Elia Kazan

Elia Kazan (lata 50.)
Prawdziwe imię i nazwisko	Elias Kazantzoglou
Data i miejsce urodzenia	7 września 1909 Stambuł
Data i miejsce śmierci	28 września 2003 Nowy Jork
Zawód	aktor, reżyser, scenarzysta, producent
Współmałżonek	Molly Kazan (1932–1963; jej śmierć) Barbara Loden (1967–1980; jej śmierć) Frances Kazan (1982–2003; jego śmierć)
Lata aktywności	1934–1976
Multimedia w Wikimedia Commons

Elia Kazan (właśc. Elias Kazantzoglou^[1]; ur. 7 września 1909 w Stambule, zm. 28 września 2003 w Nowym Jorku) – amerykański aktor, reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta i producent greckiego pochodzenia.

Elia Kazan pochodził z rodziny greckiej żyjącej w Turcji^[1]. Przybył do Stanów Zjednoczonych w wieku 4 lat^[1]. Wtedy jego rodzice zmienili nazwisko^[1] na łatwiejsze do wymówienia dla Amerykanów. Uczył się w Williams College, gdzie czuł się obco wśród anglojęzycznych protestantów^[1]. Studiował dramat na Uniwersytecie Yale, następnie wstąpił do Group Theatre. W latach 30. XX wieku przez półtora roku należał do amerykańskiej Partii Komunistycznej^[1], z której odszedł w 1934, gdy dowiedział się o czystkach w Związku Radzieckim.

Po wojnie dał się poznać jako jeden z najlepszych reżyserów Broadwayu, m.in. dzięki inscenizacji Tramwaju zwanego pożądaniem. Jego filmy zawsze były kontrowersyjne i poruszały drażliwe tematy. W 1947 założył Actors Studio, gdzie nauczano wg metod Stanisławskiego. Najwybitniejszy uczeń Kazana – Marlon Brando – grał w kilku filmach swego nauczyciela, m.in. w Viva Zapata! (1952) i Tramwaju zwanym pożądaniem (1951). Kazan odkrył też talent Jamesa Deana^[1].

W 1952 został wezwany przed komisję senacką McCarthy’ego^[1] i pod groźbą znalezienia się na tzw. czarnej liście Hollywood złożył zeznania obciążające ośmiu kolegów z Partii Komunistycznej^[1], co zostało negatywnie przyjęte przez środowiska artystyczne i przyczyniło się do zerwania na długie lata przyjaźni z wybitnym dramaturgiem Arthurem Millerem^[1]. Fakt ten został przypomniany opinii publicznej Ameryki w 1999, kiedy sędziwy reżyser odebrał nagrodę Amerykańskiej Akademii Filmowej za całokształt działalności artystycznej.

• People of the Cumberland (krótkometrażowy dokument, 1937)
• Watchtower Over Tomorrow (krótkometrażowy dokument, 1945)
• Drzewko na Brooklynie (1945)
• Morze traw (1947)
• Dżentelmeńska umowa (1947)
• Bumerang (1947)
• Pinky (1949)
• Panika na ulicach (1950)
• Tramwaj zwany pożądaniem (1951)
• Viva Zapata! (1952)
• Człowiek na linie (1953)
• Na nabrzeżach (1954)
• Na wschód od Edenu (1955)
• Laleczka (1956)
• Twarz w tłumie (1957)
• Dzika rzeka (1960)
• Wiosenna bujność traw (1961)
• Ameryka, Ameryka (1963)
• Układ (1969)
• Goście (1972)
• Ostatni z wielkich (1976)

• Blues in the Night (1941)
• Dżentelmeńska umowa (1947)
• Pinky (1949)
• Ameryka, Ameryka (1963)
• Układ (1969)
• Diaspora (2001)

• Pie in the Sky (1935)
• Na wschód od Edenu (1955)
• Laleczka (1956)
• Twarz w tłumie (1957)
• Dzika rzeka (1960)
• Wiosenna bujność traw (1961)
• Ameryka, Ameryka (1963)
• Układ (1969)

• Cafe Universal (1934)
• Strangers All (1935)
• Pie in the Sky (1935)
• Droga do sukcesu (1940)
• Blues in the Night (1941)
• Panika na ulicach (1950)
• Mgła (1990)

• Nagroda Akademii Filmowej
  • 1948: Dżentelmeńska umowa (Najlepszy Reżyser)
  • 1955: Na nabrzeżach (Najlepszy Reżyser)
  • 1999: Oscar Honorowy
• Złoty Glob
  • 1948: Dżentelmeńska umowa (Najlepszy Reżyser)
  • 1955: Na nabrzeżach (Najlepszy Reżyser)
  • 1957: Laleczka (Najlepszy Reżyser)
  • 1964: Ameryka, Ameryka (Najlepszy Reżyser)
• Nagroda na MFF w Cannes 1955: Na wschód od Edenu (Najlepszy Dramat)
• Nagroda na MFF w Berlinie 1953: Człowiek na linie (Nagroda Specjalna)
• Nagroda na MFF w Wenecji
  • 1950: Panika na ulicach (Nagroda Międzynarodowa)
  • 1951: Tramwaj zwany pożądaniem (Nagroda Specjalna Jury)
  • 1954: Na nabrzeżach (Srebrny Lew; Nagroda Krytyków Włoskich; Nagroda OCIC)

• Elia Kazan, Układ. Tłum. Cecylia Wojewoda, Państwowy Instytut Wydawniczy, Poznań 1970.

• Elia Kazan w bazie IMDb (ang.)
• Elia Kazan w bazie Filmweb