Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: Gandahar.

Gandhāra (skt गन्धार; paszt. ګندهارا; chiń. Gantuoluo (乾陀羅 ); kor. Kantara (간다라); jap. Kantara (カンタラ); wiet. Càn-đà-la) – sanskrycka nazwa dawnego państwa położonego częściowo na terenach dzisiejszych Afganistanu i Pakistanu.

Rejon ten był twierdzą buddyzmu i odegrał ważną rolę w ewolucji doktryny mahajany. Pomiędzy II w. n.e a przełomem VI i VII w. n.e. rozwijała się na tych terenach sztuka buddyjska, zwłaszcza rzeźba, która łączyła tradycje stylów indyjskiego, irańskiego i grecko-rzymskiego Azji Mniejszej.

Pierwszy okres rozwoju przypada na czas, gdy Gandhara była częścią państwa Kuszanów (I-III w.). Najważniejszymi centrami były wówczas miasta Peszawar i Taksila. Po okresie panowania Sasanidów (od poł. III w.) sztuka Gandhary utrzymała swoją odrębność i nastąpiła druga faza rozkwitu, trwająca aż do V w. Głównym ośrodkiem stała się wówczas Hadda.

O ile w pierwszym okresie rozwoju budowle buddyjskie miały płaskorzeźbioną dekorację w kamieniu, tak w drugim okresie charakterystycznym materiałem rzeźb figuralnych był stiuk.

W połowie II w. styl Gandhary wprowadził do sztuki buddyjskiej postać Buddy, do tej pory właściwie niespotykaną w sztuce buddyjskiej. Było to ściśle związane z rozwijanym wówczas mahajanistycznym poglądem uważającym Buddę za ucieleśnienie absolutnej zasady istnienia i personifikację mądrości i współczucia. Większość postaci Buddy znajduje się na reliefach, które były z reguły ilustracjami do Dżatak. Pojawia się także jako jogin w doskonałym zrównoważeniu elementów fizycznych i duchowych. Dramatyczny efekt wywołują posągi Buddy z okresu jego ascezy, które przedstawiają go właściwie jako szkielet obciągnięty skórą.

Jedną z charakterystycznych cech tej sztuki była idealizacja przedstawienia ludzkich postaci. Można prześledzić rozwój postępującego uduchowienia i formalnej abstrakcji.

Sztuka Gandhary wypracowała także systematyczną symbologię; przedstawiane postacie mają ręce ułożone w mudrach, Budda ma charakterystyczne 32 znaki wielkiego człowieka (skt dvātrimṣadvara-lakṣana).

Zmiany stylu można prześledzić w sposobie potraktowania szat Buddy w rzeźbach. We wczesnej fazie szata była przedstawiana jako spokojny, płynny układ łagodnie potraktowanych fałd. Później mamy już dość zimny układ fałd, bardzo regularnych i pokrywających ciało Buddy ornamentalną siecią linii. W ostatnim etapie przedstawienie szaty jest zredukowane do wyrytych podwójnych linii.

W VI w. nastąpiły najazdy Heftalitów i państwo Kuszanów upadło, co osłabiło życie artystyczne tego regionu. Niemniej jednak buddyjskie ośrodki kulturowe utrzymywały się jeszcze w południowym Afganistanie aż do VIII w. Jak wspomina Xuanzang, który wędrował przez tereny Gandhary, buddyzm został tu zniszczony już w VII w.

Z licznych klasztorów – świadectwa jak buddyzm był głęboko zakorzeniony na tych terenach – pozostały tylko fundamenty. Poprzez Mathurę sztuka Gandhary wpłynęła na sztukę Indii w okresie panowania Guptów (IV-VI w.). Obszar Gandhary odegrał olbrzymią rolę w rozprzestrzenianiu się sztuki i ideologii buddyzmu na Azję Środkową i Chiny.

• Bamian
• Dunhuang
• Mahadżanapada

• The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion. Shambala, Boston 1989 ISBN 0-87773-433-X
• O.C. Handa. Buddhist Monasteries in Himachal Pradesh. Sangam Books, Londyn ISBN 0-86132-189-8
• Louis Frédéric. Buddhism. Flammarion Iconografic Guides. Flammarion, Nowy Jork 1995 ISBN 2-08-013558-9

• 
  Bodhisattwa
• 
  Bodhisattwa
• 
  Bodhisattwa Maitreja
• 
  Maitreja
• 
  Pierwsze kazanie Buddy
• 
  Budda
• 
  Budda
• 
  Nawrócenie Nandy
• 
  Budda
• 
  Budda medytujący
• 
  Budda medytujący