Edward Szczepanik

Pełne imię i nazwisko	Edward Franciszek Szczepanik
Data i miejsce urodzenia	22 sierpnia 1915 Suwałki
Data i miejsce śmierci	11 października 2005 Worcestershire
Premier rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie
Okres	od 8 kwietnia 1986 do 22 grudnia 1990
Poprzednik	Kazimierz Sabbat
Następca	Tadeusz Mazowiecki (w kraju)
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Edward Franciszek Szczepanik (ur. 22 sierpnia 1915 w Suwałkach, zm. 11 października 2005 w Worcestershire) – polski ekonomista (doktor ekonomii), premier Rządu RP na uchodźstwie w latach 1986–1990.

Uczęszczał do Gimnazjum Męskiego (obecnie I Liceum Ogólnokształcące w Suwałkach), a następnie w Warszawie do Szkoły Głównej Handlowej, którą ukończył w 1936 roku uzyskując tytuł magistra na Wydziale Ekonomii Politycznej pod kierunkiem profesora Edwarda Lipińskiego.

W tym samym roku zgłosił się do odbycia jednorocznej ochotniczej służby wojskowej. Ukończył kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim i odbył praktykę w 29 Pułk Artylerii Lekkiej w Grodnie.

Po odbyciu służby wojskowej, uzyskał stypendium naukowe London School of Economics (LSE) na studia pod kierunkiem profesorów Lionela Robbinsa, Friedrich von Hayeka i Paula Rosenstein-Rodana. Po powrocie ze stypendium został asystentem na Wydziale Ekonomii Politycznej SGH.

Po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę był internowany na Litwie, po okupacji Litwy przez Armię Czerwoną i aneksji państwa litewskiego przez ZSRR aresztowany przez NKWD. W okresie od 1940 do 1942 był więźniem sowieckich obozów w Kozielsku i na Półwyspie Kolskim.

Po uwolnieniu w konsekwencji wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i układu Sikorski–Majski, znalazł się w szeregach Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Jako oficer służył w 5 pal, a później, w stopniu porucznika, w Dowództwie Artylerii 2 Korpusu Polskiego na stanowisku oficera informacyjnego. Wziął udział w bitwie o Monte Cassino, Anconę i Bolonię, był jednym z pierwszych żołnierzy Korpusu wkraczających do Bolonii. Służył także jako oficer łącznikowy w Drużynie Szkoleniowej Artylerii Królewskiej dowodzonej przez pułkownika R.R. Hoare.

Po 1945 przebywał na uchodźstwie. Po przerwie spowodowanej wojną, kontynuował edukację uzyskując tytuł magistra nauk ekonomicznych na London School of Economics w 1953, a następnie stopień naukowy doktora w 1956 roku. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie i jego prezesem w latach 1981–2003.

1 listopada 1990 minister spraw wojskowych przeniósł go z rezerwy do pospolitego ruszenia, a 10 listopada 1990 Prezydent RP na uchodźstwie mianował na stopień majora w korpusie oficerów artylerii.

Zmarł 11 października 2005 w Worcestershire. Po jego śmierci ciało zostało skremowane, a prochy rozdzielono na dwie urny. Jedna została złożona na cmentarzu w jego rodzinnym mieście Suwałkach, natomiast druga została złożona do grobu na Lewes Cemetary^[1].

W 2023 r. dzięki inicjatywie premiera Mateusza Morawieckiego, działaniom Fundacji "Pomoc Polakom na Wschodzie" im. Jana Olszewskiego oraz wsparciu KPRM, grób premiera Szczepanika został odnowiony^[2].

Edward Szczepanik 29 czerwca 1946 w Rzymie poślubił Hannę Marię Janikowską (ur. 21 lipca 1926 w Warszawie, zm. 23 grudnia 1995 w Brighton), córkę Stanisława Janikowskiego. Mieli czworo dzieci Barbarę, Tadeusza, Zofię i Tomasza (ur. 1953), wszyscy urodzeni w Londynie.

