Gymnarchus nilowy

Gymnarchus niloticus[1]
Cuvier, 1829
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Nadrząd	kostnojęzykopodobne
Rząd	kostnojęzykokształtne
Nadrodzina	mrukokształtne
Rodzina	Gymnarchidae
Rodzaj	Gymnarchus Cuvier, 1829
Gatunek	gymnarchus nilowy
Synonimy
Gymnarchus electricus Cuvier, 1829 Gymnarchus electricus Sauvage, 1880
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Multimedia w Wikimedia Commons

Gymnarchus nilowy^[3], gymnarchus^[4] (Gymnarchus niloticus) – gatunek słodkowodnej ryby kostnojęzykokształtnej, jedyny przedstawiciel rodzaju Gymnarchus i rodziny Gymnarchidae. Zaliczany jest do mrukowców, stąd jego nazwa zwyczajowa – mruk nilowy^[5]. Nazwa rodzajowa Gymnarchus nawiązuje do greckich słów gymnos – „nagi, odsłonięty” i archos – „otwór odbytowy”.

Występuje w środkowej i środkowo-zachodniej Afryce – głównie w Nilu i Nigrze^[6] oraz ich dopływach, w Jeziorze Nasera i Rudolfa – od Senegalu po Etiopię^[2]. Przebywa wśród gęstej roślinności w pobliżu brzegów rzek oraz na bagnach^[6].

Ciało gymnarchusa nilowego jest długie, bocznie ścieśnione, zwężające się ku tyłowi, zakończone biczowatym ogonem. Poza głową pokryte jest bardzo drobną łuską. Charakteryzuje się brakiem płetw brzusznych, odbytowej i ogonowej. Bardzo długa płetwa grzbietowa jest rozpostarta na 183–230 promieniach i ciągnie się od pokryw skrzelowych niemal do końca trzonu ogonowego. Oczy małe. Liczba kręgów 114–120^[7].

Narządy elektryczne gymnarchusa składają się z jednego wąskiego pasma położonego w tyle ogona i rozwidlającego się na cztery skierowane ku przodowi ciała, położone na różnych wysokościach po obu stronach ciała^[5].

U larw występują pierzaste skrzela zewnętrzne. U dorosłych osobników pęcherz pławny pełni funkcję dodatkowego narządu oddechowego^[5].

Dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony. Samce są nieco większe i smuklejsze, a dojrzałe płciowo samice bardziej zaokrąglone od samców, co jest spowodowane obecnością ikry w ich ciele^[6].

Maksymalna długość osobników tego gatunku wynosi 167 cm, a maksymalna odnotowana masa ciała 18,5 kg^[7].

Gymnarchus nilowy zasiedla głębokie i mętne wody o małej zawartości tlenu. Budowa płetw powoduje, że ryba ta porusza się sztywnymi ruchami do przodu lub do tyłu. Płynąc do tyłu rozpoznaje teren ogonem. Prowadzi nocny tryb życia. W ciągu dnia ukrywa się w norach lub pomiędzy korzeniami roślin. Młode osobniki żywią się owadami^[6], z wiekiem uzupełniając dietę skorupiakami, ślimakami, żabami i mniejszymi rybami^[2][7]. W polowaniach wykorzystują echolokację^[6].

W przypadającym na porę deszczową okresie rozrodu gatunek ten buduje w gęsto porośniętych roślinnością wodach bagiennych duże eliptyczne pływające gniazda, usytuowane na głębokości około 1–1,5 m. Jego średnica dochodzi do 1 m. Do gniazda ryba składa około 1000 ziaren ikry o średnicy około 10 mm. Po 5 dniach z ikry wykluwają się larwy, które pozostają pod opieką samca do czasu, gdy wchłoną pęcherzyk żółtkowy, zanikną ich zewnętrzne skrzela i młode zaczną samodzielnie pływać^[4][5]. Samce gymnarchusa są pyszczakami – chronią swoje młode trzymając je wewnątrz pyska. Opiekując się potomstwem wykazują bardzo dużą agresję. Nie wahają się zaatakować nawet człowieka zbliżającego się do gniazda^[6].

Mięso gymnarchusa jest uważane za smaczne i w wielu regionach Afryki jest spożywane przez lokalną ludność^[4]. Ryba w sprzedaży osiąga wysokie ceny. Bywa wykorzystywana jako jeden z prezentów dawanych przez zalotnika rodzinie oblubienicy podczas zaręczyn^[6].