Grocholub
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
335[2] |
| Strefa numeracyjna |
77 |
| Kod pocztowy |
47-344[3] |
| Tablice rejestracyjne |
OKR |
| SIMC |
0504539 |
Położenie na mapie gminy Walce  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krapkowickiego  | |
 50°23′40″N 18°01′03″E/50,394444 18,017500[1]
| |
Grocholub (dodatkowa nazwa w j. niem. Grocholub) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie krapkowickim, w gminie Walce. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej.
W latach 1945–1954 miejscowość należała do gminy Walce w powiecie prudnickim. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.
Wieś zajmuje 7,04 km², a mieszka w niej 7% mieszkańców gminy[4].
Integralne części wsi
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0504545 | Swornica | przysiółek |
Nazwa
Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod nazwą Grocholub, a także wymienia historyczne nazwy we fragmencie: "Grocholub (1228 Grocholuba, 1534 Grocholouw)"[7].
Historia
Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w łacińskim dokumencie z 1228 roku wydanym przez Kazimierza I opolskiego, gdzie zanotowana została w szeregu miejscowości założonych na prawie polskim iure polonico[8] w zlatynizowanej, staropolskiej formie „Groholuba”[9]. Dokument wystawiony został w związku z przekazaniem wsi dla zakonu norbertanek w Czarnowąsach[10].
W dokumencie wystawionym 22 sierpnia 1438 w Głogówku książęta Jan i Mikołaj zatwierdzili braciom Jakubowi i Maciejowi Stoklossenom, Janowi synowi Macieja, Janowi Lkoczka i Maciejowi Studiek – sołtysom w Grocholubiu posiadanie 4 łanów wolnego sołectwa w tejże wsi. Urbarz dóbr zamku w Głogówku z 1571 opisuje we wsi nowo wybudowany majątek ziemski specjalizujący się w hodowli owiec, nowy staw i tartak. W 1580 Valten von Winter z Głogówka sprzedał Christophowi Reichel dom z oborą, stodołą, ogrodem i karczmą w Grocholubiu. W 1602 hrabia Georg II von Oppersdorff pobierał należny czynsz z Grocholubia. Według urbarza głogóweckiego z 1635, we wsi mieszkało 17 rolników, sołtys i 15 zagrodników. Wówczas w Grocholubiu znajdowały się trzy stawy hodowlane[10].
Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów[11]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[12]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu trzy lemiesze ułożone w skos obok siebie, a w otoku napis: Gemeindevorsteher in Grocholub / Kreis Neustadt O/Schl. (pol. Gmina Grocholub / Powiat Prudnicki, Górny Śląsk)[13]
W 1825 wieś liczyła 286 mieszkańców. Pierwsza szkoła we wsi została wzniesiona w 1842[10].
Według spisu Pruskiego Urzędu Statystycznego z 1 grudnia 1910 we wsi mieszkało 507 osób w tym 275 mężczyzn i 338 kobiet z czego 4 osoby były niemieckojęzyczne, a 502 - polskojęzyczne. Jedna osoba natomiast zadeklarowała dwujęzyczność[14]. W wyborach parlamentarnych w Republice Weimarskiej w 1919 najwięcej głosów w Grocholubiu zdobyli chrześcijańscy demokraci[15].
W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Grocholub znalazł się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem[16]. 27 lutego 1921 w Grocholubiu odbył się polski wiec, w którym uczestniczył m.in. Franciszek Strzoda[17].
W okresie międzywojennym na terenie majątku w Grocholubiu znajdowało się przedszkole wiejskie. We wsi działała również ochotnicza straż pożarna, orkiestra dęta, piekarnia, masarnia, warsztaty stolarskie, kowal, kołodzieje, warsztat krawiecki, sklep spożywczy i pszczelarze[10]. W latach 20. XX wieku w Grocholubiu powstał pomnik upamiętniający mieszkańców wsi, którzy zginęli podczas I wojny światowej.
