Franciszek Białous
Data i miejsce urodzenia |
7 sierpnia 1901 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
14 stycznia 1980 |
Miejsce spoczynku |
cmentarz Centralny |
Zawód, zajęcie | |
Miejsce zamieszkania | |
Narodowość | |
Tytuł naukowy | |
Alma Mater | |
Stanowisko |
dyrektor liceum, docent |
Pracodawca |
II Liceum Ogólnokształcące im. Mieszka I w Szczecinie, |
Małżeństwo |
Maria Białousowa (nauczycielka-polonistka) |
Dzieci |
Maria, Kaja, Ewa, Antoni |
Odznaczenia | |
|
Franciszek Białous (ur. 7 sierpnia 1901 w Stanisławowie, zm. 14 stycznia 1980 w Szczecinie) – polski mikrobiolog, założyciel i pierwszy dyrektor II Liceum Ogólnokształcącego im. Mieszka I w Szczecinie, założyciel i nauczyciel w Szkole Laborantów Medycznych, wykładowca w Szkole Inżynierskiej i Wyższej Szkole Rolniczej w Szczecinie[1][2][3].
Życiorys
Okres przed II wojną światową
Urodził się w rodzinie inteligenckiej w Stanisławowie (obecnie Iwano-Frankiwsk), gdzie ukończył szkołę podstawową i gimnazjum[3]. Już wówczas brał udział w uczniowskich akcjach na rzecz niepodległości Polski. Po maturze (1921) rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie, które przerwał w roku 1924 z powodu złej materialnej sytuacji rodziny[2].
W latach 1925–1929 był nauczycielem w Państwowym Gimnazjum w Wilejce, a następnie wrócił na studia w UJK. Skończył biologię i chemię z mineralogią[2][3][1] oraz uzyskał pełne kwalifikacje nauczyciela szkół średnich[2]. Pracę zaczynał jako wolontariusz, a następnie stypendysta Funduszu Kultury Narodowej (zob. Stanisław Michalski, Kasa im. Mianowskiego i Fundusz Kultury Narodowej) w Zakładzie Systematyki i Morfologii Roślin UJK. Pod kierownictwem Stanisława Kulczyńskiego opracowywał „Atlas Flory Polskiej” oraz zajmował się cytologicznymi badaniami z zakresu genetyki. Przygotował pracę doktorską nt. „Zagadnienie dziedziczenia płci u dwupiennej rośliny Trinia Heningii (Umbelliferae)”[2]. Pracował jako nauczyciel gimnazjach w Wilejce i Kałuszu, był też dyrektorem Prywatnego Gimnazjum i Liceum w Horodence[2][3].
Okres II wojny światowej
W czasie II wojny światowej i zajęciu Lwowa przez Rosjan był asystentem w Lwowskim Instytucie Medycznym[a][4] (Katedra Botaniki i Farmakognozji) oraz w Miejskim Szpitalu we Lwowie[2][3]. Pracował też u Rudolfa Weigla, w zakładzie produkcji szczepionek przeciw tyfusowi plamistemu metodą sztucznego zakażenia wszy[2][5].
Po zajęciu Lwowa przez Niemców w wyniku operacji „Barbarossa” zakład Rudolfa Weigla został włączony do wojskowego Institut fuer Fleckbier und Virusforschung[5]. W czasie okupacji niemieckiej Franciszek Białous brał udział w tajnym nauczaniu[2][3].
Okres powojenny
- Lata 1946–1948
Po zakończeniu wojny Franciszek Białous zamieszkał w roku 1946 w zniszczonym powojennym Szczecinie. Rozpoczynano tam wówczas tworzenie polskich szkół dla dzieci osiedleńców, przybywających na Ziemie Odzyskane z całej Polski, w tym wielu z Kresów Wschodnich. Już we wrześniu 1945 r. Janina Szczerska zorganizowała przy al. Piastów 12 pierwszą polską szkołę. Na parterze mieściła się szkoła podstawowa (przeniesiona wkrótce do własnej siedziby[6][b]), a na wyższych piętrach – koedukacyjne gimnazjum i liceum. Zaplanowano podział szkoły średniej na dwie placówki – żeńskie i męskie liceum ogólnokształcące. Dyrektorem I Liceum Ogólnokształcącego w Szczecinie[7] (szkoły żeńskiej) została Janina Szczerska, a utworzenie II Liceum Ogólnokształcącego (szkoły męskiej) powierzono Franciszkowi Białousowi[8][1]. Otrzymał zgodę na przeniesienie II LO na ul. Henryka Pobożnego 2 – do siedziby przedwojennego niemieckiego Liceum Mariackiego. Parter budynku był już wówczas użytkowany przez różne urzędy, a na II piętrze – zajętym przez szkołę 4 października 1946 r. – brakowało okien, umeblowania, pomocy dydaktycznych, sprawnego ogrzewania, opału[9]. W grudniu 1946 r. cały budynek przekazano szkole (podstawowa, gimnazjum i liceum)[3]. Niezbędne remonty i uzupełnienie wyposażenia zostały stosunkowo szybko wykonane dzięki energii i organizacyjnym umiejętnościom dyrektora, który zmobilizował nauczycieli oraz część uczniów i ich rodziców do bezinteresownej pomocy[2][9]. Jesienią 1946 r. w liceum pracowało 13 nauczycieli, a w połowie roku 1947 już 26[3]. Szybko zwiększała się też liczba uczniów (dzieci i dorosłych, w tym mundurowych, chodzących z bronią[3]); w roku szkolnym 1946/1947 było ich 657.[3], a na początku roku 1948/1949 już 1130[9].
