Jerzmanowice-Przeginia
| gmina wiejska | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| TERC |
1206042 | ||||
| Wójt |
Tomasz Gwizdała (2018) | ||||
| Powierzchnia |
68,39 km² | ||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
159,2 os./km² | ||||
| Nr kierunkowy |
12 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
KRA | ||||
Adres urzędu: ul. Rajska 2232-048 Jerzmanowice | |||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| |||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
 50°13′N 19°45′E/50,217500 19,756944
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||||
Jerzmanowice-Przeginia (daw. gmina Jerzmanowice + gmina Przeginia) – gmina wiejska w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie krakowskim.
Tło przyrodniczo-geograficzne
W ujęciu morfologicznym gmina Jerzmanowice-Przeginia leży na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej, w strefie mezoregionu Wyżyny Olkuskiej. Obszar ten jest zwartym, płytowym blokiem wapieni górnojurajskich ograniczonych od południa Rowem Krzeszowickim i rozciętym przez krótkie, głęboko wcięte doliny. Od wschodu sąsiaduje z Wyżyną Miechowską, od północy z Wyżyną Częstochowską, przy czym granicą jest dolina Białej Przemszy i Brama Wolbromska, od zachodu z Wyżyną Śląską. Przeważająca część Wyżyny Olkuskiej przekracza 400 m n.p.m., przy czym różnica wysokości w stosunku do Rowu Krzeszowickiego i doliny Wisły pod Krakowem przekracza 200 metrów, natomiast najwyższy punkt osiąga wysokość 512,8 m n.p.m. (Skała 502 leżąca na terenie Jerzmanowic, na zachód od doliny Prądnika, nazywana również: Wyjżoł, Grodzisko). Rozcięta jarowymi dolinami część Wyżyny Olkuskiej w obrębie której leży gmina Jerzmanowice-Przeginia można by nazwać Wyżyną Ojcowską (używana również była nazwa Płyta Ojcowska).
Siedziba Urzędu Gminy to Jerzmanowice.
Według danych z 31 grudnia 2008[2] gminę zamieszkiwało 10 458 osób.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002[3] gmina Jerzmanowice-Przeginia ma obszar 68,39 km², w tym:
- użytki rolne: 85%;
- użytki leśne: 9%.
Gmina stanowi 5,56% powierzchni powiatu.
Demografia
W 2013 mieszkało tutaj 10 743 osób[4].
Dane z 30 czerwca 2004[2]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 10 426 | 100 | 5257 | 50,4 | 5169 | 49,6 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
152,4 | 76,9 | 75,6 | |||
Dziesiąta pod względem liczby mieszkańców gmina, na 17 gmin powiatu krakowskiego.
- Piramida wieku mieszkańców gminy Jerzmanowice-Przeginia w 2014 roku[1].
Zabytki
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[5]:
- Kościół św. Bartłomieja Apostoła w Jerzmanowicach;
- Kaplica św. Jana Chrzciciela w Jerzmanowicach;
- Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Racławicach;
- Kościół św. Katarzyny w Sąspowie.
Religia
- Kościoły rzymskokatolickie: Jerzmanowice, Przeginia, Racławice, Sąspów, Szklary.
Jerzmanowice posiadają dwa kościoły: parafialny pw. św. Bartłomieja Apostoła oraz dawny kościół szpitalny pw. św. Jana Chrzciciela „Na Gościńcu”. Kościół św. Bartłomieja był pierwotnie drewniany, zbudowany za panowania Kazimierza Wielkiego w 1338. Obecny pochodzi z lat 1827–1830, rozbudowany w 1876. Kościół św. Jana Chrzciciela wzniesiony został wraz ze szpitalem dla ubogich w 1696 z fundacji Jana Sroczyńskiego, uczestnika Odsieczy Wiedeńskiej. W 1529 w przegińskim kościele proboszczem był Marcin Biem z Olkusza – słynny astronom i współtwórca kalendarza gregoriańskiego.
Wyznawcy zamieszkujący zachodnią część gminy należą obecnie do jednego ze zborów olkuskich, a ze wschodniej części gminy do krakowskich. Działalność rozpowszechniła się po II wojnie światowej. Powstała pierwsza grupa wyznawców w Racławicach.
Dawne grupy wyznawców
- Kalwinizm: Stanisław Szafraniec, wojewoda, kasztelan, był rzecznikiem tolerancji religijnej i ograniczeniem uprawnień Kościoła katolickiego. Brał czynny udział w życiu małopolskiego kościoła protestanckiego. W latach 1550–1555 ufundował w swoich dobrach zbory kalwińskie m.in. w Przegini i Sąspowie. Tamtejsze kościoły pozamieniał na takie zbory.
Miejscowości wchodzące w skład gminy
Sołectwa
Czubrowice, Gotkowice, Jerzmanowice, Łazy, Przeginia, Racławice, Sąspów, Szklary.
Pozostałe miejscowości
Na Księżym Polu, Pod Skałą.
Sąsiednie gminy
Krzeszowice, Olkusz, Skała, Sułoszowa, Wielka Wieś, Zabierzów.
Przypisy
- ↑ a b Gmina Jerzmanowice-Przeginia w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ a b Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Jerzmanowice-Przeginia.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Integralne części wsi |
|
| Nazwy zniesione |
|
