Delos

Ruiny zamożnego domu
Kontynent	Europa
Państwo	Grecja
Akwen	Morze Egejskie
Powierzchnia	3,6 km²
Położenie na mapie Grecji Delos
37°23′36″N 25°16′16″E/37,393333 25,271111
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Wyspa Delos^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Grecja
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, III, IV, VI
Numer ref.	530
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1990 na 14. sesji
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Delos (gr. Δήλος, Dḗlos, Dilos) – w starożytności zwana początkowo Ortygią, mała, skalista grecka wysepka w archipelagu Cyklad na Morzu Egejskim, na południowy wschód od Grecji kontynentalnej.

Leży w administracji zdecentralizowanej Wyspy Egejskie, w regionie Wyspy Egejskie Południowe, w jednostce regionalnej Mykonos, w gminie Mykonos.

Jest to najmniejsza wyspa tego archipelagu o powierzchni 3,6 km², położona między wyspami Rinia i Mykonos, obecnie zupełnie niezamieszkana.

W 1990 roku stanowisko archeologiczne w Delos zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

W mitologii greckiej (zwana Ortygia – Wyspa Przepiórek lub też Asteria)^[1] była to wyspa pływająca po morzu, póki nie osadził jej na miejscu Posejdon, aby nieszczęśliwa Leto, prześladowana przez mściwą Herę, miała się gdzie skryć. Tu pod palmą daktylową urodziła Apollina i Artemidę, toteż Delos była jednym z głównych ośrodków kultu Apollina. Znajdowała się tu słynna w dziejach Grecji wyrocznia i świątynie, w których z biegiem stuleci nagromadziły się wielkie skarby, przysyłane przez wiernych i wdzięcznych czcicieli boga. Ołtarz Apollina w Delos był przez niektórych zaliczany do cudów świata. Jak mówi legenda, zbudował go sam Apollo w wieku 4 lat z rogów kozic upolowanych przez Artemidę na zboczach góry Cynthus.

Tu odbywały się co 5 lat wspaniałe igrzyska delijskie, rywalizujące z olimpijskimi. W okresie 478–454 p.n.e. Delos była stolicą Związku Morskiego (tzw. symmachi delijskiej), założonego przez Ateny i skierowanego przeciwko Sparcie, pomimo iż sama Delos członkiem związku nie była. Tu początkowo przechowywano w świątyni Apollina wspólny skarb związku, przeniesiony (454–453 p.n.e.) do Aten pod pretekstem, że tam będzie bezpieczniejszy na wypadek wojny z Persją. W roku 422 p.n.e. mieszkańcy wyspy zostali wygnani przez Ateńczyków.

Uwolniona od tyranii ateńskiej w roku 315 p.n.e. Delos stała się neutralnym ośrodkiem wolnego związku wyspiarzy. W roku 166 p.n.e. powróciła jednak pod panowanie ateńskie. Punktem zwrotnym w historii wyspy jest zburzenie Koryntu i Kartaginy przez Rzymian w roku 146 p.n.e., gdyż od tego czasu Delos stała się jednym z najważniejszych miast handlowych i portowych starożytności (m.in. handel niewolnikami). Z tego okresu pochodzą też doki, mola i inne urządzenia portowe, a także bardzo liczne gmachy użyteczności publicznej i pałace prywatne. W roku 86 p.n.e. Delos została zdobyta i zrównana z ziemią przez Menofanesa, wodza króla Pontu Mitrydatesa, a mieszkańców wycięto w pień lub (w bardzo małej liczbie) uprowadzono w niewolę. Następny cios zadali wyspie piraci, którzy złupili ją w roku 69 p.n.e. Od tego czasu, pomimo wysiłków Rzymian, Delos nigdy więcej nie wróciła do swego dawnego znaczenia. W roku 42 p.n.e. Ateny odzyskały kontrolę nad wyspą, ale podupadła ona już zupełnie i nic nie mogło wskrzesić jej dawnej świetności. Pauzaniasz pisał, że gdyby nie nadzorcy i strażnicy, można by wyspę uznać za całkiem bezludną.

Od roku 1873 archeolodzy francuscy rozpoczęli prace wykopaliskowe. W ich wyniku udało się odsłonić ogromny kompleks świątynny, a także zawierający budowle świeckie. W jego centrum znajdował się hieron Apollina połączony ze świętym portem drogą procesyjną. Święty okrąg (180x150 m) był otoczony murami i portykami (Antigonosa). Zawierał trzy świątynie Apollina (m.in. Porinos Naos) z VI w. p.n.e. i skarbce różnych ludów Grecji. Artemida miała na Delos dwie świątynie (Artemizjon). Wykopaliska w Delos należą do najważniejszych w Grecji, gdyż poza świątyniami został odkopany także port ze wszystkimi urządzeniami, miasto handlowe i liczne domy prywatne dające jasne pojęcie o życiu Greków w I w. p.n.e.

W 1990 roku stanowisko archeologiczne w Delos zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[2].

Przez wzrastający poziom morza wyspa zagrożona jest zalaniem w ciągu kilku dziesięcioleci XXI wieku^[3].

• Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Grecji

• Krótki film opowiadający o historii i atrakcjach turystycznych Delos (en)