Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Endre Ady

Endre Ady de Diósad
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

22 listopada 1877
Érmindszent

Data i miejsce śmierci

27 stycznia 1919
Budapeszt

Narodowość

węgierska

Dziedzina sztuki

poezja

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Endre Ady de Diósad (ur. 22 listopada 1877 w Érmindszent, zm. 27 stycznia 1919 w Budapeszcie) – węgierski poeta[1][2][3]; dzięki jego twórczości rozpoczęło się odrodzenie poezji w literaturze tego kraju[4].

Dom rodzinny Endrego Adyego
Adél Brüll, muza Endrego Adyego
Endre Ady z Mihályem Babitsem
Rękopis Endrego Adyego

Życiorys

Ady pochodził ze szlacheckiej, choć zbiedniałej, siedmiogrodzkiej rodziny[3] i był starszym z dwojga rodzeństwa[4]. W latach 1892–1896 uczęszczał do kalwińskiego gimnazjum[5] w Zilah[4][5] po którego ukończeniu kontynuował naukę na uniwersytecie w Debreczynie[6] na kierunku prawo. Jednak po trzech latach porzucił studia[5]. Podjął pracę jako dziennikarz[3], publikując jednocześnie swój debiutancki tomik „Versek” (1899)[5]. Krótko potem przeniósł się do Nagyváradu, gdzie poznał swą kochankę, Adél Brüll (zamężną kobietę, którą nazywał w swych wierszach „Léda”). Wspólnie z nią odbył podróż do Paryża, poznając tam najnowsze prądy europejskiej literatury. Po powrocie na Węgry rozpoczął pracę dla czasopisma „Budapesti Napló”, w którym opublikował ponad 500 artykułów i wierszy. W tym okresie rozpoczął również swą działalność polityczną, wstępując do radykalnej grupy o nazwie Huszadik Század (Dwudziesty Wiek). Literacko zaś, będąc ciągle jeszcze pod wrażeniem literatury paryskiej, stworzył nowy styl literacki, zwany Krytycznym Patriotyzmem. W swych wierszach starał się ujawnić społeczne problemy Węgier i dzięki temu zainicjować niezbędne jego zdaniem przemiany. Po opublikowaniu tomików poezji Új versek (1906)[1][3][2][6] i Vér és arany (1907)[6][2] musiał, ze względu na spowodowane nimi wzburzenie, zakończyć pracę dla „Budapesti Napló” i udał się ponownie do Paryża. Po powrocie założył w 1908 roku koło literackie A Holnap (Poranek) w Nagyváradzie i rozpoczął współpracę z literackim czasopismem „Nyugat” (Zachód), z którym był związany do końca życia, od 1912 został nawet jego wydawcą. Z powodu swej politycznej (niepatriotycznej) postawy oraz ze względu na podejmowaną tematykę erotyczną Ady był częstokroć krytykowany i atakowany przez konserwatystów[1], co jednak przysporzyło mu zainteresowania i uznania wśród młodych twórców literatury, dla których był on wyznacznikiem nowego kierunku[3]. Po zachorowaniu na syfilis[4] aktywność literacka Adyego znacznie zmalała, nie omieszkał jednak po wybuchu I wojny światowej krytykować rosnącego węgierskiego nacjonalizmu. Do śmierci poety przyczynił się jego alkoholizm[3].

Twórczość

Liryka Endrego Adyego pozostawała pod silnym wpływem francuskiego symbolizmu, między innymi Charlesa Baudelaire’a i Paula Verlaine’a, których wiersze tłumaczył na węgierski[1]. W jego utworach można wyraźnie ujrzeć dekadenckiego ducha, schyłkowość monarchii i chęć politycznej odnowy i zakończenia niesprawiedliwości społecznej. Ogółem Ady napisał ponad 1000 wierszy, wiele opowiadań i artykułów[7].

Dzieła

  • Versek (Wiersze), 1899
  • Még egyszer (Jeszcze raz), 1903[5]
  • Új versek (Nowe wiersze), 1906[8]
  • Vér és arany (Krew i złoto), 1907[8]
  • Az Illés szekerén (Eliaszowe wozy), 1908[8]
  • Szeretném, ha szeretnének (Chciałbym, żeby mnie kochali – tłum. Tadeusz Fangrat), 1910[8]
  • A Minden Titkok versei (Wiersze o tajemnicach), 1911[2]
  • A menekülő Élet (Uciekające życie), 1912[2]
  • A magunk szerelme (Nasza miłość), 1913[2]
  • Ki látott engem? (Kto mnie widział?), 1914[2]
  • A halottak élén (Polowanie na śmierć), 1918[2]

Wydania polskie

  • Endre Ady, Popiołem i płomieniem: wybór poezji, Budapeszt 1943[6].
  • Endre Ady, Wybór poezji, Budapeszt 1943[6].
  • Endre Ady, Złoto i krew, Kraków 1977[6].
  • Endre Ady, Poezje, Kraków 1981[6].
  • Endre Ady, Poezje, Warszawa 1997, 1999[6].

Przypisy

  1. ↑ a b c d Ady Endre, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-09-30].
  2. ↑ a b c d e f g h Ady Endre. tekstualia.pl. [dostęp 2017-09-30]. (pol.).
  3. ↑ a b c d e f Endre Ady, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-09-30] (ang.).
  4. ↑ a b c d Endre Ady Bio. mypoeticside.com. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e Ady Endre, [w:] Bożena Chicińska (red.), Mały Słownik Pisarzy Węgierskich, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1977, s. 9.
  6. ↑ a b c d e f g h Endre Ady. biuroliterackie.pl. [dostęp 2017-09-30]. (pol.).
  7. ↑ Endre Ady. textetc.com. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
  8. ↑ a b c d Ady Endre, [w:] Bożena Chicińska (red.), Mały Słownik Pisarzy Węgierskich, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1977, s. 10.

Bibliografia

Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Endre_Ady