Ekfraza
Ekfraza (gr. έκφρασις – dokładny opis) – artystyczny (zwykle szczegółowy) opis dzieła sztuki w literaturze pięknej (zarówno poezji, prozie jak i w dramacie). Może stanowić całość lub część utworu.
Początkowo była tylko figurą retoryczną. Później zyskała także znaczenie genologiczne – zaczęła funkcjonować jako gatunek literacki.
Ekfraza może realizować się przez:
- nawiązanie (np. wskazanie bezpośrednio tytułu lub autora dzieła)
- dyskurs o sztuce (negacja lub poparcie wyznaczników estetycznych dzieła, do którego się odwołuje)
- interpretację (próba przekładu intersemiotycznego, np. przetworzenie rzeczywistości z obrazu na język poetycki; często poeta „wykracza poza ramy obrazu” i uszczegóławia świat przedstawiony)[1]
Przykłady ekfraz
| Autor dzieła literackiego | Tytuł wiersza | Dzieło plastyczne i autor | Czynnik charakteryzujący ekfrazę |
|---|---|---|---|
| Stanisław Grochowiak | Płonąca żyrafa | Płonąca żyrafa, Salvador Dalí | |
| Stanisław Grochowiak | Bellini Pieta | Opłakiwanie Chrystusa (1516), Giovanni Bellini | |
| Stanisław Grochowiak | Ikar | Pejzaż z upadkiem Ikara, Pieter Bruegel | |
| Stanisław Grochowiak | Lekcja anatomii Rembrandta | Lekcja anatomii doktora Tulpa, Rembrandt | Dysputa o sztuce |
| Stanisław Grochowiak | Brama na starym mieście | Brama na Starym Mieście, Aleksander Gierymski | |
| Stanisław Grochowiak | Bilard | Nocna kawiarnia, Vincent van Gogh | |
| Wisława Szymborska | Dwie małpy Bruegla | Dwie małpy, Pieter Bruegel | Nawiązanie |
| Wisława Szymborska | Kobiety Rubensa | różne obrazy Rubensa | Nawiązanie |
| Jan August Kisielewski | W sieci (monolog Julki) | Szał uniesień Władysław Podkowiński | |
| William Carlos Williams | Krajobraz z upadkiem Ikara | Pejzaż z upadkiem Ikara, Pieter Bruegel | |
| Maria Pawlikowska-Jasnorzewska | Olejne jabłka | różne obrazy Cézanne’a | Interpretacja |
| Jacek Kaczmarski | Autoportret Witkacego | Autoportret Stanisław Ignacy Witkiewicz | |
| Jacek Kaczmarski | Ambasadorowie | Ambasadorowie, Hans Holbein (młodszy) | |
| Jacek Kaczmarski | Wojna postu z karnawałem | Walka karnawału z postem, Pieter Bruegel (starszy) | |
| Jacek Kaczmarski | Zesłanie Studentów | Zesłanie Studentów Jacek Malczewski | Interpretacja |
Wybrane zbiory ekfraz
- Stanisław Dąbrowski, Album niemieckie, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1980.
- Grodecka Anna, Poeci patrzą… Obrazy, wiersze, komentarze, Warszawa: Stentor, 2008. [46 wierszy ekfraz poetów polskich]
- Aneta Grodecka, Wiersze o obrazach. Studium z dziejów ekfrazy, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2009.
- Marta Tomczyk-Maryon, Jak czytać wiersze i oglądać obrazy, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN ; Bielsko-Biała: ParkEdukacja, 2010.
- Adam Marek, Ptasia korona. Ekfrazy do prac Stasysa Eidrigevičiusa, Poznań: FONT, 2017.
- Mira Umiastowska, Zmierzch świtu. Ekfrazy, Warszawa: Mira Umiastowska, 2017.
- Janusz Stanisław Pasierb, Takie niemożliwe piękno. Ekfrazy, Tczew: Zespół Szkół Ekonomicznych, 2018 [37 utworów inspirowanych twórczością wybitnych malarzy europejskich różnych epok, opatrzonych reprodukcjami opisywanych obrazów].
Przypisy
- ↑ A. Dziadek, Obrazy i wiersze. Z zagadnień interferencji sztuk w polskiej poezji współczesnej. Katowice 2004
Linki zewnętrzne
- Ekfrazy malarskie ks. Janusza St. Pasierba
- Ekfraza – Słownik wiedzy o literaturze
- Paweł Bernacki – Przepisać obraz - kilka uwag na temat ekfrazy
- Cezary Sikorski – O poezji, obrazie i ekfrazie
- Zofia Wójcicka - Poetycka ekfraza
- Roman Krzywy – Pałace, świątynie, tarcze, kobierce..., czyli o staropolskich ekfrazach
- Małgorzata czermińska – Ekfrazy w twórczości Szymborskiej
- Paulina Pytka - Ekfraza na podstawie Grochowiaka i Rembrandta