Podczas II wojny światowej, w lutym 1945 Grocholub znalazł się w pasie natarcia 13 Dywizji Piechoty Armii Czerwonej pod dowództwem Siergieja Aleksandrowa. Do wsi przybył sztab oddziału 100 Dywizji Strzelców Wehrmachtu, który ulokował się w zabudowaniach piekarza Jana Smykały. Eskorta żołnierzy niemieckich przyprowadziła do Grocholubia 13 czerwonoarmistów, wziętych do niewoli. Dowódca sztabu w Grocholubiu rozkazał ich rozstrzelać. Trzem z nich polecono wykopać groby dla siebie i reszty, jednak zostali oni zabici podczas próby ucieczki. Żołnierze radzieccy zostali rozstrzelani za stodołą Smykały. Następnego dnia miejscowi rolnicy Józef Pelka, Paweł Macha i sołtys Stanisław Fuchs otrzymali od Niemców zadanie pochowania czerwonoarmistów w byłej piaskowni po prawej stronie szosy w kierunku Mechnicy. Zwłoki zakopali Franciszek Kałuża i August Kurpiel. Po wojnie, na mocy decyzji Sądu Grodzkiego w Głogówku, w 1947 zwłoki żołnierzy radzieckich zostały ekshumowane i przeniesione na cmentarz wojenny Armii Czerwonej w Kędzierzynie[18].
Od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[19]. Mieszkańcom Grocholubia, posługującym się dialektem śląskim bądź znającym język polski, pozwolono pozostać we wsi po otrzymaniu polskiego obywatelstwa. 5 lipca 1945 dziewięć dzieci w wieku od 4 do 10 lat doprowadziły do eksplozji granatów ręcznych porzuconych w rowie przy drodze do Straduni. Wszystkie dzieci zginęły na miejscu[10].
W latach 1945–1950 Grocholub należał do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Walce[20], w latach 1954–1961 do gromady Brożec[21], a w latach 1961–1972 do gromady Walce. Podlegała urzędowi pocztowemu w Głogówku[22].
Do 1956 roku Grocholub należał do powiatu prudnickiego. W związku z reformą administracyjną, w 1956 Grocholub został odłączony od powiatu prudnickiego i przyłączony do nowo utworzonego krapkowickiego[23].
W 1949 we wsi znajdowały się między innymi: szkoła podstawowa prowadzona przez Inspektorat Szkolny w Prudniku[24], kotlarz[25], krawiec[26]. W 1978 zlikwidowano szkołę w Grocholubiu[10].
Liczba mieszkańców wsi
- 1784 – 231
- 1825 – 286[10]
- 1855 – 475
- 1871 – 535[27]
- 1885 – 540[28]
- 1905 – 565[29]
- 1910 – 507[30]
- 1933 – 556[31]
- 1939 – 553[31]
- 1966 – 515[32]
- 1998 – 450[33]
- 2002 – 429[33]
- 2009 – 374[33]
- 2011 – 378[33]
- 2015 – 376
- 2016 – 374
- 2017 – 373
- 2018 – 366
- 2019 – 364
Zabytki
Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Grocholubiu chronione są[34][35]:
- układ ruralistyczny wsi
- kuźnia, ul. Opolska 15, XIX w., 1932
- szkoła, ob. świetlica wiejska, ul. Opolska 19, 4. ćw. XIX w., lata 20. XX w.
- budynek mieszkalny, ul. Opolska 47, 1873, lata 80. XX w.
- kapliczka-dzwonnica koło domu ul. Opolska 33, pocz. XIX w., pocz. XX w z dzwonem z 1826
- pomnik ofiar I wojny światowej, ul. Opolska, 1922
Instytucje
We wsi działa OSP, sklep i Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna[36].
Religia
Wieś przynależy do parafii rzymskokatolickiej w Walcach[37].
Turystyka
Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Grocholubiu[38].
Bezpieczeństwo
W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Grocholubiu działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej. Jednostka OSP została założona w 1921[39]. Do 1998 bezpieczeństwo pożarowe w Grocholubiu było nadzorowane przez Komendę Rejonową PSP w Prudniku[40].
Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 7 Komendy Powiatowej Policji w Krapkowicach[41].
Teren wsi, jak i całej gminy Walce, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa[42]. Gminę Walce obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG[43].
Znane osoby związane z miejscowością
Adolf Baron - (urodzony 13 kwietnia 1866r. w tej wsi, zmarł 17 stycznia 1934r. w Gogolinie) burmistrz Krapkowic w latach 1898-1932.
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38651
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-05].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 335 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Raport o stanie Gminy Walce - Urząd Gminy w Walcach [online], bip.walce.pl [dostęp 2020-07-06] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 1076.
- ↑ Grünhagen 1857 ↓, s. 4.
- ↑ Grünhagen 1866 ↓, s. 145.
- ↑ a b c d e f g Historia Grocholubia, „Tygodnik Krapkowicki”, Joanna Bassek – redaktor naczelny, 19 (784), Krapkowice: Bastech, 14 maja 2013, s. 21, ISSN 1505-4861.
- ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
- ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
- ↑ 894 Grocholub (Grocholub) II [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 13 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
- ↑ Praca zbiorowa 1912 ↓, s. 52.
