Zobacz też: inne znaczenia.

Fort (wł.) – budowla obronna przystosowana do obrony okrężnej stanowiąca element większego zespołu fortyfikacyjnego (np. twierdzy)^[1].

Forty wznoszono od XVII do początków XX w. zasadniczo grupowano je w zespoły zwane twierdzami fortowymi, choć w szczególnych wypadkach budowano również forty wydzielone (tzw. detaszowane) jako budowle samodzielne.

Forty były budowlami ziemnymi o obrysie zamkniętym, zdolnymi do samodzielnej i długotrwałej obrony. Występował strefowy podział obwodu fortu: stok bojowy (plateau, glacis), stanowiska, fosa, wały, wnętrze. W skład budowli murowych fortów wchodziły koszary, schrony, stanowiska ogniowe artylerii i piechoty, magazyny, wieże obserwacyjne i artyleryjskie itp. Nie w każdym forcie występowały wszystkie z wymienionych obiektów, każda szkoła fortyfikacji miała swoje preferencje odnośnie do doboru obiektów i środków obrony i ich rozmieszczania w forcie. Forty połączone były między sobą siecią drogową i telefoniczną.

Zasadą budowy pierścieni fortów twierdz fortowych było zapewnienie możliwości wsparcia artyleryjskiego przez dany fort swoim najbliższym sąsiadom – z prawej i z lewej strony. Inaczej mówiąc, fort w twierdzy fortowej w razie potrzeby mógł dostać wsparcie od obydwu swoich skrzydłowych sąsiadów.

• fort piechoty
• fort pancerny
• fort jednostkowy
• fort łącznikowy
• fort rozproszony
• fort zaporowy
• fort artyleryjski
• fort reditowy
• fort ceglano-ziemny

Rozwój artylerii oblężniczej na przełomie XIX i XX w. zmuszał stopniowo do zastąpienia klasycznych fortów fortami rozproszonymi, a następnie dziełami jeszcze bardziej rozproszonymi: grupą warowną i rejonem umocnionym. Zmiany te wprowadzane były w różnych państwach niejednocześnie i często dopiero niepowodzenia wojenne (swoje lub cudze) przesądzały decyzję o modernizacji dotychczasowych fortyfikacji lub budowy nowych, dostosowanych do aktualnie używanych środków oblężniczych.

Mimo iż I wojna światowa wykazała niewystarczającą odporność na ogień nowoczesnej artylerii (np. ciężkich moździerzy oblężniczych typu gruba berta), forty były jeszcze niekiedy budowane w okresie międzywojennym, ale w czasie II wojny światowej nie odegrały większej roli.

Na obszarze Polski znajduje się wiele twierdz fortowych, budowanych w różnych okresach i przez różne państwa i wojska. Typowymi twierdzami fortowymi są:

• Twierdza Kłodzko – twierdza austriacka i pruska
• Twierdza Kołobrzeg – twierdza pruska (niemiecka), nadbrzeżna
• Twierdza Kostrzyn – twierdza pruska (niemiecka)
• Twierdza Koźle - twierdza austriacka (pruska)
• Twierdza Kraków – twierdza austriacka
• Twierdza Modlin – twierdza rosyjska
• Twierdza Osowiec – twierdza rosyjska
• Twierdza Poznań – twierdza pruska (niemiecka)
• Twierdza Przemyśl – twierdza austriacka
• Twierdza Srebrnogórska – twierdza pruska (niemiecka)
• Twierdza Toruń – twierdza pruska (niemiecka)
• Twierdza Warszawa – twierdza rosyjska
• Twierdza Wrocław – twierdza pruska (niemiecka)
• Twierdza Świnoujście – twierdza pruska (niemiecka), nadbrzeżna
• Twierdza Nysa - twierdza pruska (niemiecka)
• Twierdza Łomża
• Twierdza Głogów – twierdza austriacka i pruska

Ponadto na terenie Polski istnieją forty samodzielne, broniące górskich przełęczy czy przepraw przez rzeki.

• cytadela
• ława działowa

• PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-13506-9