Euclides da Cunha

Imię i nazwisko	Euclides Rodrigues Pimenta da Cunha
Data i miejsce urodzenia	20 stycznia 1866 Cantagalo
Data i miejsce śmierci	15 sierpnia 1909 Rio de Janeiro
Narodowość	brazylijska
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Ważne dzieła
Os Sertões

Euclides da Cunha, właściwie Euclides Rodrigues Pimenta da Cunha (ur. 20 stycznia 1866, zm. 15 sierpnia 1909) – brazylijski pisarz. Jego najważniejszym dziełem jest narodowa powieść pod tytułem Os Sertões, która jest kroniką wojny w Canudos^[1][2].

Był pierwowzorem literackiej postaci Dziennikarza z powieści peruwiańskiego pisarza Mario Vargasa Llosy Wojna końca świata, wydanej w 1981 roku.

Zginął w pojedynku. Na jego cześć obchodzony jest tydzień Euclidesa (Semana Euclideana)^[2].

Napisał między innymi podręcznik języka portugalskiego dla samouków.

Euclides da Cunha urodził się 20 stycznia 1866 roku na Fazendzie da Saudade w Cantagalo w stanie Rio de Janeiro. Jego rodzicami byli Manoel Rodrigues Pimenta da Cunha i Eudóxia Moreira da Cunha. Ojciec pracował jako księgowy na plantacjach w prowincji Rio de Janeiro. W 1869 roku, w wieku 3 lat, zmarła matka Euclidesa. W następnym roku wraz z młodszą siostrą Adélią przeniósł się do Teresópolis, gdzie rodzeństwo zamieszkało pod opieką wujostwa Rosindy i Urbano Gouveia. Wkrótce potem Rosinda zmarła i opiekę nad dziećmi przejęła inna ciotka, Laura Moreira Garcez, mieszkająca w São Fidélis^[3].

Euclides rozpoczął naukę w 1874 roku w Colégio Caldeira w São Fidélis. W 1877 roku przeprowadził się do Salvadoru i zamieszkał z dziadkami ze strony ojca. Naukę kontynuował w Colégio Carneiro Ribeiro. W 1879 roku wrócił do Rio de Janeiro, podejmując naukę kolejno w szkole anglo-amerykańskiej, w Vitório da Costa e Meneses Vieira i Externato Aquino. 4 grudnia 1884 roku opublikował swój pierwszy artykuł w dzienniku O Democrata. Pismo założył wraz z kolegami. W tym samym czasie napisał tomik poezji pt. Ondas, który nie został wydany^[3].

W 1885 roku, w wieku 19 lat Euclides da Cunha rozpoczął naukę na politechnice, jednak z powodu problemów finansowych musiał przenieść się do darmowej szkoły wojskowej Escola Militar da Praia Vermelha. Pisał wówczas artykuły do szkolnej gazety A Família Acadêmica^[4].

4 listopada 1888 roku podczas wizytacji szkoły przez ministra wojny Tomása Coelho, Euclides da Cunha w ramach protestu przeciwko monarchii, złamał swoją szablę. Za ten incydent został wyrzucony ze szkoły^[3].

W 1889 roku udał się do São Paulo, gdzie zatrudnił się w dzienniku O Estado de São Paulo, a w swoich artykułach bronił idei republikańskich^[4].

Po proklamacji republiki w 1889 roku, Euclides da Cunha wrócił do Rio de Janeiro i ponownie wstąpił do wojska. Uczył się w wyższej szkole wojskowej Escola Superior de Guerra na kierunkach artyleria i inżynieria wojskowa. Zdobył licencjat w dziedzinie matematyki i nauk przyrodniczych. W tym czasie ożenił się z Aną Sólon Ribeiro, a następnie zaczął uczyć w szkole wojskowej. W 1893 roku przeniósł się do São Paulo, gdzie rozpoczął pracę w administracji Centralnych Kolei Brazylijskich. Pracował w wydziale wojskowym tej instytucji w czasie rewolucji zwanej Revolta da Armada, której celem było obalenie rządu Floriano Peixoto. Euclides pozostał wierny Peixoto, nie przeszkodziło mu to jednak skrytykować rządu w Gazeta de Notícias za złe traktowanie więźniów politycznych. Występował również przeciwko karze śmierci^[4]. W 1896 roku ostatecznie odszedł z wojska. Karierę zakończył na stanowisku porucznika^[5].

