Etnobotanika
Etnobotanika – dziedzina nauki z pogranicza botaniki i etnologii. Przedmiotem badań i poznania są związki między roślinami i kulturą społeczeństw ludzkich. Etnobotanicy zajmują się poznaniem sposobów, mechanizmów i kulturowego kontekstu używania roślin w społecznościach ludzkich, w szczególności w celach i zastosowaniach spożywczych, medycznych, kosmetycznych, magicznych, tekstylnych, budowlanych, religijnych. Określenia „etnobotanika” (ethnobotany) po raz pierwszy użył w 1895 roku John W. Harshberger (1869–1929), botanik z University of Pennsylvania. Od tamtej pory etnobotanika przeszła wiele przemian i jest dzisiaj rozległą dyscypliną naukową o wielkim znaczeniu poznawczym, ale także o ogromnym potencjale praktycznym[1].
Obiekt badań
Etnobotanika bywa mylnie kojarzona tylko z badaniami nad roślinami psychoaktywnymi. Do takich ważnych z punktu widzenia etnobotaniki roślin można zaliczyć m.in.:
- Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladona), lulek czarny (Hyoscyamus niger), mandragora (Mandragora officinarum) – rośliny kojarzone z europejskimi czarownicami okresu średniowiecza, zawierające aktywne alkaloidy – atropinę, hioscyjaminę i skopolaminę.
- Konopie indyjskie (Cannabis indica) – roślina rozpowszechniona w wielu kulturach jako magiczna bądź lecznicza[2].
- Peyotl (Lophophora williamsii) z Meksyku, San pedro (Trichocereus pachanoi) z Peru – kaktusy zawierające meskalinę, będące ważnym elementem rytuałów niektórych plemion Indian. Odkryty i używany do artystycznych celów przez Stanisława Witkiewicza[1].
- Banisteriopsis caapi, Psychotria viridis – rośliny wchodzące w skład napoju szamanów z terenów Ekwadoru – ayahuaski. Zawierają DMT oraz inhibitory MAO, których połączenie jest źródłem silnych przeżyć mistycznych.
- Calea zacatechichi – roślina pochodząca z gór Meksyku i Kostaryki. Stosowana przez rdzenną ludność, wydatnie zwiększa ilość snów i wpływa na ich treść[3].
- Muchomor czerwony – używany przez ludy syberyjskie w religijnych rytuałach plemiennych[4].
Tymczasem większość współczesnych etnobotaników zajmuje się dokumentacją całości wiedzy o roślinach w społecznościach tradycyjnych, jej przemianami, źródłami oraz zróżnicowaniem w społecznościach i pomiędzy nimi.
Czasopisma naukowe zajmujące się etnobotaniką
- Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine – czasopismo ogólnodostępne[5]
- Ethnobotany Research and Applications – czasopismo ogólnodostępne[6]
- Journal of Ethnobiology
- Journal of Ethnopharmacology
- Economic Botany
- Etnobiologia Polska – czasopismo ogólnodostępne[7]
Przykłady etnobotanicznych baz danych
Baza danych roślin używanych przez Indian Ameryki Północnej Native American Ethnobotany:[8]
Bibliografia polskiego piśmiennictwa etnobotanicznego z XIX i XX wieku – artykuł Piotra Klepackiego „Etnobotanika w Polsce”[9]
Przypisy
- ↑ a b Marek Styczyński, Etnobotanika: stara, nowa droga - Numery Dzikiego Życia - Dzikie Życie - Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, „Dzikie Życie”, pracownia.org.pl, 2010 [dostęp 2016-08-04].
- ↑ Sara Benetowa, Konopie w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Warszawa 1936
- ↑ Psychopharmacologic Analysis of an Alleged Oneirogenic Plant Calea zacatechichi. leda.lycaeum.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-02)]. L Mayagoitia, JL Diaz, CM Contreras, Journal of Ethnopharmacology 18 (1986) 229-243 Eleavier Scientific Publishers Ireland Ltd
- ↑ Mateusz Zięborak, Rola muchomora czerwonego w kulturach plemiennych dawnej Syberii, Wrocław 2006
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2022-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-29)].
- ↑ Ethnobotany Research and Applications
- ↑ Etnobiologia Polska
- ↑ BRIT - Native American Ethnobotany Database [online], herb.umd.umich.edu [dostęp 2017-11-23] (ang.).
- ↑ Ogród Botaniczny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie-Download