Historia myśli ekonomicznej – dyscyplina naukowa o charakterze teoretycznym, zajmująca się badaniem i opisywaniem procesu kształtowania się poglądów ekonomicznych w ujęciu historycznym. W naukowy sposób wyjaśnia przyczyny powstawania, przenikania i zanikania poglądów, idei oraz teorii ekonomicznych, jak również krytycznie analizuje historyczny dorobek ekonomistów.

Należy odróżnić historię myśli ekonomicznej od historii ekonomii.

Ekonomia jako nauka ukształtowała się dopiero w drugiej połowie XVIII w., dlatego też termin „historia ekonomii” odnosi się wyłącznie do naukowych poglądów ekonomicznych po XVIII w. Jednak refleksja nad zagadnieniami gospodarczymi, choć jeszcze nie w naukowej formie, sięga czasów starożytnych. Historia myśli ekonomicznej bada i opisuje również przednaukowe refleksje nad zjawiskami gospodarczymi. Dopiero od XVIII w. historia myśli ekonomicznej oraz historia ekonomii podążają wspólną ścieżką.

Historia gospodarcza w przeciwieństwie do historii myśli ekonomicznej nie zajmuje się badaniem poglądów na zagadnienia ekonomiczne, ale samymi zjawiskami ekonomicznymi w ujęciu historycznym. W zakresie jej zainteresowań leży przede wszystkim badanie panujących na przestrzeni wieków stosunków społeczno-ekonomicznych, metod wytwarzania, dysponowania, wymiany i konsumpcji dóbr ekonomicznych czy rozwój panujących stosunków własności środków produkcji.

Poglądy ekonomiczne, będące przedmiotem badań historii myśli ekonomicznej, były zawsze ściśle powiązane z panującym w danym okresie podłożem stosunków gospodarczych, społecznych i politycznych. Żaden kierunek myśli ekonomicznej nie powstał w oderwaniu od konkretnej sytuacji ekonomicznej w danym miejscu i czasie. Istniejące w danym okresie warunki i zjawiska ekonomiczne były źródłem inspiracji dla dociekań ekonomistów, którzy starali się zrozumieć prawa rządzące gospodarką i ująć je w spójne poglądy. Jednocześnie formułowane przez nich poglądy miały często znaczący wpływ na prowadzoną politykę gospodarczą i tym samym na kształtowanie nowych stosunków ekonomicznych i powstawanie nowych zjawisk gospodarczych. Z tego względu istnieje ścisły związek pomiędzy rozwojem gospodarczym i politycznym a dominującą w tym czasie teorią ekonomiczną. Związek ten przekłada się na ścisłe powiązanie badań historii myśli ekonomicznej z badaniami nad historią gospodarczą.

Rozwój myśli ekonomicznej może być w najogólniejszy sposób podzielony na trzy historyczne etapy:

Obejmuje okres od starożytnej Grecji po schyłek XV w. Charakterystyczną cechą dociekań ekonomicznych tego okresu jest to, że były one dokonywane na marginesie rozważań filozoficzno-teoretycznych lub prawno-organizacyjnych. Nie istniała wyodrębniona dziedzina zagadnień ekonomicznych, ponieważ były one traktowane wyłącznie jako element szerszych zagadnień politycznych lub filozoficznych.

Obejmuje okres od schyłku XV w. po drugą połowę XVIII w. Wraz z rozwojem gospodarczym pojawiło się zapotrzebowanie na głębszą analizę zagadnień o charakterze gospodarczym. Rozważania ekonomiczne zostają oderwane od ogólniejszych rozważań polityczno-filozoficznych i stają się niezależną dziedziną systematycznych dociekań, choć jeszcze nie o charakterze naukowym. Pierwszym samodzielnym kierunkiem myśli ekonomicznej był merkantylizm, którego początek rozwoju przypada na koniec XV w.