Kariera Szczepanika jako ekonomisty objęła wiele placówek oświatowych, wliczając w to stanowiska:

• wykładowca pomocniczy – w warszawskiej Szkole Głównej Handlowej (1938–1939)
• profesor pomocniczy – w Polish University College w Londynie (1947–1953)
• starszy wykładowca – na Uniwersytecie w Hongkongu (1953–1961)
• doradca – w grupie doradczej Uniwersytetu Harvarda w Karachi, Pakistan (1961–1963)
• starszy pracownik badawczy – na Uniwersytecie Sussexu w Anglii (1978–1981)
• profesor ekonomii – na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie w Londynie (1981–2005).

Poza tym E.F. Szczepanik udzielał konsultacji dla następujących organizacji:

• wysokiego komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw uchodźców, Hongkong (1954)
• Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Azji i Dalekiego Wschodu, Bangkok, Tajlandia (1956)
• Międzynarodowej Organizacji Kawy (International Coffee Organisation), Londyn (1975)
• pierwszy doradca ONZ do spraw Hongkongu (1954–1955)
• Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (1963–1977).

Szczepanik był założycielem i prezesem polskiego Instytut Badań Zagadnień Krajowych w Londynie od 1951 do 1953 i od 1983 do 1986 roku. W okresie od 1963 do 1977 pełnił również funkcję polskiego przedstawiciela do Stolicy Apostolskiej w Rzymie – jednej z dwóch funkcji sprawowanych dla rządu RP na uchodźstwie. Do 22 czerwca 1978 był delegatem rządu RP przy Stolicy Apostolskiej^[3]. Był także członkiem Zarządu Rady Porozumiewawczej Badań nad Polonią i Prezesem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (PTNO) w Londynie. W 1981 został Ministrem Spraw Wewnętrznych i wicepremierem Polskiego Rządu na uchodźstwie. W dniu 7 kwietnia 1986 został desygnowany na stanowisko Premiera Rządu na Uchodźstwie. Po śmierci Kazimierza Sabbata, jego następca Ryszard Kaczorowski jako Prezydent Polski na uchodźstwie poprosił E. F. Szczepanika o kontynuację sprawowania funkcji szefa rządu. Przestał sprawować ten urząd w 1990 roku wskutek przekazania insygniów władzy przez Ryszarda Kaczorowskiego Lechowi Wałęsie jako „Prezydentowi Rzeczypospolitej wybranemu przez polski naród w wolnych wyborach powszechnych”. Gabinet Szczepanika popierał działania Ryszarda Kaczorowskiego w kwestii przekazania insygniów władzy do kraju. W latach 1990–1991 kierował Komisją Likwidacyjną Rządu RP.

Grób Edwarda Szczepanika na cmentarzu w Suwałkach

• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski – 11 listopada 1989^[4]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 1 stycznia 1986^[5]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 1985
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 11 listopada 1979
• Krzyż Walecznych po raz pierwszy – 10 czerwca 1945 przez dowódcę 2 Korpusu
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami po raz drugi – 1946
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami po raz pierwszy
• Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino nr 34964
• Krzyż Pamiątkowy 5 Kresowej Dywizji Piechoty – 15 sierpnia 1978
• włoski Krzyż Zasługi Wojennej – 14 marca 1946

W 1992 uzyskał tytuł honorowego obywatela swojego rodzinnego miasta Suwałk. W 1995 Szkoła Główna Handlowa w Warszawie przyznała mu tytuł doktora honoris causa^[6]. W 1996 Szczepanik otrzymał od Starosty Powiatu Suwałki Medal za Zasługi dla Powiatu Suwalskiego, a od Ministra Kultury, Medal za Zasługi dla Kultury Polskiej.

