Filip II, książę orleański

książę Orleanu i Montpensier
Okres	od 1701 do 2 grudnia 1723
regent Francji
Okres	od 1715 do 1723
Pierwszy minister Francji
Okres	od 15 lutego 1723 do 2 grudnia 1723
Poprzednik	Guillaume Dubois
Następca	Ludwik IV Henryk Burbon-Condé
Dane biograficzne
Dynastia	Burbonowie
Data i miejsce urodzenia	2 sierpnia 1674 Saint-Cloud
Data i miejsce śmierci	2 grudnia 1723 Wersal
Ojciec	Filip I Burbon-Orleański
Matka	Elżbieta Charlotta z Palatynatu
Żona	Franciszka Maria Bourbon
Dzieci	Mademoiselle de Valois, Maria Ludwika Elżbieta, Adelajda, Charlotta Aglaé, Ludwik I, Ludwika Elżbieta, Filipina Elżbieta, Ludwika Diana; nieślubne: Louis Charles de Saint-Albin, Angélique de Froissy, Jean Philippe François d'Orléans
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Filip II Orleański (fr. Philippe II de d'Orléans, ur. 2 sierpnia 1674 w Saint-Cloud, zm. 2 grudnia 1723 w Wersalu) – książę Chartres w latach 1674–1701, książę Orleanu, Valois, Montpensier, Nemours, Joinville, hrabia de Beaujolais od 1701, par Francji. Regent królestwa w okresie małoletności Ludwika XV w latach 1715–1723, pierwszy minister w 1723.

Syn księcia Orleanu Filipa I, brata króla Ludwika XIV, i Elżbiety Charlotty, córki Karola Ludwika, elektora palatyna Renu.

Za życia ojca nosił tytuł księcia de Chartres. Brał udział w wielu kampaniach wojennych Ludwika XIV w Niemczech. W 1691 r. brał udział w oblężeniu Mons. Walczył w bitwach pod Steenkerque (3 sierpnia 1692) i Neerwinden (29 lipca 1693) oraz podczas oblężenia Namur (29 maja – 30 czerwca 1692). Po zakończeniu wojny w 1697 r. poświęcił się nauce. Ze szczególnym zainteresowaniem studiował nauki przyrodnicze.

18 lutego 1692 r. poślubił Franciszkę Marię, pannę de Blois (9 lutego 1677 – 1 lutego 1749), legitymizowaną córkę Ludwika XIV i jego metresy, markizy de Montespan. Filip i Franciszka mieli jednego syna i siedem córek:

• pannę de Valois (17 grudnia 1693 – 17 października 1694)
• Maria Ludwika Elżbieta (20 sierpnia 1695 – 21 lipca 1719), panna de Chartres, żona Karola, księcia de Berry
• Ludwika Adelajda (13 sierpnia 1698 – 19 lutego 1743), panna de Chartres, ksieni w Chelles
• Charlotta Aglaé (22 października 1700 – 19 stycznia 1761), panna de Valois, żona Franciszka III, księcia Modeny
• Ludwika I (4 sierpnia 1703 – 4 lutego 1752), księcia Orleanu
• Ludwika Elżbieta (11 grudnia 1709 – 16 czerwca 1742), panna de Montpensier, żona Ludwika I, króla Hiszpanii
• Filipina Elżbieta (18 grudnia 1714 – 21 maja 1734), panna de Beaujolais
• Ludwika Diana (27 czerwca 1716 – 26 września 1736), panna de Chartres, żona Ludwika Franciszka, księcia de Conti

Filip miał również kilkoro nieślubnych dzieci. Troje z nich zostało przezeń uznanych:

• Louis Charles de Saint-Albin (5 kwietnia 1698 – 9 kwietnia 1764), syn Florence Pellerin, książę arcybiskup Cambrai
• Angélique de Froissy (przed 1702 – 15 października 1785), żona Henry François, hrabiego de Ségur, barona de Romainville i de Ponchat
• Jean Philippe François d'Orléans (28 sierpnia 1702 – 16 czerwca 1748), syn Marii Ludwiki Le Bel de La Boisserie, hrabia d’Argenton, kawaler maltański

Filip Orleański był ateistą – w czasie mszy świętych czytywał, ukryte w Biblii, dzieła François Rabelais’go. Podczas wielkich świąt kościelnych zwykł organizować wystawne zabawy. Występował w sztukach Moliera i Racine’a, komponował opery, malował i tworzył miedzioryty. Był również wielkim kolekcjonerem sztuki.