- ↑ Wynik wyborów w Prudnickiem, „Gazeta Opolska”, 284, Opole: Nakładem Wydawnictwa „Gazety Opolskiej”, 5 grudnia 1919, s. 1.
- ↑ Natomiast z pow. prudnickiego należą do terenu plebiscytowego tylko następujące gminy, które tutaj poniżej według polskich i niemieckich nazw imiennie podajemy, „Instrukcja dla Komitetów Parytetycznych”, 2, 1921, s. 22.
- ↑ Wiadomości potoczne, „Gazeta Opolska”, Bronisław Koraszewski – redaktor naczelny, 51, Opole: Nakładem i drukiem wydawnictwa „Gazety Opolskiej”, 4 marca 1921, s. 3.
- ↑ Damian Tomczyk, Śląsk Opolski 1945 r. Zbrodnie wojenne Wehrmachtu popełnione na czerwonoarmistach, „Biuletyn Informacyjny Akowiec”, Danuta Schetyna – redaktor naczelny, 1 (48), Opole: Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej – Oddział Opole, 2010, s. 8–9, ISSN 1506-9141.
- ↑ Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
- ↑ Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250.
- ↑ Uchwała Nr VII/28/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu prudnickiego, „Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu”, 12, Opole: Prezydium WRN, 27 grudnia 1954, s. 10–11.
- ↑ Wykaz gromad wchodzących w skład gminy, „Głos Prądnika”, Czesław Żelazny – redaktor naczelny, 3 (4), Prądnik [Prudnik]: Powiatowy Komitet Osadniczy, 23 listopada 1946, s. 5.
- ↑ Andrzej Dereń, Historia Powiatu Prudnickiego [online], powiatprudnicki.pl [dostęp 2022-04-17] (pol.).
- ↑ Śląsk 1949 ↓, s. 151.
- ↑ Śląsk 1949 ↓, s. 375.
- ↑ Śląsk 1949 ↓, s. 390.
- ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1871) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-14] (niem.).
- ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1885) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-14] (niem.).
- ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1905) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-14] (niem.).
- ↑ Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 73.
- ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2024-04-18] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-13] (niem.).
- ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 104.
- ↑ a b c d Wieś Grocholub w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-07-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Ewidencja – Gmina Walce [online], bip.wuozopole.pl [dostęp 2023-08-17].
- ↑ ZABYTKI - Urząd Gminy w Walcach [online], www.walce.pl [dostęp 2020-04-05].
- ↑ Sołectwa Gminy Walce - Urząd Gminy w Walcach [online], www.walce.pl [dostęp 2020-07-06].
- ↑ Ogłoszenia parafialne | Walce [online], www.naszewalce.pl [dostęp 2020-07-06].
- ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
- ↑ Ochotnicze Straże Pożarne w Gminie Walce [online], walce.pl [dostęp 2024-02-25] (pol.).
- ↑ Kasza 2020 ↓, s. 581.
- ↑ Komenda Powiatowa Policji w Krapkowicach [online], krapkowice.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-25] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 sierpnia 2005 r. w sprawie wykazu gmin i innych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego państwa położonych w strefie nadgranicznej oraz tablicy określającej zasięg tej strefy (Dz.U. z 2005 r. nr 188, poz. 1580).
- ↑ PSG w Opolu [online], slaski.strazgraniczna.pl, 19 sierpnia 2012 [dostęp 2024-05-08].
Bibliografia
- Colmar Grünhagen: Regesten zur Schleisischen Geschichte. Breslau: Josef Max & COMP., 1866.
- Colmar Grünhagen: Regesten zur Schleisischen Geschichte. Erster Band. Urkunden des klosters Czarowanz. Breslau: Josef Max & COMP., 1857.
- Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
- Praca zbiorowa: Gemeindelexicon für die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Opplen Auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910, Heft VI. Negierungsbezirk Oppeln.. Berlin: Königlich preußischen Statistifchen Landesamte, 1912.
- O. Henryk Kałuża SVD ''Dzieje Parafii Brożec i Okolic'', Brożec - Nysa 2009, s. 173-174
- Śląsk: księga adresowa województwa śląskiego, Katowice: Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza Prasa, 1949.
- Ryszard Kasza: Ulicami Prudnika z historią i fotografią w tle. Przemysław Birna, Franciszek Dendewicz, Piotr Kulczyk. Prudnik: Powiat Prudnicki, 2020. ISBN 978-83-954314-5-6.
Linki zewnętrzne
- Grocholub, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 812.
