Dworzanin polski

Autor	Łukasz Górnicki
Typ utworu	zwierciadło parafraza
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Kraków
Język	polski
Data wydania	1566
Wydawca	Maciej Wirzbięta
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Dworzanin polski – zwierciadło Łukasza Górnickiego, będące parafrazą traktatu Il cortegiano Baltazara Castiglione.

Manierą epoki Łukasza Górnickiego było tłumaczenie zagranicznych dzieł tak, aby zachować formę i rytm oryginału, nie trzymano się jednak ściśle treści. Górnicki starał się dopasować Dworzanina do polskich realiów. Polak wyrzucił wiele wątków - spośród 100 anegdot zachował 40 oryginalnych i dodał 40 własnych. Podkreślił także ważną rolę dialogu znamienitych postaci: Wojciecha Kryskiego, Stanisława Maciejowskiego, Andrzeja Kostki, Aleksandra Myszkowskiego, Jana Dreśniaka, Stanisława Wapowskiego, Stanisława Bojanowskiego i Stanisława Lupy Podlodowskiego (teścia Jana Kochanowskiego). Te osobistości na kartach Dworzanina polskiego spotkały się w 1549 roku w rezydencji biskupa Samuela Maciejowskiego w podkrakowskim Prądniku (w oryginale był to dwór Guidobalda Montefeltro w Urbino). Z ich rozmów wyłania się wizerunek idealnego dworzanina, łączącego pochodzenie i maniery z wykształceniem, powściągliwością i honorem. W przekazie można zauważyć odniesienia do atmosfery ówczesnego Krakowa, dworów magnackich i dworu królewskiego.

Za ten utwór Górnicki otrzymał w 1561 roku tytuł szlachecki i herb Ogończyk.

Dworzanin polski składa się z czterech ksiąg. W przedmowie autor wyjaśnia, dlaczego dokonał zmian względem oryginału. Jedną z nich było wykreślenie postaci kobiecych, które w oryginale oddawały klimat włoskiego dworu. Usunięcię wątków homoerotycznych Górnicki usprawiedliwił słowami: "ten zły zwyczaj do nas nie przyszedł i dlatego szkoda go też było i wspominać". Wersy o filozofii, muzyce i literaturze Górnicki zastąpił opisami języka polskiego. Wszyscy rozmówcy to autentyczne postacie historyczne, jednak spotkanie w takim gronie w rzeczywistości nie miało miejsca.

• Historia Polski. Bóg, Honor, Ojczyzna. Kompendium wiedzy dla całej rodziny nr 137, ISBN 978-83-248-0591-4.
• Łukasz Górnicki i jego "Dworzanin"

• Pierwsze wydanie Dworzanina polskiego (1566) w bibliotece Polona