Dortmund

Herb Flaga
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Nadrenia Północna-Westfalia
Burmistrz	Thomas Westphal
Powierzchnia	280,71 km²
Wysokość	50–254 m n.p.m.
Populacja • liczba ludności	595 471 (31 grudnia 2023)
Nr kierunkowy	02304, 0231
Kod pocztowy	44135-44388
Tablice rejestracyjne	DO
Podział miasta	12 dzielnic
Położenie na mapie Nadrenii Północnej-Westfalii Dortmund
Położenie na mapie Niemiec Dortmund
51°31′N 7°28′E/51,516667 7,466667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Dortmund ['dɔʁtmʊnt] (dolnoniem. Düörpm) – miasto na prawach powiatu położone w zachodniej części Niemiec, w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia, w rejencji Arnsberg. Pod koniec 2019 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą niecałe 590 tys., Dortmund zajmował dziewiąte miejsce w Niemczech pod względem liczby ludności^{[potrzebny przypis]}. Jest największym miastem Zagłębia Ruhry.

Dortmund to znaczący ośrodek przemysłowy. Wydobycie węgla kamiennego, hutnictwo żelaza. Przemysł maszynowy (maszyny górnicze, hutnicze, części okrętowe, elementy mostów), metalowy, elektrotechniczny, elektroniczny, spożywczy (największy były ośrodek produkcji piwa w Europie po Monachium – sześć browarów, w tym Dortmunder Union-Brauerei, Brinkhoff’s, Kronen i DAB).

Centrum finansowo-handlowe, z licznymi bankami, towarzystwami ubezpieczeniowymi, firmami handlowymi, giełdami i hurtowniami. Także ważny węzeł kolejowy i drogowy.

Jest siedzibą licznych uczelni, w tym uniwersytetu założonego w 1966 roku, instytutów naukowo-badawczych: Maxa Plancka, Spektrochemii i Spektroanalizy, Socjologii, Rozwoju Przestrzennego Miast, a także urzędów – Bezpieczeństwa Pracy i Archiwum Gospodarczego Westfalii.

Dortmund znany jest od IX wieku. Miasto zostało po raz pierwszy wspomniane w 880 w dokumentach urzędowych pod nazwą Throtmanni^[1]. Była to wówczas niewielka osada karolińska. W 1152 Dortmund występuje pod nazwą Tremonia, a w 1222 r. Dortmunde. W 1152 cesarz Fryderyk Barbarossa przybył do tego regionu i odbudował miejscowość, która została zniszczona. Przez dwa lata Dortmund był rezydencją Barbarossy, a w ciągu kolejnych lat nastąpił gwałtowny rozwój miasta – Dortmund z niewielkiej miejscowości stał się jednym z najbardziej wpływowych miast na terenie cesarstwa. W XIII wieku miasto stało się członkiem Ligi Hanzeatyckiej, w 1220 Wolnym Miastem Rzeszy – jedynie podporządkowany bezpośrednio cesarzowi. Po 1320, zamożne miasto handlowe znane jest w dokumentach pisanych jako Dorpmunde. Od połowy XIV wieku Dortmund był siedzibą związku kupców Westfalii. Wojna trzydziestoletnia spowodowała upadek jego gospodarki.

Położony w Westfalii Dortmund posiadał status wolnego miasta aż do 1802, kiedy stał się eksklawą księstwa Orania-Nassau. W 1806 stał się częścią Wielkiego Księstwa Bergu. Po klęsce Napoleona w 1815 podczas wojen napoleońskich, Dortmund wszedł w skład pruskiej prowincji Westfalii, od 1871 w granicach Niemiec. W dobie industrializacji, Dortmund stał się wielkim centrum górnictwa, hutnictwa oraz produkcji piwa.

W czasie rządów niemieckich nazistów, ofiarą terroru padli pacjenci szpitala w dzisiejszej dzielnicy Aplerbeck (przede wszystkim umysłowo chorzy oraz starzy), których przeniesiono do Hadamar, gdzie zostali zagazowani. Była to część akcji T4 (Aktion T4). Ponadto 229 dzieci zostało zabitych w „Wydziale specjalistycznym dla Dzieci”, który został przeniesiony z Marburga w 1941 roku. Dortmund, wraz z innymi miastami Zagłębia Ruhry, był celem masowego niszczenia przez alianckie naloty. Około 80% zabudowy legło w gruzach, w tym historyczne centrum.

Po odbudowie i modernizacji miasto stało się ważnym centrum techniki i przemysłu. Jest to również jedno z zielonych miast w Westfalii, znane z licznych areałów zieleni i parków, których znaczna część powstała na gruzach lub hałdach.

