GAZ-64
| |
| Producent | |
|---|---|
| Okres produkcji |
1941–1942[1] |
| Miejsce produkcji | |
| Następca | |
| Dane techniczne | |
| Segment | |
| Silniki |
R4 3,3 l |
| Skrzynia biegów |
4-biegowa manualna |
| Napęd | |
| Długość |
3305 mm[2] |
| Szerokość |
1535 mm[2] |
| Wysokość |
1690 mm[2] |
| Rozstaw osi |
2100 mm[2] |
| Masa własna |
1306 kg[2] |
| Zbiornik paliwa |
40 l |
| Liczba miejsc |
4 |
| Ładowność |
400 kg[2] |
| Dane dodatkowe | |
| Pokrewne | |
| Konkurencja | |
GAZ-64 – samochód terenowy produkowany przez firmę GAZ w latach 1941-1942. Do napędu użyto silnika R4 o pojemności 3,3 litra. Moc przenoszona była na obie osie poprzez 4-biegową skrzynię biegów. Samochód wyposażony był w mechaniczne hamulce na obu osiach[1].
Samochód produkowany był jako pojazd wojskowy. Łącznie powstały 672 egzemplarze wszystkich wersji modelu. Zmodernizowanym następcą został GAZ-67 z 1943 roku.
Historia
Przed wybuchem II wojny światowej Armia Czerwona nie posiadała lekkich samochodów terenowych, które nadawałyby się do celów sztabowych, zwiadowczych i holowania lekkich dział, aczkolwiek standardowe używane samochody osobowe z napędem na tylną oś: GAZ-A i GAZ-M1 (tzw. emka) spisywały się dość dobrze w lekkim terenie, jednakże z uwagi na nadwozia samochodów osobowych nadawały się raczej jako samochody sztabowe[3]. Pierwszym radzieckim samochodem terenowym z napędem na cztery koła był GAZ-61 z 1939 roku, lecz był on skomplikowany i drogi w produkcji oraz miał mało praktyczne dla celów wojskowych nadwozie zaadaptowane z typowego samochodu osobowego GAZ-11. Z tego powodu wyprodukowano je w niewielkiej liczbie, która została przeznaczona głównie dla wyższych dowódców[3]. Impulsem do skonstruowania lekkiego uniwersalnego samochodu terenowego stało się opracowanie w USA samochodu terenowego o prostym nadwoziu Bantam BRC (z którego wywodził się późniejszy jeep Willys MB)[4]. W styczniu 1941 roku komisarz ludowy średniego przemysłu maszynowego W. Małyszew zlecił głównemu konstruktorowi GAZ-61 inż. Witalijowi Graczowowi skonstruowanie własnego samochodu na wzór Bantama[4]. Wbrew potocznym opiniom, radziecka konstrukcja nie była w żaden sposób oparta na amerykańskiej, do której wówczas Rosjanie nie mieli dostępu, a znana była jedynie z informacji prasowych[4]. Wzorowano się jedynie na ogólnym układzie konstrukcyjnym i formie otwartego utylitarnego nadwozia, a samochód miał zbliżone wymiary, w tym narzucony przez Małyszewa wąski rozstaw kół około 1250 mm[4]. Inny był w szczególności kształt ramy nośnej i budowa resorów.
Konstrukcję samochodu GAZ-64 opracowano i zbudowano prototyp w ciągu 51 dni – od 3 lutego do 25 marca 1941 roku[5]. Główne elementy podwozia i przeniesienia napędu z osiami, układem kierowniczym, mostami napędowymi i jednostopniowym reduktorem, wywodziły się z samochodu terenowego GAZ-61, lecz podwozie zostało znacznie skrócone[6]. Zmniejszono też rozstaw kół. Dla zwiększenia kąta najazdu wysunięto do przodu przednią oś, resorowaną nietypowo czterema ćwierćeliptycznymi resorami, a z tyłu zamontowano przednie półeliptyczne resory GAZ-61[6]. Czterocylindrowy silnik ze skrzynią biegów, słabszy niż w GAZ-61 z uwagi na mniejszą masę pojazdu, wywodził się z lekkiej półtoratonowej ciężarówki GAZ-AA (w zmodernizowanej wersji GAZ-MM), produkowanej na licencji amerykańskiego Forda[6]. Sama skrzynia biegów wywodziła się z amerykańskiej Warner z 1929 roku[7]. Nieliczne podzespoły zaadaptowano także z samochodów osobowych GAZ-M1 i GAZ-11[6]. Nowa była efektywna chłodnica o niskim profilu[6]. Zastosowano odkryte nadwozie, podobne do konstrukcji amerykańskiej. Samochód nie miał drzwi, a jedynie dwa wycięcia po bokach przednich siedzeń, zakrywane brezentowymi boczkami[8]. Z przodu były dwa oddzielne siedzenia, a z tyłu dwuosobowe siedzenie[8]. Dwie osoby mogły w razie konieczności siedzieć na stalowych błotnikach tylnych[8]. Przednia część z reflektorami zagłębionymi w błotniki była podobna do Bantama BRC[5]. Początkowo pełnym oznaczeniem było GAZ-64-416, przy czym druga liczba oznaczała typ silnika i nadwozia, lecz przyjęto ostatecznie uproszczone oznaczenie GAZ-64[6].