14 marca 1897 roku Euclides da Cunha opublikował w dzienniku O Estado de S. Paulo serię artykułów pt. A nossa Vendeia na temat toczącej się w tamym czasie wojny w Canudos, w interiorze stanu Bahia. Euclides występował przeciwko społeczności Canudos, prowadzonej przez Antonio Conselheiro. Podobnie jak wielu republikanów w tamtym czasie uważał, że ruch Conselheiro dąży do przywrócenia monarchii w Brazylii i jest wspierany przez zwolenników monarchii z kraju i zagranicy.

Właściciel gazety Júlio de Mesquita poprosił go, aby pojechał na miejsce walk w charakterze korespondenta, towarzysząc wojskom rządowym. We wrześniu 1897 roku Euclides przybył do głównej kwatery wojskowej nieopodal Canudos, a następnie udał się na miejsce konfliktu. Obserwował z bliska ostatnie dni walk, pisał artykuły oraz sporządzał notatki. Wrócił do Rio de Janeiro, na fazendę ojca miesiąc później^[3].

19 stycznia 1898 roku w dzienniku O Estado de S. Paulo ukazały się pierwsze fragmenty niewydanej jeszcze książki Os Sertões, w artykule pt. Excertos de um livro inédito. Euclides da Cunha pisał największe dzieło swojego życia w przerwach regularnej pracy – był inżynierem zatrudnionym przy budowie mostu na rzece Rio Pardo w mieście São José do Rio Pardo. Burmistrz tego miasta stał się wielkim przyjacielem Euclidesa, ułatwiając mu pracę przy pisaniu książki^[4].

Powieść Os Sertões została wydana w 1902 roku. Euclides da Cunha nie tylko przedstawił w niej wydarzenia, których był świadkiem w Bahia, lecz także podjął próbę analizy ludzkiej natury^[4].

Książka jest podzielona na trzy części: Ziemia, Człowiek i Walka. Euclides przedstawia opisy geologiczne, botaniczne i geograficzne regionu. Opisuje również życie codzienne mieszkańców społeczności, zwyczaje i religijność. Relacjonuje też wyprawy wojskowe przeciwko grupie prowadzonej przez Conselheiro^[6].

Os Sertões zapewniła Euclidesowi da Cunha miejsce w kanonie uznanych pisarzy brazylijskich. Rok po wydaniu książki został mianowany członkiem Brazylijskiej Akademii Literatury oraz Brazylijskiego Instytutu Historyczno-Geograficznego^[7].

W sierpniu 1904 roku Euclides da Cunha został mianowany szefem brazylijsko-peruwiańskiej komisji, której celem było wyznaczenie granicy pomiędzy tymi dwoma krajami w górnym biegu rzeki Rio Purus. W wyniku tej wyprawy powstała książka À Margem da História, w której autor opisał proces nadmiernego eksploatowania kauczukowców w lesie amazońskim. Euclides wyruszył z Manaus do źrodeł rzeki Purus i dotarł na miejsce w sierpniu 1905 roku. Dwa lata później wydał esej Peru versus Bolívia. Podczas tej podróży napisał też tekst filozoficzny pt. Judas-Ahsverus.

Po powrocie z Amazonii, Euclides uczestniczył w konferencji Castro Alves e seu tempo (Castro Alves i jego czasy) oraz napisał wstęp do książek Inferno verde Alberto Rangela i Poemas e canções Vicente de Carvalho^[3].

Podejrzewając zdradę żony, Euclides da Cunha udał się do domu domniemanego kochanka, który był oficerem wojskowym. W wyniku sprzeczki, pisarz został trzykrotnie postrzelony w serce i zmarł 15 sierpnia 1909 roku w Rio de Janeiro^[4].

Siedem lat później syna Euclidesa da Cunhi spotkał ten sam los, gdy chciał pomścić śmierć ojca^[5].

• 1902 – Os Sertões
• 1907 – Contrastes e confrontos
• 1907 – Peru versus Bolívia
• 1939 – Canudos, diário de uma expedição
• 1967 – Canudos e inéditos

• Euclides da Cunha: Os sertões : Campanha de Canudos; ed., pref., cronologia, notas e índices de Leopoldo M. Bernucci. Lisboa – Rio de Janeiro: Glaciar – Academia Brasileira de Letras, 2014. ISBN 978-989-8776-05-1. Brak numerów stron w książce
• Euclides da Cunha: Portuguese self-taught (Thimm's system) with phonetic pronunciation. Archive.org, 1904. [dostęp 2018-03-16]. (ang.).