• romański warowny św. Piotra (St. Peter), Syburg (1169)
• romańsko-gotycki Kościół Mariacki (Marienkirche) z ok. 1220
• gotycki św. Rajnolda (St. Reinold) z XIII-XV w.
• gotycki św. Jana Chrzciciela (St. Johannes) z XIV-XV w.
• gotycki św. Piotra (St. Peter) z XIV w.
• Hohensyburg – ruiny zamku (1150)
• Hörder Burg – wieża odbudowanego zamku z XII w.
• Haus Bodelschwingh – zamek z fosą z XIII w.
• Haus Dellwig – zamek z fosą z XIII w.
• Gut Niederhofen – zabudowania dóbr rycerskich z XIII w.
• Haus Rodenberg – zamek z fosą z XIII w.
• Haus Sölde – zabudowania dóbr rycerskich z XIII w.
• Haus Westhusen – zamek z fosą z XIV w.
• Adlerturm (Orla Baszta) – rekonstrukcja części murów obronnych z XIV w.
• Steinerner Turm (Kamienna Baszta) – część fortyfikacji z XIV w.
• Haus Steinhausen – częściowo zniszczony zamek z fosą z XV w.
• Haus Wenge – zabudowania dóbr rycerskich z XVI w.
• Torhaus Rombergpark – brama warowna z XVII w. będąca częścią byłego zamku Brünninghausen
• Haus Wischlingen – kaplica z muru pruskiego (1783), pozostałość dóbr rycerskich
• Haus Schulte-Witten – willa rodziny Schulte-Witten (1880)
• Altes Stadthaus – stary budynek Urzędu Miasta z XIX w.
• budowle fabryczne i osiedla robotnicze z przełomu XIX i XX w.
• stara Synagoga w Dortmundzie

• Muzeum „Adlerturm” (Orla Baszta) – historia miasta
• Muzeum „am Ostwall” – sztuka nowoczesna
• Muzeum Kultury i Sztuki – n.p. 400 złotych monet z IV w.
• Muzeum Historii Naturalnej
• Muzeum Przemysłu „Kopalnia Zollern” (zob. Kopalnia Zollern)
• Muzeum Firmy Hoesch – historia stali w Dortmundzie
• Muzeum Browarnictwa
• Muzeum Samochodów Zabytkowych
• Borusseum – piłka nożna, Borussia Dortmund
• Altes Hafenamt (stary kapitanat portu) – wystawa „Żegluga i port”
• „DASA” / „Deutsche Arbeitsschutzaustellung” („Niemiecka Wystawa BHP”)
• Niemieckie Muzeum Piłki Nożnej (Deutsches Fußballmuseum)

• kompleks sportowo-wystawowy Westfalenhalle (23 tys. miejsc, hipodrom)
• kasyno
• gmach Filharmonii Westfalii
• Teatr Miejski
• ogrody botaniczne i zoologiczne
• Dortmunder Schachtage – jeden z najsłynniejszych na świecie, corocznie rozgrywany turniej szachowy
• Monkey Town – hala zabaw, znajdująca się przy ulicy Burgweg
• baseny
• kompleks rekreacyjno-sportowy Wischlingenpark
• Westfalenpark

Dortmund podzielony jest na dwanaście okręgów administracyjnych (Stadtbezirk), które dzielą się na 62 dzielnice (Stadtteil).

Okręgi administracyjne: Aplerbeck, Brackel, Eving, Hombruch, Hörde, Huckarde, Innenstadt-Nord, Innenstadt-Ost, Innenstadt-West, Lütgendortmund, Mengede oraz Scharnhorst.

Dzielnice: Alt-Scharnhorst, Aplerbeck, Asseln, Barop, Benninghofen, Berghofen, Bittermark, Bodelschwingh, Borsigplatz, Bövinghausen, Brackel, Brechten, Brünninghausen, City, Derne, Deusen, Dorstfeld, Dorstfelder Brücke, Eichlinghofen, Eving,Grevel, Hacheney, Hafen, Holthausen, Holzen, Hombruch, Hostedde, Hörde, Huckarde, Jungferntal-Rahm, Kaiserbrunnen, Kirchderne, Kirchhörde-Löttringhausen, Kirchlinde, Kley, Körne, Kurl-Husen, Lanstrop, Lindenhorst, Lütgendortmund, Marten, Mengede, Menglinghausen, Nette, Nordmarkt, Oespel, Oestrich, Persebeck-Kruckel-Schnee, Rombergpark-Lücklemberg, Ruhrallee, Scharnhorst-Ost, Schüren, Schwieringhausen, Sölde, Sölderholz, Syburg, Wambel, Wellinghofen, Westerfilde, Westfalendamm, Westfalenhalle, Westrich, Wichlinghofen oraz Wickede.

W mieście znajdują się stacje kolejowe: Dortmund-Barop, Dortmund-Derne, Dortmund-Dorstfeld, Dortmund-Kley, Dortmund-Kruckel, Dortmund-Kurl, Dortmund-Mengede, Dortmund-Wickede, Dortmund-Hörde, Dortmund Knappschaftskrankenhaus, Dortmund Möllerbrücke, Dortmund Stadthaus, Dortmund Universität, Dortmund West.

W mieście znajduje się port lotniczy.

Miasto jest ważnym ośrodkiem sportu. W 2006 r. stadion Borussii był jednym z miejsc, gdzie rozgrywano mecze piłkarskie w ramach mundialu. Prowadzona przez Pawła Janasa reprezentacja Polski przegrała 1:0 z Niemcami.

Ponadto od 1973 Dortmund stał się miejscem Dortmunder Schachtage (Dortmundzkich Dni Szachowych), jednego z najważniejszych cyklicznych turniejów międzynarodowych w tej dyscyplinie.

Miejscowości partnerskie^[2]:

• Francja: Amiens
• Stany Zjednoczone: Buffalo
• Anglia: Leeds
• Izrael: Netanja
• Serbia: Nowy Sad
• Rosja: Rostów nad Donem
• Turcja: Trabzon
• Chińska Republika Ludowa: Xi’an
• Saksonia; Zwickau

• strona internetowa miasta Dortmund (niem.)
• galeria zdjęć (niem.)
• zdjęcia Dortmundu (niem.)
• Przewodnik po Dortmundzie (pol.)