Irena Koberdowa

Irena Koberdowa w latach 60.
Data i miejsce urodzenia	17 września 1916 Łódź
Data i miejsce śmierci	20 sierpnia 2008 Warszawa
Zawód, zajęcie	nauczyciel akademicki, historyk
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Irena Koberdowa z domu Halwic, primo voto Sado (ur. 17 września 1916 w Łodzi, zm. 20 sierpnia 2008 w Warszawie) – polska historyk nauk politycznych (profesor zwyczajny od 1979), archiwistka, pisarka, tłumaczka i działaczka polityczna.

Studiowała filologię klasyczną na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w latach 1934–1938. Do wojny pracowała jako nauczycielka w gimnazjum Adeli Skrzypkowskiej w Łodzi. W grudniu 1939 została przesiedlona na wieś w Małopolsce. W 1945 powróciła do Łodzi i ponownie pracowała jako nauczycielka. Kontynuowała studia na Uniwersytecie Łódzkim i w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Łodzi. W 1950 wstąpiła do PZPR. Od 1952 do 1957 pracowała naukowo w Instytucie Nauk Społecznych przy KC PZPR, następnie w latach 1957–1966 w Wyższej Szkole Nauk Społecznych. Od 1966 do 1972 była zastępcą, a później dyrektorem Biura Prac Naukowych Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych^[1]. W 1970 zainicjowała nowatorski jak na ówczesne czasy projekt utrwalenia zasobów archiwów państwowych na nośnikach informatycznych, prace kierownicze powierzyła profesorowi Stanisławowi Nawrockiemu.

Od 1973 do 1983 była kierownikiem Zakładu Historii Polskiego i Międzynarodowego Ruchu Robotniczego w Instytucie Ruchu Robotniczego w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy Komitecie Centralnym PZPR^[2]. W 1983 przeszła na emeryturę.

Poza pracą naukową Irena Koberdowa od 1969 była członkiem komisji redakcyjnej „Kwartalnika Historycznego”, członkiem Komisji Nauk Historycznych PAN (w latach 1974–1980), członkiem Rady Archiwalnej (od 1969 do 1981) i od 1972 Rady Naukowej Polskiego Słownika Biograficznego. W październiku 1981 powołana przez Plenum Komitetu Centralnego PZPR w skład Zespołu dla przygotowania naukowej syntezy dziejów polskiego ruchu robotniczego^[3].

Autorka setek felietonów w czasopismach naukowych w kraju i zagranicą oraz książek o tematyce lewicowej, związanej z historią I Proletariatu i dziejów działaczy socjalistycznych i robotniczych biorących w nim udział. Jako historyk często zajmowała się redakcją naukową lub opiniowaniem książek o tematyce związanej z historią ruchu robotniczego w XIX i początkach XX wieku oraz uwarunkowań jego istnienia na ziemiach polskich. W swojej twórczości jednoznacznie utożsamia się z ideami głoszonymi przez komunistów. W minionym ustroju jej książki były często wznawiane, stanowiąc obowiązkowe wyposażenie bibliotek. Wiele z nich nie zostało napisanych w formie typowej dla podręczników, są to zbeletryzowane opowiadania historyczne, zawierające informacje o życiu i działalności pierwszych polskich socjalistów. Głównym nurtem badań Ireny Koberdowej była historia XIX wieku. Była autorką szeregu prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu dziejów Polski i Europy, skoncentrowanych na problematyce politycznej. Napisała podręcznik do dziejów ziem polskich pod zaborami. Istotne znaczenie w jej twórczości naukowej mają też publikacje poświęcone I i II Międzynarodówce. Na uwagę zasługuje również kilka innych monografii jej autorstwa: szczególnie opracowanie dziejów socjalno-rewolucyjnej partii Proletariat, popularna biografia Garibaldiego oraz prac przez nią współredagowane „Szkice z dziejów papiestwa” czy „Oblicza lewicy: losy idei i ludzi”, która to praca, wydana przez Towarzystwo Naukowe im. Adama Próchnika w 1992 roku, jest jednocześnie ostatnim śladem jej działalności naukowej. Warto też pamiętać, że Irena Koberdowa przetłumaczyła z niemieckiego i opatrzyła wstępem „Manifest komunistyczny” Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Irena Koberdowa jest przykładem historyka „polskiego ruchu robotniczego”, w której dorobku znajdziemy wiele prac z dziejów polskich ugrupowań i środowisk lewicowych czy postępowych, często jednak poza granice tego przedmiotu wykraczającego, niemniej pozostającego w gronie badaczy ściśle związanych z partyjnymi strukturami naukowymi. W odróżnieniu do większości uczonych z kręgu Zakładu Historii Partii i Wyższej Szkoły Nauk Społecznych, reprezentantów tego samego pokolenia (i starszych), jej pasje badawcze nie korespondowały w żaden sposób z jej biografią. Można też zauważyć jej stosunkowo niewielkie zaangażowanie na polu pracy partyjnej, gdzie nie wykazywała się ponadprzeciętną aktywnością.

W 1970 otrzymała Złoty Krzyż Zasługi, w 1974 odznaczono ją Krzyżem Kawalerskim Orderem Odrodzenia Polski „Polonia Restituta”^[4], w 1976 Medalem Komisji Edukacji Narodowej, w 1978 nagrodą państwową za zasługi w zakresie archiwistyki^[5].

Otrzymała nagrodę dziennika „Trybuna Ludu” w 1976, nagrody resortowe I stopnia (1977) i II stopnia (1982), również w 1982 nagrodę tygodnika „Polityka”, w 1983 Nagrodę im. Ludwika Waryńskiego^[6].

• „Wielki Książę Konstanty w Warszawie 1862–1863”, Warszawa: PWN 1962.
• „Watykan a Powstanie Styczniowe”
• „Socjalistyczno-Rewolucyjna Partia Proletariat 1882-1886”, Warszawa: Książka i Wiedza 1981.
• „Między pierwszą a drugą Rzecząpospolitą”
• „Pierwsza Międzynarodówka 1864–1876, sukcesy i porażki”, Warszawa: Książka i Wiedza 1987.
• „Szkice z dziejów papiestwa” (praca wraz z Januszem Tazbirem), Warszawa: Książka i Wiedza 1989.
• „Historia ruchu robotniczego” (praca wraz z Janem Tomickim)
• „Pierwsza Międzynarodówka i lewica wielkiej emigracji”, Warszawa: Książka i Wiedza 1964.
• „Międzynarodowy ruch robotniczy, Międzynarodówka”
• „Leon Gambetta”
• „Garibaldi, bohater w czerwonej koszuli”, Warszawa: Książka i Wiedza 1963 „Garibaldi, a vörösinges hős”, Kossuth Könyvkiadó, 1968
• „Polska Wiosna Ludów”, Warszawa: Wiedza Powszechna 1967.
• „Raporty polityczne konsulów generalnych Francji w Warszawie 1860–1864”, Wrocław: Ossolineum 1965.

• Tomasz Siewierski, Komuniści i historycy. Polski ruch robotniczy w badaniach uczonych w PRL – wybrane aspekty [w:] Partia komunistyczna w Polsce. Struktury - ludzie - dokumentacja, pod red. Dariusza Magiera, Lublin – Radzyń Podlaski 2012, s. 463-479.
• Tadeusz Rutkowski, Nauki historyczne w Polsce 1944-1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2007, s. 362, przyp. 74.