Granica (film 1938)
 Mieczysława Ćwiklińska, Jerzy Pichelski i Aleksander Zelwerowicz w jednej ze scen filmu | |
| Gatunek |
dramat |
|---|---|
| Rok produkcji |
1938 |
| Data premiery |
29 października 1938 |
| Kraj produkcji | |
| Język |
polski |
| Czas trwania |
105 min |
| Reżyseria | |
| Scenariusz | |
| Główne role | |
| Muzyka | |
| Zdjęcia | |
| Scenografia | |
| Produkcja | |
Granica – polski film fabularny z 1938 roku w reżyserii Józefa Lejtesa, według scenariusza napisanego wraz ze Stanisławem Urbanowiczem i Eugeniuszem Bundą na podstawie powieści Zofii Nałkowskiej. Jest to pierwsza kinowa adaptacja dzieła Nałkowskiej, przed filmem Jana Rybkowskiego z 1977 roku.
Fabuła
Młody arystokrata Zenon Ziembiewicz wraca do kraju, ze studiów w Paryżu. Na miejscu odnawia znajomość z dawną ukochaną Elżbietą. Równocześnie nawiązuje romans z młodą służącą – Justyną. Nie przejmuje się tym, że swoim zachowaniem krzywdzi obie zakochane w nim kobiety. Gdy Justyna oznajmia Zenonowi, że jest w ciąży, Elżbieta z nim zrywa[1]. Zenon stara się zapomnieć o nieudanych podbojach miłosnych, jako prezydent Warszawy stara się energicznie pracować. Justyna na prośbę Zenona dokonuje aborcji, podczas gdy ostatecznie on sam wiąże się z Elżbietą. Z tęsknoty za utraconym dzieckiem Justyna planuje zemstę; w międzyczasie prezydenta pogrąża afera budowlana z jego udziałem. Justyna, złożywszy wizytę u Zenona, wypala mu twarz kwasem. Okaleczony Zenon strzela sobie w skroń i pozbawia się życia[1].
Obsada
Źródło: Filmpolski.pl[1]
- Jerzy Pichelski – Zenon Ziembiewicz
- Mieczysława Ćwiklińska – matka Zenona
- Elżbieta Barszczewska – Elżbieta Biecka
- Mieczysław Cybulski – Franek
- Stanisława Wysocka – ciotka Elżbiety, Kolichowska
- Lena Żelichowska – Justyna Bogutówna
- Helena Buczyńska – matka Justyny
- Bogusław Samborski – plenipotent Czechliński
- Zbigniew Ziembiński – Awaczewicz
- Aleksander Zelwerowicz – ojciec Zenona
- Jan Ciecierski – lekarz
- Wanda Jarszewska – Tawnicka
- Aleksander Bogusiński – Tczewski
- Izabella Kalitowicz – Posztraska
- Alina Halska – zakonnica
- Jerzy Kordowski – kelner
- Janina Krzymuska – Niestrzępowa
- Zofia Wierzejska – Warkoniowa
- Jadwiga Bukojemska – Wagner
- Jan Tomasik – rewident
- Jerzy Chodecki – lokaj
- Zygmunt Strużewski – portier
Jerzy Pichelski (1947)
Mieczysława Ćwiklińska (1937)
Elżbieta Barszczewska (1947)
Lena Żelichowska (1931)
Produkcja
Podstawą literacką dla filmu Józefa Lejtesa była powieść Zofii Nałkowskiej Granica (1935), która w chwili pierwszego wydania została bardzo pozytywnie przyjęta przez krytyków, była też wielce poczytna (2600 egzemplarzy do 1939 roku)[2]. Lejtes wraz ze Stanisławem Urbanowiczem i Eugeniuszem Bundą napisał scenariusz na podstawie powieści[1], przy udziale samej Nałkowskiej[3]; w reżyserii Lejtesowi asystowali Bunda i Krystyna Zelwerowicz[1]. Zdjęcia do filmowej wersji Granicy nakręcił Seweryn Steinwurzel, natomiast scenografię wykonali Jacek Rotmil i Stefan Norris. Muzykę skomponował Marian Neuteich, a kierownikiem produkcji został Norbert Tarler. Film wyprodukowała wytwórnia Parlofilm[1].
Odbiór
W chwili premiery Granica odniosła wielki sukces komercyjny[4], lecz po II wojnie światowej długo była przyjmowana niechętnie. Jerzy Toeplitz w retrospektywnym artykule dla „Filmu” z 1963 roku uznawał, że obsada aktorska została źle dobrana, a Lejtes zmarnował krytyczny potencjał powieści Nałkowskiej, zwłaszcza na tle lepiej zaadaptowanych filmów opartych na gorszych powieściach z epoki (np. Wspólnego pokoju, 1959, Wojciecha Jerzego Hasa na podstawie powieści Zbigniewa Uniłowskiego)[5]. Toeplitz podsumowywał: „Zenon Ziembiewicz, Elżbieta Biecka i Justyna Bogutówna – to postacie, które warto wskrzesić na ekranie. W pełnym wymiarze – a nie w wersji okaleczonej […], spreparowanej przez wytwórnię Parlofilm”[5].