• 1938 Zagadnienia neutralnego pieniądza. (Warszawa, 1938) SGH
• 1953: Zarys polityki dobrobytu gospodarczego. (Londyn, 1953)
• 1954: A study in the economic problems of central & eastern Europe (Seria wykładów o problemach ekonomicznych Europy Wschodniej i Centralnej). Lectures. (Londyn, 1954)
• 1955: co-author (we współpracy z) MA, Ronald A., The National Income of Hong Kong, 1947-1950 (Dochód Narodowy Hongkongu). (Hong Kong University Press: Hongkong, 1955)
• 1956: The Cost of Living in Hong Kong (Koszty utrzymania w Hongkongu). (Hong Kong University Press: Hongkong, 1956)
• 1958: The Economic Growth of Hong Kong (with special reference to the post-war industrialisation). (Wzrost ekonomiczny Hongkongu) (University of London / Oxford University Press: Londyn, 1958) c.f. / Britannica
• 1960: Edytor, The Economic Role of Middlemen and Co-operatives in Indo-Pacific Fisheries. ( Funkcja gospodarcza pośredników i spółdzielczości w rybołówstwie basenu Oceanu Spokojnego i Indyjskiego ) (Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rzym, 1960)
• 1962: Editor, Economic and social problems of the Far East: Symposium: Golden jubilee congress: Papers and discussions. (Zagadnienia ekonomiczne i socjalne Dalekiego Wschodu: Sympozjum: Kongres Złotego Jubileuszu: Wykłady i Dyskusje) (Hong Kong University Press, 1962)
• 1965: National accounting as a tool of economic planning. (Rachunkowość jako narzędzie planowania gospodarczego). (Wykłady). (Mouton & Co.: Haga, 1965)
• 1976: Agricultural policies at different levels of development. (Polityka rolna na różnych etapach rozwoju) (Rzym, 1976)
• 1979: Kształtowanie się poglądów polskiego ruchu oporu na politykę gospodarczą. (London, 1979) SGH
• 1985: we współpracy z Duchêne, François, New limits on European agriculture: politics and the Common Agricultural Policy. (Nowe ograniczenia dla rolnictwa europejskiego: polityka a wspólna polityka rolna) (Totowa: Rowman & Allanheld / Croom Helm, London, 1985.) ISBN 0-8476-7375-8 (U.S.) / ISBN 0-7099-0858-X (UK) c.f. Duchêne
• 1985: Edytor, Napaść sowiecka i okupacja polskich ziem wschodnich, wrzesień 1939 : praca zbiorowa pod auspicjami. (Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn, 1985) ISBN 0-85065-165-4 / (Warsaw: Międzyzakładowa Struktura „Solidarności” V, 1985)

  

• 1986: Edytor, Kongres Kultury Polskiej Ojczyzna w sercach: pokłosie kongresowe: prace Kongresu Kultury Polskiej: tom 1 (Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie, Londyn, 1986) ISBN 1-870027-06-X.
• 2003: Edytor, The Polish Cultural And Scientific Heritage at the Dawn of the Third Millennium (Polskie Dziedzictwo Kulturalne i Naukowe na Progu Trzeciego Tysiąclecia) (Polish Society of Arts and Sciences Abroad/ Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie, 240 King Street, London, W6 ORF, 2003)

• (Polski) Adam Sudoł (2009). Edward Franciszek Szczepanik: Ostatni premier rządu RP na uchodźstwie. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. ISBN 978-83-7096-701-7.

• (Angielski) The Guardian Nekrolog, grudnia 19, 2005 Leszek Balcerowicz
• (Polski) Słynni absolwenci – biografia na stronie I LO w Suwałkach
• (Polski) Szkoła Główna Handlowa – Życiorys prof. Edwarda Szczepanika
• (Polski) Informacja nt. pogrzebu na stronie internetowej Podlaskiego Urzędu Wojewódzkiego
• (Polski) Urząd Miejski Suwałki – Honorowy Obywatel Suwałk prof. Edward Franciszek Szczepanik

• p
• d

Pierwszy rząd Edwarda Szczepanika (1986–1989)

W dniu zaprzysiężenia	Edward Szczepanik Czesław Czapliński Stanisław Borczyk Zbigniew Scholtz Ryszard Kaczorowski Jerzy Przemysław Morawicz Zygmunt Szkopiak Stanisław Wiszniewski Andrzej Czyżowski Tadeusz Drzewicki Aleksander Snastin Jerzy Zaleski
Późniejsi członkowie rządu	Bolesław Grzybowski

• p
• d

Drugi rząd Edwarda Szczepanika (1989–1990)

W dniu zaprzysiężenia	Edward Szczepanik Zygmunt Szkopiak Jerzy Przemysław Morawicz Jerzy Ostoja-Koźniewski Stanisław Wiszniewski Ryszard Zakrzewski Zbigniew Scholtz Leonidas Kliszewicz Walery Choroszewski Ferdynand Pasiecznik Tadeusz Drzewicki Jerzy Zaleski
Późniejsi członkowie rządu	Artur Rynkiewicz