W październiku 1948 r. sytuacja dyrektora szybko rozwijającej się szkoły uległa zmianie. Otrzymał pismo[2]:
Niniejszym odwołuję Obywatela od pełnienia obowiązków dyrektora II Państwowego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Szczecinie z dniem 15 X 1948 r. Agendy dyrekcji zakładu winien Obywatel przekazać ob. Borysławskiemu Pawłowi.
Decyzja była prawdopodobnie jedną z pierwszych podjętych w ramach akcji uwalniania szkół od nauczycieli z „niewłaściwą przedwojenną przeszłością”, w czasie wojny zaangażowanych w akcje działania „prolondyńskiej” konspiracji[10]. Odszedł z liceum z poczuciem krzywdy. Dopiero po prawie 10 latach uznano, że należy[2]:
1) Uznać decyzję KOSz Szczecińskiego z dnia 9 X 1948 r. Pers. 22405-48 odwołującą dr Fr. Białousa od pełnienia obowiązków dyrektora II Państwowego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Szczecinie z dniem 15 X 1948 r. za nieuzasadnioną i moralnie krzywdzącą.
2) Uznać opinię dr. Fr. Białousa wystawioną przez Kuratorium za niezgodną z faktami, a zarazem moralnie krzywdzącą. Wszystkie egzemplarze opinii znajdujące się w aktach personalnych Fr. Białousa należy zniszczyć.
- Lata 1948–1980
Po zwolnieniu ze stanowiska dyrektora II Liceum Ogólnokształcącego Franciszek Białous pracował od listopada 1948 w nowym laboratorium chemiczno-bakteriologicznym Wojewódzkiej Przychodni Specjalistycznej na stanowisku kierownika, a w następnych latach[2][10]:
- zorganizował na polecenie ministra zdrowia dwuletnią Szkołę Laborantów Medycznych,
- prowadził kursy dokształcające dla laborantów medycznych,
- wykładał biologię i chemię w Szkole Felczerskiej,
- opiekował się nowo powstałymi laboratoriami analitycznymi,
- zorganizował pierwszą w lecznictwie otwartym Szczecina Pracownię Serologiczną (współpracując z Ludwikiem Hirszfeldem),
- wykładał w Szkole Inżynierskiej w Szczecinie (biologia sanitarna)[10].
Od 1954 r. do emerytury w roku 1971 wykładał – jako docent – mikrobiologię w Wyższej Szkole Rolniczej w Szczecinie[2]; został też kierownikiem Katedry Mikrobiologii[10]. Równocześnie uczył higieny szkolnej w Studium Nauczycielskim[2].
Po odejściu na emeryturę prowadził wykłady z inżynierii sanitarnej na Politechnice Szczecińskiej[2].
Zmarł w Szczecinie, pochowany na cmentarzu Centralnym (kwatera 4B-12-5)[11].
Życie prywatne
Był mężem Marii z d. Sanetra (zm. 1994)[12], nauczycielki-polonistki, która pracowała w II Liceum Ogólnokształcącym do roku 1952, a następnie w Studium Nauczycielskim i Ośrodku Dydaktyczno-Naukowym Języka Polskiego (jako kierownik)[10]. Mieli czworo dzieci – trzy córki (Maria Janicka, Kaja Umińska i Ewa Drescher-Krasicka) i syna Antoniego[2].
Publikacje
W okresie pracy na Uniwersytecie Lwowskim Franciszek Białous opracował[2]:
- „Atlas Flory Polskiej”,
- pracę doktorską nt. „Zagadnienie dziedziczenia płci u dwupiennej rośliny Trinia Heningii (Umbelliferae)”.
W okresie powojennym przygotował wiele skryptów w maszynopisach[2] i około 20 artykułów naukowych dotyczących zagadnień mikrobiologii[10][2] oraz opublikował dwa podręczniki[2]:
- „Biologia sanitarna”, PWN Poznań (1952) (dla studentów Wydziału Wodno-Kanalizacyjnego Szkoły Inżynierskiej)[10],
- „Mikrobiologia zootechniczna” (1957).
