Efektywność Kaldora-Hicksa – jedna z metod oceny ekonomicznej efektywności alokacji zasobów. W myśl jej kryteriów rozwiązanie jest efektywne (to znaczy prowadzi do wzrostu efektywności), gdy w wyniku jego zastosowania jeden podmiot zyskuje więcej, niż traci inny, a jednocześnie istnieje (przynajmniej teoretycznie) sposób kompensacji strat przez podmiot zyskujący na rzecz podmiotu tracącego. Jeżeli w danej sytuacji (przy określonej alokacji zasobów) wprowadzenie takiego rozwiązania jest niemożliwe (to znaczy każda zmiana alokacji będzie powodować, że zyski będą mniejsze od strat) wówczas obecna alokacja jest efektywna w sensie Kaldora-Hicksa^[1].

Nazwa metody pochodzi od nazwisk ekonomisty Nicholasa Kaldora oraz laureata Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii Johna Hicksa.

Efektywność Kaldora-Hicksa jest rozwinięciem i uogólnieniem efektywności Pareta. Gdyby doszło do faktycznej kompensacji strat wynik alokacji byłby efektywny również w sensie Pareta. W tym znaczeniu każda alokacja efektywna w sensie Pareta jest efektywna również według kryterium Kaldora-Hicksa, lecz nie każda sytuacja efektywna z punktu widzenia Kaldora-Hicksa jest efektywna w sensie Pareta^[2].

Ze względu na mniej ścisłe kryteria oceny efektywności rozwiązań w porównaniu z kryterium Pareta efektywność Kaldora-Hicksa uważana jest za kryterium bardziej praktyczne. Efektywność Pareta nie dopuszcza sytuacji, w której którykolwiek z podmiotów straci na wprowadzeniu rozwiązania. W praktyce takie sytuacje są niezwykle rzadkie, zwłaszcza w gospodarce rynkowej, gdzie ze względu na dobrowolność transakcji do wymiany dóbr dochodzi wyłącznie przy obopólnej korzyści podmiotów wymiany. W praktyce najczęściej mamy do czynienia z sytuacją, w której wprowadzenie jakiegoś rozwiązania polepszy sytuację części podmiotów, kosztem innych. Kryterium Kaldora-Hicksa bierze pod uwagę takie sytuacje i dopuszcza stratę jednego podmiotu pod dwoma warunkami: zysk innych podmiotów jest większy od tej straty oraz istnieje przynajmniej teoretyczna możliwość pełnej kompensacji strat. Wówczas nadwyżka korzyści nad kosztami kompensacji stanowi poprawę sytuacji jednego podmiotu bez pogorszenia sytuacji drugiego, co stanowi kryterium efektywności Pareta i jednocześnie jest miarą wzrostu dobrobytu społecznego związanego z wprowadzeniem tego rozwiązania.

Załóżmy, że z jednego litra mleka można wyprodukować jeden jogurt. Producenci skupują 100 litrów mleka od rolników po administracyjnej cenie minimalnej wynoszącej 4 zł. Jogurty sprzedają natomiast po 10 zł, uzyskując przychód 1.000 zł, z czego 400 zł to koszty surowca. Zyski poszczególnych grup kształtują się następująco:

• Rolnicy: 400 zł (4 zł x 100 litrów), przy założeniu, że nie ponoszą żadnych kosztów
• Producenci jogurtów: 600 zł (10 zł x 100 jogurtów – 400 zł kosztów mleka)

Rząd rozważa zniesienie ceny minimalnej na mleko. Rachunek ekonomiczny wskazuje na to, że

• cena rynkowa mleka ukształtuje się na poziomie niższym, niż obecna cena minimalna – 2 zł;
• producenci będą mieli mniejsze koszty produkcji i tym samym będą mogli obniżyć cenę jogurtów, nie zmniejszając swoich zysków;
• zgodnie z prawem popytu konsumenci zwiększą spożycie jogurtów w związku z ich niższą ceną. Szacuje się, że obniżka ceny o 2 zł spowoduje wzrost popytu o 50%.
• w związku z większym zapotrzebowaniem na jogurty producenci będą potrzebowali więcej mleka, aby wyprodukowac dodatkową ilość jogurtów.

