Henryk Kowalówka

„Dziedzic”, „Kosiarz”, „Oset”, „Profesor”,
„Skarb”, „Skawa”, „Topola”, „Zrąb”

mjr Henryk Kowalówka (1930)
pułkownik piechoty
Data i miejsce urodzenia	5 stycznia 1897 Brzezinka
Data i miejsce śmierci	2 czerwca 1944 Żabikowo
Przebieg służby
Lata służby	1914–1944
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie Armia Krajowa
Jednostki	Okręg Poznań AK
Stanowiska	komendant okręgu AK
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Henryk Kowalówka, ps. „Dziedzic”, „Kosiarz”, „Oset”, „Profesor”, „Skarb”, „Skawa”, „Topola”, „Zrąb” (ur. 5 stycznia 1897 w Brzezince, zm. 2 czerwca 1944 w Żabikowie) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego.

Urodził się 5 stycznia 1897 roku w Brzezince, w powiecie wadowickim, w rodzinie Franciszka, działacza ludowego, i Marianny z domu Ciepły. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Jaśkowicach kontynuował naukę w Seminarium Nauczycielskim w Krakowie. W 1913 roku wstąpił do Związku Strzeleckiego. W latach 1914–1917 był żołnierzem 5 pułku piechoty Legionów. W lipcu 1917 roku, po kryzysie przysięgowym wcielony został do cesarskiej i królewskiej armii, w której ukończył szkołę oficerską. Walczył na froncie włoskim. Kontuzjowany, uciekł ze szpitala i ukrywał się w Kielcach, gdzie działał w Polskiej Organizacji Wojskowej.

W 1918 roku przyjęty został do Wojska Polskiego i przydzielony do 25 pułku piechoty. Jako adiutant tego pułku walczył na wojnie z bolszewikami. Z dniem 15 lipca 1924 roku został przydzielony do dowództwa 7 Dywizji Piechoty w Częstochowie na stanowisko I oficera sztabu^[1]. 26 kwietnia 1928 roku otrzymał przeniesienie do 27 pułku piechoty w Częstochowie na stanowisko dowódcy III batalionu^[2]. W 1930 roku pełnił służbę w 7 Okręgowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Poznaniu, a dwa lata później w 5 Okręgowym Urzędzie WF i PW w Katowicach, będącym jedną z komórek organizacyjnych Dowództwa Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie. W 1934 roku objął dowództwo II batalionu 73 pułku piechoty detaszowanego w Oświęcimiu. Od 1938 roku do sierpnia 1939 roku był I zastępcą dowódcy 73 pp w Katowicach. W czasie kampanii wrześniowej dowodził Ośrodkiem Zapasowym 23 Górnośląskiej Dywizji Piechoty.

Był organizatorem Zagłębiowskiego Rejonu Organizacyjnego Organizacji Orła Białego jednej z pierwszych okupacyjnych organizacji niepodległościowych po przegranej kampanii wrześniowej^[3]. W listopadzie 1939 roku wyznaczony został na stanowisko komendanta Podokręgu SZP-ZWZ w Zagłębiu Dąbrowskim. W 1941 roku mianowany został komendantem Okręgu Śląskiego ZWZ. W lutym 1942 roku przeniesiony został na stanowisko komendanta Okręgu Poznańskiego AK. Kierowany przez niego okręg należał do najlepiej zorganizowanych. W styczniu 1944 roku został zdradzony przez konfidenta, aresztowany i więziony w siedzibie Gestapo w Poznaniu, a następnie w Forcie VII. W kwietniu przeniesiony został do obozu w Żabikowie i tam 2 czerwca 1944 roku stracony. Komendant Główny AK nadał pośmiertnie Henrykowi Kowalówce Złoty Krzyż Orderu Virtuti Militari.

W listopadzie 1995 roku Prezydent RP, Lech Wałęsa mianował go pośmiertnie generałem brygady

Henryk Kowalówka był żonaty z Izabellą z Mystkowskich, z którą miał dwoje dzieci. Syn Jerzy ps. „Okrzeja” poległ 16 sierpnia 1944 w bitwie pod Diablą Górą jako żołnierz 25 pułku piechoty AK. Córka Żywia także walczyła w konspiracji.

• kapitan – 3 maja 1922 roku zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku (w 1924 roku zajmował 1111. lokatę w korpusie oficerów zawodowych piechoty)
• major – 18 lutego 1928 roku ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 roku i 177. lokatą w korpusie oficerów zawodowych piechoty
• podpułkownik – 19 marca 1939 roku
• pułkownik – 1943
• generał brygady – pośmiertnie listopad 1995

• Krzyż Złoty Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1944)^[4]
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)^[5]
• Krzyż Niepodległości (16 marca 1937)^[6][7]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
• Srebrny Krzyż Zasługi (16 marca 1928)^[8]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921

• W Katowicach jedna z ulic nazwana została im. płk. Henryka Kowalówki.
• Władze miasta Poznania nadały nazwę jednej z ulic im. Henryka Kowalówki.

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
• Mariusz Jędrzejko, Mariusz Lesław Krogulski i Marek Paszkowski, Generałowie i admirałowie III Rzeczypospolitej 1989–2002, Wydawnictwo von Borowiecky, Warszawa 2002, ISBN 83-87689-46-7.
• Edward Serwański, W latach okupacji niemieckiej, [w:] Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, Poznań 1990.
• JanJ. Przemsza-Zieliński JanJ., Księga wrześniowej chwały pułków śląskich, t. I, Katowice: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989, s. 173–174, ISBN 83-03-02883-9, OCLC 750009445 .
• Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 68, 184, 363.
• Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 43, 184.
• Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 33, 465.
• Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, tom III, Polski ruch oporu 1939–1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1988, ISBN 83-11-07038-5, s. 383–384, 405, 577, 638.
• Wojciech Parzyński, "Zrąb" generał Henryk Kowalówka 1897–1944, Biblioteka Armii Krajowej, Warszawa 2012, ISBN 978-83-7399-467-6.