Do służby wojskowej Filip powrócił podczas wojny o sukcesję hiszpańską. Był wodzem naczelnym armii francuskiej we Włoszech (1706) i Hiszpanii (1707 i 1708). Odniósł tam kilka sukcesów, ale do uszu Ludwika XIV dotarły pogłoski, że książę orleański chce zastąpić Filipa V na hiszpańskim tronie. Ludwik odwołał więc księcia z frontu. Filip popadł w niełaskę, ale stary król przebaczył mu pod koniec życia i w swoim testamencie z 1715 r. powołał Filipa do rady regencyjnej, która miała sprawować rządy w imieniu małego następcy tronu, delfina Ludwika.

Król Ludwik XIV zmarł 1 września 1715. Jego następca, Ludwik XV, miał ledwie 5 lat. Traktat w Utrechcie z 1713, który zakończył wojnę o sukcesję hiszpańską, pozbawiał króla Filipa V i jego potomków praw do tronu Francji. W tej sytuacji następcą małego i chorowitego Ludwika XV był właśnie Filip Orleański. Ludwik XIV chciał temu zapobiec, więc w swoim testamencie przyznał prawo dziedziczenia tronu swoim nieślubnym synom: księciu Maine i hrabiemu Tuluzy. Kompetencje regenta zostały znacznie ograniczone.

Pierwszym krokiem księcia Orleanu było więc skasowanie testamentu Ludwika XIV. Książę dokonał tego dzięki parlamentowi paryskiemu. W zamian za to przywrócił mu prawo remonstracji i odmowy rejestracji edyktów królewskich. Całą swoją politykę podporządkował zapewnieniu Orleanom tronu Francji (tzw. sekret regenta). Chciał zjednać sobie wszystkie stronnictwa, z wyjątkiem ludzi „starego dworu” oraz królewskich bastardów. Obojętny w sprawach religijnych poparł jednak jansenistów i uwolnił ich z więzień. Uwięziono natomiast kilku jezuitów, a spowiednik Ludwika XIV, ojciec Le Tellier, znalazł się na wygnaniu. W 1715 myślano przelotnie o zwołaniu Stanów Generalnych, ale zarzucono ten pomysł.

Chcąc usatysfakcjonować magnaterię, odsuniętą przez Ludwika XIV od spraw państwa, Filip zlikwidował jednoosobowe sekretariaty stanu i powołał na ich miejsce siedem kolegialnych rad (wojny, marynarki, finansów, spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, handlu i wyznań). Czynnikiem koordynującym działania rady miała być Rada Regencji pod przewodnictwem księcia Orleanu. Stanowiska w radach obsadzili członkowie arystokracji. Ci wymowni dyletanci^[1] stanęli w obliczu grożącego bankructwa skarbu, waśni religijnych, rozbudzonych aspiracji politycznych parlamentów i skomplikowanej sytuacji międzynarodowej. Rychło okazało się, że magnateria nie nadaje się do rządów. W 1717 zniesiono rady i przywrócono sekretariaty stanu.