W kwietniu 1941 roku samochód został zaprezentowany Stalinowi i rozpoczął próby wojskowe[2]. 18 czerwca zdecydowano skierować go do produkcji, mimo niezakończonych prób[2]. Produkcję seryjną rozpoczęto pod koniec sierpnia 1941 roku[7]. Wyprodukowano jednak niewiele maszyn – w 1941 roku powstały 602 samochody, a w 1942 roku tylko 67 sztuk[7]. Podwozia GAZ-64 następnie zostały użyte do produkcji samochodów pancernych BA-64, a szczególnie deficytowe były przeguby napędowe typu Bendix-Weiss, potrzebne także jako części zamienne[7]. Do produkcji samochodów terenowych powrócono pod koniec 1943 roku, kiedy opracowano zmodernizowany wariant GAZ-64, oznaczony jako GAZ-67, w którym główną zmianą było poszerzenie rozstawu kół do 1446 mm, polepszające stabilność[9].
Służba
GAZ-64 wszedł do służby w Armii Czerwonej w małych ilościach jako uniwersalny lekki samochód terenowy, pierwszy w swojej klasie[10]. Służył do celów sztabowych lub do przewożenia pododdziałów piechoty, nawet z przeciążeniem w większej liczbie żołnierzy niż nominalna nośność[10]. Mógł służyć jako ciągnik dla armaty przeciwpancernej 45 mm z przodkiem lub armaty przeciwpancernej 57 mm ZiS-2 albo polowej 76 mm ZiS-3 bez przodka[10]. W praktyce rzadko używano ich do zadań zwiadu[10].
Już od końca 1941 roku GAZ-64 był uzupełniany przez amerykańskie samochody terenowe (jeepy) Bantam BRC-40, a od wiosny 1942 roku przez liczniejsze Willys MB lub Ford GPW, dostarczane w ramach programu lend-lease[7]. W stosunku do samochodów amerykańskich miał podobne własności jezdne i terenowe, przy tym lepiej od nich się spisywał jako ciągnik na małych prędkościach[7].
Wśród wad samochodu było m.in. częste pękanie resorów przednich[11]. Przy dużych kątach natarcia ponad 25° wyciekał olej z silnika[11]. Same silniki ulegały szybkiemu zużyciu w ciężkich warunkach eksploatacji, zwłaszcza w niskich temperaturach, lecz z uwagi na ich rozpowszechnienie były wymieniane[11]. Hamulce ze wspomaganiem systemu Bendix były bardziej efektywne niż w GAZ-M1, lecz wymagały starannej regulacji i działały gorzej niż w pojazdach amerykańskich[12]. Udany był nowo opracowany dla GAZ-64 wzór opon o jodełkowym bieżniku, zapewniającym bardzo dobrą przyczepność w terenie i na śniegu, przy mniejszych oporach na drodze twardej, niż w GAZ-61[13].
Dane techniczne
Silnik
- R4 3,3 l (3284 cm³), 2 zawory na cylinder, benzynowy, SV
- Układ zasilania: gaźnik
- Średnica cylindra × skok tłoka: 98,43 mm × 107,95 mm
- Stopień sprężania: 6,5:1
- Moc maksymalna: 50 KM przy 2800 obr./min
- Maksymalny moment obrotowy: b/d
- Skrzynia biegów: 4 biegi, niesynchronizowana[7].
- Opony: 6,50–16, ewentualnie 7,00–16 od GAZ-M1[8]
Osiągi
- Prędkość maksymalna: 100 km/h
- Średnie zużycie paliwa: 12,0 l / 100 km
Przypisy
- ↑ a b c Encyklopedia samochodów terenowych. Jiří Fiala. Warszawa: Bellona, 2010, s. 96-97. ISBN 978-83-11-11912-3.
- ↑ a b c d e f g h Proczko 2006 ↓, s. 12.
- ↑ a b Proczko 2006 ↓, s. 3-4.
- ↑ a b c d Proczko 2006 ↓, s. 4.
- ↑ a b Proczko 2006 ↓, s. 9.
- ↑ a b c d e f Proczko 2006 ↓, s. 4-5.
- ↑ a b c d e f g Proczko 2006 ↓, s. 13-14.
- ↑ a b c d Proczko 2006 ↓, s. 8.
- ↑ Proczko 2006 ↓, s. 15-18.
- ↑ a b c d Proczko 2006 ↓, s. 13.
- ↑ a b c Proczko 2006 ↓, s. 5.
- ↑ Proczko 2006 ↓, s. 5-6.
- ↑ Proczko 2006 ↓, s. 6.
Bibliografia
- GAZ-64. [w:] oldrussiancars.com [on-line]. [dostęp 2011-01-24]. (ang.).
- Jewgienij Proczko: GAZ-64/67, GAZ-61/AR-NATI (4x4). Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 2006. ISBN 83-7219-227-8.