Na podstawie tych przesłanek rząd postanawia znieść cenę minimalną na mleko. Cena mleka spada do 2 zł, ale producenci skupują teraz 150 litrów mleka aby zaspokoić zwiększony popyt. Cena jogurtów spada do 8 zł, a producenci tym razem sprzedają 150 jogurtów. Zyski obu grup wyglądają obecnie następująco:

• Rolnicy: 300 zł (2 zł x 150 litrów)
• Producenci jogurtów: 900 zł (8 zł x 150 jogurtów – 300 zł kosztów mleka)

Widać wyraźnie, że rolnicy stracili 100 zł, podczas gdy producenci zyskali 300 zł w stosunku do sytuacji w której istniała cena minimalna na mleko. Producenci zyskali więcej niż stracili rolnicy, czyli według kryterium Kaldora-Hicksa jest to rozwiązanie efektywne.

Z punktu widzenia kryterium Pareto sytuacja ta nie jest optymalna, ponieważ rolnicy tracą na zniesieniu ceny minimalnej. Jednak kryterium Kaldora-Hicksa daje większe możliwości podmiotom polityki gospodarczej, zwłaszcza w sytuacji gdy zysk producentów jest większy od straty rolników. Rząd musi znaleźć sposób, by zrekompensować rolnikom straty.

Załóżmy, że rząd po zniesieniu ceny minimalnej wprowadzi podatek w wysokości 1 zł od kubka jogurtu i obciąży nim producentów. Oznacza to, że zysk producentów zmniejszy się do 750 zł, a rząd odnotuje przychód z tytułu podatku wynoszący 150 zł. Jeżeli rząd przeznaczy ten przychód na subsydia produkcyjne dla rolników, wówczas wystarczy to na pokrycie ich strat. Nawet zakładając, że 20% transferowanej kwoty zostanie przeznaczone na administrację, to wciąż zostanie 120 zł na rekompensaty. Po zniesieniu ceny minimalnej i wprowadzeniu podatku 1 zł od jogurtu rozkład zysków przedstawia się następująco:

• Rolnicy: 420 zł (2 zł x 150 litrów + 0,80 zł x 150 litrów subsydiów)
• Producenci jogurtów: 750 zł (8 zł x 150 jogurtów – 300 zł kosztów mleka – 150 zł podatku)

Widać więc, że zarówno producenci, jak i rolnicy zyskali na wprowadzonych rozwiązaniach. Ich zyski są większe o odpowiednio 20 zł i 150 zł. Jednocześnie cena jogurtu dla konsumenta spadła o 20%.

Większe zyski producentów od strat rolników wraz z możliwością kompensacji decydują o tym, że zniesienie ceny minimalnej według Kaldora-Hicksa jest rozwiązaniem efektywnym. Aby było również efektywne według Pareta należałoby dodatkowo wprowadzić podatek z przeznaczeniem na subsydia.

Należy podkreślić, że przykład ma charakter teoretyczny. Rzeczywiste wprowadzenie opisanego podatku i przeznaczenie pieniędzy z niego na subsydia, pokrycie kosztów ściągania tego podatku i pokrycie kosztów dystrybucji subsydiów, doprowadziłoby do dalszego spadku ceny mleka i równocześnie spadku zysków rolników, niż gdyby takiego podatku nie wprowadzono. Przedstawiony model jest również skrajnie uproszczony i pomija m.in. inne źródła popytu na mleko niż producenci jogurtów, czy stabilność początkowych cen, a jego jedynym celem jest przybliżenie wyłącznie omawianego zagadnienia.