Głównym problemem państwa był ogromny dług publiczny. Zastanawiano się nawet, czy nie należałoby ogłosić bankructwa kraju. Oznaczałoby to jednak wielki kryzys polityczny i regent chciał tego uniknąć. Zwrócił się więc o pomoc do szkockiego aferzysty Johna Lawa. W 1715 Law przedłożył księciu projekt nowego banku akcyjnego, opartego w 75% na biletach państwa. W 1717 Law założył Kompanię Zachodnią dla handlu z francuskimi koloniami za Atlantykiem. W 1720 został generalnym kontrolerem finansów. Kompania Zachodnia wypuściła wówczas na rynek 600 000 akcji na łączną sumę 300 milionów liwrów. Francję ogarnął szał spekulacji. Za jedną akcję o nominalnej wartości 500 liwrów płacono ich 18 tysięcy. Akcje można było nabywać tylko za pomocą banknotów emitowanych przez bank Lawa. Francuzi przezwyciężyli początkową niechęć do papierowych pieniędzy i wkrótce kasy banku zapełniły się kruszcem. Wówczas bank został upaństwowiony. W maju 1720 emisja banku doszła do astronomicznej kwoty 2696 milionów liwrów.

Law rozpętał moce, nad którymi nie panował. Próbował powstrzymać gorączkę spekulacji, ale bezskutecznie. W 1721 nastąpił krach systemu Lawa. Wiele rodów francuskich zbankrutowało, a kryzys finansowy zagroził stabilności państwa. Law zdołał zbiec za granicę. Jego reformy zostały rychło zniesione i nastąpił pełny powrót do polityki czasów Ludwika XIV. W społeczeństwie francuskim zakorzeniła się niechęć do banków emisyjnych, pieniędzy papierowych i spekulacji giełdowych. Udało się jednak zredukować dług państwowy, który w 1723 wynosił 1700 milionów liwrów.

W tym samym czasie regent musiał stawić czoło grupie arystokratów pod wodzą księcia Maine (spisek Cellamare), którzy chcieli przenieść regencję w ręce króla Hiszpanii Filipa V. Spisek został wykryty w 1718. Książę orleański zawarł wówczas antyhiszpański sojusz z Wielką Brytanią i Holandią. W 1720 Francja wypowiedziała wojnę Hiszpanii. Armia marszałka Berwicka wkroczyła do Hiszpanii. Filip V rychło zawarł pokój z regentem.

15 lutego 1723 Filip Orleański zrzekł się regencji wobec osiągnięcia pełnoletniości przez Ludwika XV. Zachował jednak stanowisko pierwszego ministra, które sprawował aż do swojej śmierci.

Jego rządy to czas niebywale bujnego rozkwitu architektury, malarstwa i rzeźby francuskiej. Powstał wówczas styl regencji, będący zapowiedzią rokoka. Na jego cześć został nazwany Nowy Orlean w stanie Luizjana.

Podczas regencji Filipa Orleańskiego nastąpiła liberalizacja monarchii absolutnej prowadzonej przez Ludwika XIV^[1].

O 19:00 2 grudnia 1723 książę spędzał czas ze swoją kochanką, księżną de Phalaris. Nagle dostał ataku apopleksji. Księżna zaczęła wzywać pomocy, ale w Wersalu nie było żadnego medyka i trzeba go było szukać w mieście. Gdy lekarz przybył do księcia, zdecydował się puścić mu krew. Obecna przy tym pani de Sabran powiedziała: Proszę nic nie robić. Właśnie zajmował się amorami i pański sposób leczenia mógłby go zabić. Lekarz nie przejął się tym i puścił Filipowi krew. Książę Orleanu zmarł o godzinie 19:30. Ostatnie słowa skierował do księżnej de Phalaris. Brzmiały one: Proszę mówić dalej...

Regent został pochowany w bazylice Saint-Denis. Po Paryżu krążyły pogłoski, że jego serce zjadł wielki duński pies trzymany na dworze Filipa. Nie jest to prawdą, gdyż serce księcia przeniesiono w uroczystej procesji do kościoła Val-de-Grâce. Jeden z przechodniów, zapytany, czy widział, jak je niesiono, odpowiedział: Nie widziałem serca, ale widziałem, jak jego dusza przechodzi przez ulicę Piekielną^[2]. Obecnie serce księcia znajduje się w kaplicy królewskiej w Dreux.

• EmanuelE. Rostworowski EmanuelE., Historia powszechna. Wiek XVIII, wyd. 11, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, ISBN 83-01-13838-6, OCLC 749960206 . Brak numerów stron w książce