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- Złoty Krzyż Zasługi
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (13 stycznia 1955)[13]
- Złota Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego
Źródło:[14].
Upamiętnienie
W 2006 r. w gmachu II Liceum Ogólnokształcącego im. Mieszka I w Szczecinie, podczas obchodów 60-lecia szkoły, odsłonięto tablicę poświęconą dr. Franciszkowi Białousowi - jej pierwszemu dyrektorowi (1946–1948)[15].
Uwagi
- ↑ Lwowski Instytut Medyczny (zob. Uniwersytet Iwana Franki) utworzono przez wydzielenie z Uniwersytetu Lwowskiego Wydziału Lekarskiego i Farmaceutycznego. Podlegał Komisariatowi Zdrawochranienja.
- ↑ Publiczna Szkoła Powszechna nr 1 (kier. Władysław Sykuła) została przeniesiona do własnego budynku przy al. Piastów 6. W październiku 1945 r. otwarto w pobliżu Publiczną Szkołę Powszechną nr 2 (ul. Bolesława Śmiałego 41, kier. Tadeusz Chudy). Do końca roku szkolnego 1945/1946 uruchomiono 5 kolejnych szkół powszechnych w innych dzielnicach miasta
Przypisy
- ↑ a b c Lucyna Turek-Kwiatkowska: Białous Franciszek. W: Praca zbiorowa, red. Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. T. 1. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 1999, s. 91. ISBN 83-7241-089-5. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Franciszek Białous. [w:] Józef Bohatkiewicz, Franciszek Białous 1901–1980. Światły i prawy, [w:] Ku Słońcu 125. Księga z miasta umarłych, pod red. M. Czarnieckiego, Szczecin 1987 (publ. 31 stycznia 2007 przez sedina w Szczecinianie) [on-line]. sedina.pl. [dostęp 2012-11-17]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Monika Adamowska: 60 lat II Liceum Ogólnokształcącego. [w:] Gazeta.pl Szczecin [on-line]. szczecin.gazeta.p, 2006-10-06. [dostęp 2012-11-17]. (pol.).
- ↑ Prof. dr hab. Tomasz Cieszyński: Działalność Wydziału Lekarskiego UJK we Lwowie w czasie II Wojny Światowej od września 1939 do sierpnia 1944 roku. Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo Wschodnich. Wrocław, 1995. [dostęp 2012-11-17]. (pol.).
- ↑ a b Wspomnienia pracowników Instytutu: Stefan Kryński , Rudolf Weigl (1883–1957), www.lwow.com.pl, Gdańsk, 6 lutego 1967 [dostęp 2012-11-18] (pol.)., Alfred Jahn: Z Kleparowa w świat szeroki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 120–124. [dostęp 2012-11-18]. (pol.).
- ↑ Szkoła Podstawowa nr 1 im. Bolesława Chrobrego w Szczecinie, al. Piastów 6. [w:] Oficjalna strona internetowa [on-line]. www.sp1.szczecin.pl. [dostęp 2012-11-18]. (pol.).
- ↑ Liceum Ogólnokształcące nr 1 Im. Marii Skłodowskiej-Curie > Historia. [w:] Oficjalna strona internetowa [on-line]. lo1.szczecin.pl. [dostęp 2015-06-07]. (pol.).
- ↑ Czesław Plewka: Historia oświaty w powojennym Szczecinie. [w:] Materiały Książnicy Pomorskiej [on-line]. zbc.ksiaznica.szczecin.pl. s. 859–861. [dostęp 2019-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (pol.).
- ↑ a b c II Liceum Ogólnokształcące im. Mieszka I. Historia Szkoły. [w:] Oficjalna strona internetowa [on-line]. www.lo2.szczecin.pl. [dostęp 2012-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Małgorzata Machałek] (Uniwersytet Szczeciński , Dyrektor Uniwersyteckiego Centrum Edukacji) , Szczecińskie lata Janiny Szczerskiej, Centrum Dialogu Przełomy, Muzeum Narodowe w Szczecinie . (data dostępu: 2012-11-17)
- ↑ Cmentarze w Szczecinie - wyszukiwarka miejsca pochówku [online], cmentarze.szczecin.pl [dostęp 2024-05-13] .
- ↑ Franciszek Białous M.J. Minakowski, Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego [dostęp 2024-05-13].
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 99, poz. 1387 - Uchwała Rady Państwa z dnia 13 stycznia 1955 r. nr 0/114 - na wniosek Ministra Zdrowia.
- ↑ Pionierzy. [w:] ZNP Szczecin [on-line]. znpszczecin.republika.pl. [dostęp 2012-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
- ↑ Pomniki i tablice w Szczecinie :: Urząd Miasta Szczecin [online], www.um.szczecin.pl [dostęp 2024-05-13] .