Goethyt

Goethyt
Właściwości chemiczne i fizyczne
Inne nazwy	getyt
Skład chemiczny	tlenek wodorotlenek żelaza(III), FeO(OH)
Twardość w skali Mohsa	5,0–5,5[1]
Przełam	nierówny[1]
Łupliwość	dokładna[1]/doskonała[2][3], wyraźna wg {010}[4]
Pokrój kryształu	igiełkowy[1]
Układ krystalograficzny	rombowy[1]
Właściwości mechaniczne	kruchy[1]
Gęstość	4,3 g/cm³[1]
Właściwości optyczne
Barwa	od żółtej do czarnobrunatnej, czerwonobrunatna[1]
Rysa	brunatna[1]/żółta[3]żółtobrunatna[5]
Połysk	metaliczny do matowego[1], jedwabisty, ziemisty[5], diamentowy[4]
Współczynnik załamania	0,133-0,134[6]
Inne	mocny pleochroizm[6] wyraźny anizotropizm[6]
Dodatkowe dane
Klasyfikacja Strunza	4/F.06[7]
Multimedia w Wikimedia Commons

Goethyt, getyt^[8] – pospolity minerał z gromady wodorotlenków. Należy do grupy diaspora^[9]. Chemicznie jest to tlenek wodorotlenek żelaza(III), FeO(OH), w polimorficznej formie α^[6].

Został nazwany w 1806 r. na cześć niemieckiego poety i kolekcjonera minerałów Johanna Wolfganga von Goethego^[8][10][9]. Nazwa dotyczyła początkowo lepidokrokitu, minerału o tym samym składzie chemicznym, lecz o innej strukturze krystalicznej^[10]. Wraz z lepidokrokitem goethyt tworzy mieszaninę zwaną limonitem^[2].

Tworzy skupienia promieniste, nerkowate, groniaste, naciekowe, oolitowe, (brunatna szklana głowa), zbite lub ziemiste^[1][11]. Wykształca kryształy igiełkowe^[1], słupowe, pręcikowe, włókniste lub włoskowe, sporadycznie tabliczkowy z wyraźnym podłużnym prążkowaniem^[2][11]. Tworzy pseudomorfozy wielu minerałów^[1] np. pirytu czy syderytu^[11]. Stosunkowo często występuje pod postacią amorficzną, zwykle jest dość słabo wykrystalizowany^[3].

Różnie wykształcone odmiany goethytu bywają określane odrębnymi nazwami^[2].

Ulega reakcjom: hydratacji (powstaje lepidokrokit) oraz dehydratacji (produktem jest hematyt)^[10].Trudno rozpuszczalny w kwasie solnym^[11]. Nieprzezroczysty, natomiast w cienkich odłupkach kryształów przeświecający^[11].

Najtrwalszy minerał żelaza na powierzchni Ziemi^[11]. Jest produktem przeobrażania (wietrzenia^[10]) minerałów żelaza (np. pirytu, magnetytu^[10]) w złożach rud żelaza; formuje się w czapie żelaznej, laterytach, żelaziakach czy piaskowcach żelazistych^[12]. Powstaje także w osadach morskich, jeziornych, bagiennych czy darniowych^[9]. Kryształy goethytu powstają również w pogazowych pęcherzach skał wulkanicznych, w strefach utleniania kruszców. Często towarzyszą mu m.in. kupryt, malachit, azuryt^[1], hematyt, kalcyt^[2], piryt, galena, sfaleryt, syderyt, baryt, fluoryt^[9].

Goethyt jest jednym z najważniejszych składników tropikalnych pokryw laterynowych oraz pokryw terra rosy^[3].

Skupiska tego minerału znajdują się w Niemczech, w Siegen, Freisen^[1] i Hirschberg, Lotaryngii (Francja), Wielkiej Brytanii, w Lostwithiel, w Czechach^[2], na Kubie, Ukrainie^[11], Stanach Zjednoczonych, Brazylii, RPA,Rosji oraz Australii^[10].

Stanisławów na Pogórzu Kaczawskim, Rudawy Janowickie, Kletno, Strzegom (Dolny Śląsk), Kielce, Starachowice i okolice Gór Świętokrzyskich, Olkusz, Tarnowskie Góry (Śląsko-Krakowskie złoża Zn-Pb)^[9].

• Jako ruda żelaza^[2].
• Jako filtry do oczyszczania gazu^[2].
• Do produkcji pigmentu – ochry^[10].