Dwór Gorayskich w Szebniach
 nr rej. A-350/96 z 21.03.1996[1]
| |
 Widok ogólny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Ukończenie budowy |
pierwsza połowa XIX w. |
| Pierwszy właściciel |
Aleksander Gorayski |
| Kolejni właściciele |
Rodzina Gorayskich do 1939 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Jasło  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu jasielskiego  | |
 49°45′41,9″N 21°35′40,4″E/49,761639 21,594556
| |
Dwór Gorayskich w Szebniach – zabytkowy dwór wybudowany w XIX w., wraz z parkiem, znajdujący się w miejscowości Szebnie koło Jasła.
Opis
W 1789 Aleksander Gorayski szambelan króla Stanisława Augusta Poniatowskiego ożenił się z Teofilą Bukowską właścicielką dóbr w Szebniach i odtąd aż do 1939 rodzina Gorajskich była w ich posiadaniu[2]. Po Aleksandrze dobra odziedziczył jego syn Ludwik, a następnie wnuk Aleksander, po którego śmierci majątek przejął jego bratanek Jan Korczak Gorayski. W roku 1890 właścicielem dóbr ziemskich w Szebniach był Kazimierz Gorayski, natomiast w 1899 prawnuk pierwszego Aleksandra Jan Gorayski (1871-1929), za którego własności nastąpiła przebudowa budynku dworu do obecnej postaci. Po nim dwór wraz z majątkiem odziedziczył jego syn Adam (1905-1980), który w 1939 opuścił Polskę. W trakcie II wojny światowej we dworze mieszkali oficerowie niemieccy oraz personel weterynaryjny[3][4]. Po wojnie w latach 1962–2001 w kompleksie dworskim znajdował się Państwowy Dom Dziecka[2]. W 2006 o zwrot upominali się spadkobiercy pierwotnych właścicieli ale sąd przyznał własność Starostwu Powiatowemu w Jaśle.
Elewacja frontowa- Elewacja tylna
- Park
Dwór wzniesiony został w pierwszej połowie XIX w. dla rodziny Gorayskich. W 1899 został powiększony według projektu krakowskiego architekta Tadeusza Stryjeńskiego. To eklektyczny, murowany budynek, założony na planie prostokąta o urozmaiconej bryle[5]. W większej części parterowy, nakryty niskimi dachami, z głównym wejściem w parterowym aneksie po stronie zachodniej, flankowanym przyściennym półkolumnami i zwieńczonym falistym naczółkiem[3]. Przy okazji przebudowy w 1899 założony został zapewne park krajobrazowy[4].
W Szebniach na cmentarzu obok kościołów zachowała się neogotycka kaplica grobowa Gorayskich z 1895[6].
W okresie okupacji niemieckiej ziem polskich podczas II wojny światowej we dworze mieściło się najpierw dowództwo kompanii transportowej oddziału konnego Wehrmachtu (1939–1941), a następnie kwatera komendanta obozu w Szebniach[7]. Pierwsi dwaj komendanci obozu pracy przymusowej, untersturmführer Anton Scheidt i hauptsturmführer Hans Kellermann, urządzali we dworze od marca do końca 1943 pijackie orgie, znane wśród mieszkańców okolicy od nazwiska pierwszego organizatora scheidtówkami, których ofiarami były młode Polki i Żydówki. Uczestniczyli w nich dowódca SS i policji w dystrykcie krakowskim oberführer Julian Scherner, jego szef sztabu sturmbannführer Wilhelm Haase, komendant obozu w Płaszowie untersturmführer Amon Göth i starosta jasielski Walter Gentz[8].
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025 [dostęp 2023-12-07].
- ↑ a b Zdzisław Świstak i inni: Na śladach dworów i dworków Jasielszczyzny. Mała Poligrafia Redemptorystów w Tuchowie, Jasło 2005, s. 227, 235. ISBN 83-86744-58-8. OCLC 749753089.
- ↑ a b Piotr Libicki: Dwory i pałace wiejskie w Małopolsce i na Podkarpaciu. Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2012, s. 441. ISBN 978-83-7510-597-1.
- ↑ a b Dwór w Szebniach. wuozprzemysl.pl. [dostęp 2023-12-17].
- ↑ Jacek Żabicki: Leksykon zabytków architektury Lubelszczyzny i Podkarpacia. Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2013, s. 371. ISBN 978-83-213-4787-5.
- ↑ Sylwester Polakowski: Pozostałości założeń dworskich województwa podkarpackiego. Wydawnictwo Lygian, Krosno 2012, s. 145, 146. ISBN 978-83-935995-0-9. OCLC 832725955.
- ↑ Jakub Hap, Jasielszczyzna miała swoje Auschwitz [online], Nowiny, 19 stycznia 2017.
- ↑ Stanisław Zabierowski, Rzeszowskie pod okupacją hitlerowską, Warszawa: Książka i Wiedza, 1975, s. 108–109.