Umowną datą rozpoczęcia tego okresu jest rok 1776, kiedy to szkocki myśliciel i ekonomista Adam Smith wydaje swoje dzieło Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (popularnie nazywane Bogactwem narodów). Smith po raz pierwszy zastosował metodę naukową w rozważaniach ekonomicznych, tym samym wprowadzając ekonomię do grona nauk, a historię myśli ekonomicznej na nowy etap rozwoju.

Od VIII w. p.n.e. do ok. 500 p.n.e.

Od ok. 500 p.n.e. do 336 p.n.e.

Od 336 p.n.e. do 146 p.n.e.

Od 753 p.n.e. do 510 p.n.e.

Od 510 p.n.e. do 31 p.n.e.

Od 31 p.n.e. do 476

Od 476 do schyłku XV w.

 Osobny artykuł: merkantylizm.

Od schyłku XV w. do ok. połowy XVIII w.

• Nicholas Barbon
• William Petty
• John Locke
• John Law
• Dudley North
• David Hume
• Frédéric Bastiat

 Osobny artykuł: fizjokratyzm.

Od ok. połowy XVIII w. Szkoła podatkowa fizjokratów stworzyła pojęcie jedynego podatku (opodatkowanie rolnictwa – odprowadzanie ok. 30% wytworzonych dochodów). Przyczyniło się to do rozwoju przemysłu, bo ludzie rezygnowali z posiadania ziemi i uprawiania roli.

 Osobny artykuł: ekonomia klasyczna.

Od drugiej połowy XVIII w.

Adam Smith, David Ricardo, Thomas Malthus, James Mill, John Stuart Mill, John McCulloch, William Nassau Senior,

Jean Charles Leonard Simonde de Sismondi, Jean-Baptiste Say, Frédéric Bastiat, Henry Carey.

 Osobny artykuł: niemiecka szkoła historyczna.

Przełom XIX i XX w.

 Osobny artykuł: Socjalizm.

 Osobny artykuł: Socjalizm utopijny.

XIX w. Robert Owen, Henri de Saint-Simon, Charles Fourier

 Osobny artykuł: Socjalizm ricardiański.

Pierwsza połowa XIX w. John Francis Bray, John Gray, Thomas Hodgskin, William Thompson

 Osobny artykuł: Socjalizm naukowy.

Druga połowa XIX w. – Karol Marks, Fryderyk Engels

Nazywany również nową ekonomią.

Lata siedemdziesiąte XIX w.

 Osobny artykuł: szkoła austriacka.

Od 1871

Od 1874. – Enrico Barone

 Osobny artykuł: Ekonomia neoklasyczna.

Od 1890 – Alfred Marshall wydaje Zasady ekonomii.

Thorstein Veblen

 Osobny artykuł: keynesizm.

Lata dwudzieste XX w.

1. teoria równowagi ogólnej – Leon Walras (powstała 1874 – 1877)
2. teoria równowag cząstkowych – Alfred Marshall (powstała 1890-1916)

• strategiczna polityka handlowa
• nauki ekonomiczne

• Rondo ER.E. Cameron Rondo ER.E., Historia gospodarcza świata. Od paleolitu do czasów najnowszych, MirosławM. Kluźniak (tłum.), HannaH. Lisicka-Michalska (tłum.), Warszawa: Książka i Wiedza, 1996, ISBN 83-05-12815-6, OCLC 749163098 . Brak numerów stron w książce
• Heilbroner R. L.: Wielcy ekonomiści: czasy, życie, idee, PWE, Warszawa 1993 ISBN 83-208-0933-9.
• Zagóra-Jonszta U.: Wykłady z Historii Myśli Ekonomicznej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2003, ISBN 83-7246-164-3.

• M.Szaleniec, Historia ekonomii w pigułce, NBPortal.pl. nbportal.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-20)].. [dostęp: 19 czerwca 2015]
• The History of Economic Thought website. cepa.newschool.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-03)].