Krytyk filmowy Jan Olszewski w tekście z 1978 roku wyraził inną opinię. Wprawdzie z rozczarowaniem przyjmował nazbyt jednoznaczną kreację Pichelskiego jako Ziembiewicza, lecz chwalił obsadę ról drugoplanowych i rolę, jaką w odbiorze filmu odgrywają rekwizyty. Staroświeckie meble towarzyszące pierwszej części filmu konotują „nastrój pogody, spokoju i bezpieczeństwa”, natomiast druga część filmu z nowoczesnym umeblowaniem wnętrza mieszkania bohatera eksponuje „chłód, trzeźwość, wyrachowanie”[6]. Zdaniem Olszewskiego ów kontrast pokazuje „metaforyczny portret współczesnej sobie [reżyserowi] Polski”[6].
Sheila Skaff pisała natomiast w retrospektywnej książce z 2008 roku, iż „dobrze wykreowane postacie sprawiają, że jest to jeden z najbardziej podziwianych i naśladowanych filmów przedwojennej Polski”[7]. Zdaniem Skaff, na przykładzie takich filmów jak Dziewczęta z Nowolipek i Granica, Lejtes ujawnia „wyjątkową zdolność do tworzenia szeregu kobiecych postaci różniących się postawami i pragnieniami, ale połączonych złożonością i głębią ich osobowości”[8]. Ewelina Wejbert-Wąsiewicz wskazywała Granicę Lejtesa jako jeden z pierwszych polskich filmów poruszających wątek niechcianej ciąży i aborcji[3]. Wojciech Otto z kolei wymieniał Granicę wśród ledwie kilku filmów o ambicjach artystycznych w międzywojennej Polsce, obok Legionu ulicy (1932) Aleksandra Forda, Ludzi Wisły (1938) Forda i Jerzego Zarzyckiego (1938), Przebudzenia (1934) Forda i Jana Nowiny-Przybylskiego oraz Strachów (1938) Eugeniusza Cękalskiego i Karola Szołowskiego[9].
Joanna Preizner podsumowywała, że tak jak Dziewczęta z Nowolipek, Granica „w przeciwieństwie do wielu produkcji z tego okresu […] mówiła o konkretnych problemach, odwoływała się do doświadczeń znanych niemal każdemu”. Oba filmy Lejtesa zdaniem Preizner „były świetnie zrealizowane […] i zagrane”[10].
Przypisy
- ↑ a b c d e f Granica w bazie filmpolski.pl
- ↑ Lucyna Marzec, Spór o „Granicę” Zofii Nałkowskiej, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2019, s. 27–30, ISBN 978-83-7654-484-7, OCLC 1156640005 [dostęp 2023-09-28].
- ↑ a b Ewelina Wejbert-Wąsiewicz, Problematyka niechcianej ciąży i aborcji w filmie polskim. Ideologia, polityka, rzeczywistość, „Sztuka i Dokumentacja” (18), 2018, s. 260–261, ISSN 2080-413X [dostęp 2023-09-28].
- ↑ Lucyna Marzec, Spór o „Granicę” Zofii Nałkowskiej, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2019, s. 30, ISBN 978-83-7654-484-7, OCLC 1156640005 [dostęp 2023-09-28].
- ↑ a b Jerzy Toeplitz, Granica, „Film” (5), 1963, s. 14.
- ↑ a b Jan Olszewski, Recenzowane po latach: Granica, „Film” (40), 1978, s. 21.
- ↑ Sheila Skaff, The law of the looking glass: cinema in Poland, 1896-1939, Athens: Ohio University Press, 2008, s. 163, ISBN 978-0-8214-1784-3 [dostęp 2023-09-28].
- ↑ Sheila Skaff, The law of the looking glass: cinema in Poland, 1896-1939, Athens: Ohio University Press, 2008, s. 162, ISBN 978-0-8214-1784-3 [dostęp 2023-09-28].
- ↑ Wojciech Otto, Wielkomiejskie życie Drugiej Rzeczypospolitej w polskim flmie fabularnym okresu międzywojennego Wstęp do tematu, „Images. The International Journal of European Film, Performing Arts and Audiovisual Communication”, 12 (21), 2013, s. 300, ISSN 1731-450x [dostęp 2023-09-28].
- ↑ Joanna Preizner, History of Polish cinema: from the beginnings to Polish school, Kraków: Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, 2020, s. 35.
Literatura
- Jan Lewandowski: 100 filmów polskich. Chorzów: Videograf II, 2004, s. 16. ISBN 83-7183-326-1.
Linki zewnętrzne
- Granica w bazie IMDb (ang.)
- Granica w bazie filmpolski.pl
- Granica w bazie Filmweb
- Zdjęcia z filmu Granica w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Program filmu Granica wersja cyfrowa dostępna w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej