.ɛ] |
| Nie | Leai | [lɛ.ɑ.i] |
| Proszę | Fa‘amolemole | [fɑ.ʔɑ.mo.lɛ.mo.lɛ] |
| Dziękuję | Fa‘afetai | [fɑ.ʔɑ.fɛ.taɪ] |
| W porządku | ‘Ua lelei | [ʔu.wɑ lɛ.lɛɪ] |
| duży – mały | tele – la‘itiiti | [tɛ.lɛ] – [lɑ.ʔi.tiː.ti] |
| szybki – powolny | vave/tope – gese | [vɑ.vɛ] [to-bɛ] – [ŋɛ.sɛ] |
| wcześnie – późno | vave – tuai | [vɑ.vɛ] – [tu.waɪ] |
| tani – drogi | taugōfie – taugatā | [tɑ.u.ŋoː.fi.ɛ] – [tɑ.u.ŋɑ.tɑː] |
| blisko – daleko | latalata – mamao | [lɑ.tɑ.lɑ.tɑ] – [mɑ.mɑ.ɔ] |
| gorący – zimny | vevela – malulū | [vɛ.vɛ.lɑ] – [mɑ.lu.luː] |
| pełny – pusty | tumu – gaogao | [tu.mu] – [ŋɑ.o.ŋɑ.o] |
| łatwy – trudny | faigōfie – faigatā | [fɑ.i.ŋoː.fi.ɛ] – [fɑ.i.ŋɑ.tɑː] |
| ciężki – lekki | mamafa – māma | [mɑ.mɑ.fɑ] – [mɑː.mɑ] |
| otwarty – zamknięty | tatala – tapuni | [tɑ.tɑ.lɑ] – [tɑ.bu.ni] |
| prawidłowy – błędny | sa‘o – sesē | [sɑ.ʔɔ] – [sɛ.seː] |
| stary – nowy | tuai – fou | [tu.waɪ] – [fɔʊ] |
| stary – młody | matua – talavou | [mɑ.tu.wə] – [tɑ.lɑ.vo.u] |
| piękny – brzydki | ʻaulelei / ʻauleaga | [ʔɑʊ.lɛ.leɪ] – [ʔɑʊ.lɛ.ɑ.ŋɑ] |
| dobry – zły | lelei – leaga | [lɛ.leɪ] – [lɛ.ɑ.ŋɑ] |
| lepszy – gorszy | feoloolo – leaga tele | [fɛ.ɔ.loː.lo] – [lɛ.ɑ.ŋɑ.tɛ.lɛ] |
| Jeden | Tasi | [tɑ.si] |
| Dwa | Lua | [lu.ɑ] |
| Trzy | Tolu | [to.lu] |
| Cztery | Fa | [fɑ] |
| Pięć | Lima | [li.mɑ] |
| Sześć | Ono | [ɔ.no] |
| Siedem | Fitu | [fi.tʌ] |
| Osiem | Valu | [vɑ.lʌ] |
| Dziewięć | Iva | [i.vɑ] |
| Dziesięć | Sefulu | [sɛ.fʌ.lʌ] |
Przypisy
- ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Samoan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ Galumalemana Afeleti L. Hunkin: Gagana Samoa. A Samoan Language Coursebook. Wyd. 2. Auckland: Pasifika Press, 1997, s. 20–21. ISBN 0-908597-04-5. (ang.).
Bibliografia
- G.B. Milner 1993, 1966. Samoan Dictionary. Polynesian Press. ISBN 0-908597-12-6 (ang.).
- Ulrike Mosel, Even Hovdhaugen, 1992. Samoan reference grammar. Oslo: Scandinavian University Press/Institute for Comparative Research in Human Culture (ang.).
- La’i Ulrike Mosel, Ainslie So’o. Say it in Samoan. Pacific Linguistics D88. Canberra: ANU (ang.).
- Thomas Edward Payne, Describing morphosyntax: a guide for field linguists., Cambridge: Cambridge University Press, 1997, ISBN 0-521-58224-5, OCLC 38044501 (ang.).
Linki zewnętrzne
- Samoan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2009-05-09] (ang.).
- George Pratt: A Grammar and Dictionary of the Samoan Language: With English and Samoan Vocabulary. Pakapura: M. McMillan, 1984. [dostęp 2023-09-21]. (ang.).
- Samoan Dictionary. Samoa World. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-09)]. (ang.).
- Samoan language. iPacific. [dostęp 2023-09-21]. (ang.).