Józef Dzierzkowski
 Portret Józefa Dzierzkowskiego drzeworyt Michała Kluczewskiego | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Dziedzina sztuki | |
Józef Dzierzkowski (pseudonim Bolesta; ur. 11 stycznia 1807 w Ksawerowie w powiecie owruckim[1][2], zm. 13 stycznia 1865) – polski pisarz i publicysta. Prekursor lwowskiej cyganerii literackiej, członek korespondent Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w 1829 roku[3].
Życie
Z pochodzenia Wołynianin. Urodzony w rodzinie Romana Dzierzkowskiego i Antoniny z domu Dąbrowskiej. Wychował go stryj Józef Dobek Dzierzkowski we Lwowie do którego przeprowadził się z matką po jej drugim zamążpójściu (Roman Dzierzkowski zmarł w 1814); w tym mieście mieszkał przez większość życia.
Uczestniczył w powstaniu listopadowym, był porucznikiem w korpusie i adiutantem sztabu generała Józefa Dwernickiego, biorąc udział w wyprawie na Wołyń i Podole. Po powstaniu na kilka lat osiadł na Huculszczyźnie, skąd w 1843 powrócił do Lwowa.
W 1838 opublikował pierwszy utwór pt. Płacz i śmiech (napisany w 1832). Od 1843 pisał do lwowskich gazet i czasopism, np. Dziennika Mód Paryskich i Gazety Lwowskiej. Kolejnymi jego powieściami były Kuglarze (1845) (poprzez nią wprowadził do literatury polskiej lwowską gwarę złodziejską), Salon i ulica (1847), Dla posagu (1847) i Szpicrut honorowy.
Brał czynny udział w życiu kulturalnych Lwowa, prowadząc m.in. wieczory literackie. Bywali u niego w domu Karol Szajnocha, Wincenty Pol, August Bielowski, Jan Dobrzański. Przyjaźnił się z Leszkiem Duninem Borkowskim i Tadeuszem Wasilewskim.
W okresie Wiosny Ludów w 1848 przeszedł do Gazety Narodowej, gdzie został głównym publicystą. Prowadził wówczas aktywną działalność polityczną i dziennikarską. Był współorganizatorem Rady Narodowej Lwowskiej oraz Gwardii Narodowej.
Na Węgrzech przyłączył się w ramach Legionu Polskiego generała Józefa Wysockiego do powstania. Następnie odbył podróż po Europie: w Paryżu uczestniczył w pogrzebie Juliusza Słowackiego i poznał osobiście Adama Mickiewicza, następnie dotarł do Anglii, w drodze powrotnej do kraju został w 1851 internowany przez Austriaków. Po zwolnieniu osiadł w Malechowie pod Lwowem podjął pracę literacką i publicystyczną – pisał do „Przyjaciela Domowego”, „Nowin”, „Dziennika Literackiego” i innych pism. Opublikował m.in. powieści: Rodzina w salonie (1853), Znajda (1854), Król dziadów (1856) oraz jedną z pierwszych polskich powieści historycznych Uniwersał hetmański (1857), osadzoną w realiach konfederacji barskiej, która została przetłumaczona na język niemiecki.
W latach 1858–1861 współredaktor „Przeglądu Powszechnego”. Dzierzkowski w twórczości przejawiał zamiłowanie do melodramatyzmu, powieści sensacyjno-obyczajowej; łączył sentymentalno-humanitarne widzenie konfliktów społecznych („czystość” natury wobec upadku cywilizacji) z realistycznym i demaskatorskim obrazem życia ówczesnych salonów.
W 1863 brał czynny udział w propagandzie powstania styczniowego. W 1864 roku trafił na trzy miesiące do więzienia w związku ze swoją działalnością publicysty politycznego. W wyniku powięziennych komplikacji zdrowotnych zmarł 13 stycznia 1865 roku.
Pochowany na cmentarzu Łyczakowskim[4].
Twórczość
- Płacz i śmiech (1838), nowela
- Kuglarze (1845), powieść
- Obrazy z życia i podróży (1846), obrazki rodzajowe
- Obrazek hogartowski (1846), obrazki rodzajowe
- Salon i ulica (1847), powieść
- Dla posagu (1847), powieść
- Szpicrut honorowy, powieść
- Rodzina w salonie (1853), powieść
- Znajda (1854), powieść
- Król dziadów (1856), powieść
- Uniwersał hetmański (1857), powieść
Józef Dzierzkowski jest autorem jednej z wcześniejszych polskich nowel fantastycznych, noszącej tytuł Lekarz magnetyczny[5]. Wznowienie noweli ukazało się w zbiorze Polska nowela fantastyczna. Ja gorę[6].
Przypisy
- ↑ Mały Słownik pisarzy polskich, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1972
- ↑ Ksawerów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 824.
- ↑ Lista imienna członków Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w styczniu 1829 roku, [Warszawa], [1829], s. 10.
- ↑ Stanisław Nicieja: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786-1986. Ossolineum, 1988. ISBN 83-04-02817-4.
- ↑ Andrzej Niewiadomski, Słownik polskich autorów fantastyki, „Fantakstyka”, 8(11)/83, s. 48-49, ISSN 0867-132X.
- ↑ Polska nowela fantastyczna. Ja gorę [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2019-06-07] (pol.).
Bibliografia
- Wielka Encyklopedia Świata. Oxford Educational, 2003.
- Biogram. W: Józef Dzierzkowski: Wybór nowel i obrazków. Kraków: 2003.
- Niepraktyczny łeb marzyciela. Józef Dzierzkowski. Kurier Galicyjski.
- Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Wyd. VIII - 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 495, 498-503, 663, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13848-6.
Linki zewnętrzne
- Dzieła Józefa Dzierzkowskiego w bibliotece Polona