Falsztyn

wieś
Widok ogólny wsi. W głębi Pasmo Lubania
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowotarski
Gmina	Łapsze Niżne
Liczba ludności (2022)	302[2]
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	34-435[3]
Tablice rejestracyjne	KNT
SIMC	0442985
Położenie na mapie gminy Łapsze Niżne Falsztyn
Położenie na mapie Polski Falsztyn
Położenie na mapie województwa małopolskiego Falsztyn
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego Falsztyn
49°25′40″N 20°16′16″E/49,427778 20,271111[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Falsztyn (słow. Falštín, węg. Falstin) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Łapsze Niżne. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Falsztyn znajduje się w regionie geograficznym Kotlina Nowotarska i na północnych stokach Pienin Spiskich oraz w regionie historyczno-etnograficznym Spisz^[4][5]. Od północy i zachodu otoczony jest wapiennymi skałami.

Falsztyn został założony prawdopodobnie w XV wieku przez osadników niemieckich, o czym świadczy nazwa wsi, pochodząca od niem. Falkenstein, później Falkstein („Sokoli Kamień”). W 1535 roku właściciel Niedzicy Hieronim Łaski zastawił zamek niedzicki Janowi Horvathowi i rozpoczął budowę nowego zamku zwanego w dokumentach Falkenstein^[6]. W 1589 roku miejscowość należała do dóbr zamku niedzickiego. W tym samym roku istniejący tu folwark został sprzedany przez Olbrachta Łaskiego Jerzemu Horvathowi. Do 1931 roku w Falsztynie utrzymała się pańszczyzna. Badania archeologiczne świadczą, że w średniowieczu we wsi istniało opactwo, prawdopodobnie zburzone przez husytów. Niedaleko wsi, na brzegu Dunajca, znajdują się Zielone Skałki (eksklawa Pienińskiego Parku Narodowego).

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[7].

• Zespół dworski: dwór ( skreślony 19.05.2005 r.), oficyna, czworak, pozostałość parku.
  

Dwór Jungenfeldów – dwór wybudowany na początku XX wieku przez właściciela Falsztyna barona Karola Jungenfelda. Po jego śmierci majątek został przejęty przez jego syna Teodora, który zmarł w 1933 roku, w wyniku wypadku samochodowego. Dwór trafił wówczas w ręce jego ciotki hrabiny Ilony Salamon (właścicielki Niedzicy). Ostatnim właścicielem majątku był jej syn Istvan. W okresie PRL-u w dworku organizowane były kolonie letnie, a w jednej z jego części mieściła się szkoła. Po 1989 roku zabudowania przeszły na rzecz Skarbu Państwa, a w roku 1996 budynek główny spłonął prawdopodobnie od uderzenia pioruna. W zespole zachowała się oficyna, w której działa szkoła, czworak, w której działa sklep, oraz zabytkowy park. Ponadto w latach 80. XX wieku mieszkańcy Falsztyna przerobili dworski spichlerz na kaplicę, a w okresie późniejszym dobudowali do niej wieżę. Obiekt był dużym ośmiopokojowym, ceglanym dworem, wzniesionym na wzgórzu, na planie prostokąta. Prawdopodobnie w jego pobliżu znajdował się XVI-wieczny zamek Falkenstein, po którym jednak nie zachowały się do dnia dzisiejszego żadne widoczne ślady^[6][8][9].

• Cmentarz Jungenfeldów – zabytkowy cmentarz luterański, położny na Sokolej Skale, na którym pochowana została rodzina właścicieli Falsztyna - Jungenfeldowie^[10][11].
• Zabytkowa zabudowa spiska^[10].

We wsi jest używana gwara spiska, zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego, przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka^[12]. Tradycyjnym ubiorem był strój spiski w odmianie kacwińskiej^[13].