Józef Andrzej Szeryński
 podinspektor (PP)nadkomisarz (ŻSP) | |
| Data urodzenia |
8 listopada 1893 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
24 stycznia 1943 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1920–1943 |
| Formacja | |
| Stanowiska |
nadkomisarz Żydowskiej Służby Porządkowej w getcie warszawskim |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
| |
Józef Andrzej Szeryński, właśc. Szenkman lub Szynkman (ur. 8 listopada 1893[1], wg innych źródeł w 1892, zm. 24 stycznia 1943 w Warszawie[2]) – podinspektor Policji Państwowej, od grudnia 1940 pierwszy nadkomisarz Żydowskiej Służby Porządkowej (ŻSP) getta warszawskiego, uważany za zdrajcę i kolaboranta pod okupacją niemiecką, który ułatwił Niemcom eksterminację ludności getta.
Działalność w okresie II Rzeczypospolitej
Urodził się w rodzinie wyznającej judaizm, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ochrzcił się i zmienił nazwisko, przyjmując w dwudziestoleciu międzywojennym postawę antysemity (o Żydach mówił jako o „bydle”), przystąpił także do Obozu Zjednoczenia Narodowego[3]. W 1922 r. wszedł w skład delegacji tworzącej Policję Państwową na Śląsku[4]. Od 1920 komisarz Policji Państwowej, wkrótce awansowany na nadkomisarza (1921) i w 1930 r. na podinspektora. Przed wybuchem wojny początkowo pełnił funkcję szefa wydziału organizacyjnego w kwaterze Komendy Głównej Policji Państwowej, następnie od maja 1935 piastował urząd oficera inspekcyjnego i zastępcy komendanta wojewódzkiego w Lublinie[1], gdzie zastał go wybuch II wojny światowej.
W 1939 w czasopiśmie „Przegląd Policyjny” zostały opublikowane dwa artykuły jego autorstwa[5][6].
Działalność w okresie okupacji
Podczas okupacji początkowo pracował w biurze ekspedycyjnym, aresztowany – został zwolniony i wyjechał wraz z żoną i córką do Warszawy, gdzie w getcie pracował jako urzędnik w biurze transportowym. 9 października 1940 prezes warszawskiej gminy żydowskiej Adam Czerniaków powierzył mu sformowanie Żydowskiej Służby Porządkowej. Jako komisarz SP był odpowiedzialny za pobicia i prześladowania ludności getta, uczestniczył w rewizjach i zatrzymaniach.
Wraz z żoną i córką mieszkał w bloku policyjnym przy ul. Nowolipki 10, gdzie zajmował zaledwie jeden pokój, nie wykorzystując swojej pozycji do zajęcia całego mieszkania. W getcie był osobą uprzywilejowaną, jako jeden z nielicznych był uprawniony do nienoszenia opaski z gwiazdą Dawida. Znany był ze swojej wybuchowości i agresji wobec podkomendnych oraz obsadzania stanowisk swoimi znajomymi, łapówkarstwa i z prowadzenia w getcie nielegalnych interesów. Całkowicie podporządkowany rozkazom niemieckim, co najmniej dwa razy w tygodniu informował władze niemieckie o sytuacji panującej w getcie. W listopadzie 1941 odmówił jednak wykonania wydanego przez Niemców rozkazu rozstrzelania przez SP Żydów przetrzymywanych w Gęsiówce[7] (zostali oni rozstrzelani przez funkcjonariuszy polskiej policji granatowej)[8].
W wyniku złożonego donosu, za ukrycie po stronie aryjskiej futra żony, został 1 maja 1942 aresztowany i osadzony w więzieniu, najpierw w areszcie przy ul. Daniłowiczowskiej, a potem na Pawiaku[9]. Jego obowiązki przejął jego zastępca Jakub Lejkin[9]. Zwolniony 26 lipca 1942 podczas wielkiej akcji deportacyjnej do obozu zagłady w Treblince, powrócił na stanowisko nadkomisarza.
Skazany zaocznie na śmierć za kolaborację przez podziemie w getcie, był obiektem zamachu dokonanego 21 sierpnia 1942 przez Izraela Kanała, który strzelając do Szeryńskiego w jego mieszkaniu na Nowolipkach dwukrotnie go ranił[7][10].
24 stycznia 1943 roku[2], trzy dni po zakończeniu tzw. akcji styczniowej w getcie warszawskim, popełnił samobójstwo w swoim mieszkaniu przy ul. Nowolipki 10[11].
Ordery i odznaczenia
- Srebrny Krzyż Zasługi (10 listopada 1925)[12]
Przypisy
- ↑ a b Robert Litwiński, Policja Państwowa w województwie lubelskim w latach 1919–1939, Lublin 2001, s. 314.
- ↑ a b Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 740. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Stanisław Likiernik, Emil Marat, Michał Wójcik, Made in Poland. Opowiada jeden z ostatnich żołnierzy Kedywu Stanisław Likiernik, Warszawa: Wielka Litera, 2014, s. 121, ISBN 978-83-64142-53-6, OCLC 883560827.
- ↑ Katarzyna Person, Żydowską policją w getcie warszawskim kierował katolik Józef Szeryński [online], wyborcza.pl, 21 listopada 2019 [dostęp 2019-11-24].
- ↑ Treść. „Przegląd Policyjny”. Nr 2 (20), s. 81, 1939.
- ↑ Treść. „Przegląd Policyjny”. Nr 4 (22), s. 241, 1939.
- ↑ a b Stanisław Likiernik, Emil Marat, Michał Wójcik, Made in Poland. Opowiada jeden z ostatnich żołnierzy Kedywu Stanisław Likiernik, Warszawa: Wielka Litera, 2014, s. 122, ISBN 978-83-64142-53-6, OCLC 883560827.
- ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 216. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ a b Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 225. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 371. ISBN 978-83-240-1057-8.
- ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 854. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1085 „za zasługi, położone przy zwalczaniu komunizmu”.