Delatyn
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Populacja (2022) • liczba ludności |
| ||||
| Kod pocztowy |
78442 | ||||
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
 48°31′43″N 24°37′25″E/48,528611 24,623611
| |||||
Delatyn[2] (ukr. Делятин) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, w obwodzie iwanofrankiwskim, w rejonie nadwórniańskim, do 1945[3] miasto w Polsce, w województwie stanisławowskim, w powiecie nadwórniańskim.
W granicach Delatyna znajduje się dawniej samodzielna wieś Łuh.
Walory uzdrowiskowe
Delatyn leży niedaleko Nadwórnej, nad Prutem, u wschodniego przedproża pasma Gorganów. Klimat ma bardzo łagodny, z małą ilością opadów i dużym nasłonecznieniem. W początkach XX wieku był popularną miejscowością uzdrowiskową[4]. Lekarz uzdrowiska, Aleksander Harasowski, wydał w 1910 broszurę o warunkach balneologicznych Delatyna[5].
Historia
Prywatna wieś szlachecka prawa wołoskiego, położona była w ziemi halickiej województwa ruskiego[6].
W okresie międzywojennym miasto znajdowało się w powiecie nadwórniańskim, w województwie stanisławowskim w Polsce. W 1921 roku w mieście mieszkało 3513 Rusinów, 1576 Żydów i 875 Polaków[7]. Do 17 września 1939 garnizon macierzysty Batalionu KOP „Delatyn”. Od września 1939 do 1941 miasto znalazło się pod okupacją sowiecką, a później od 1941 do 1944 pod okupacją niemiecką.
Podczas wojny ukraińscy nacjonaliści zabili 18 polskich mieszkańców[7]. Od jesieni 1941 do jesieni 1942 Niemcy dokonali eksterminacji ludności żydowskiej w liczbie ponad 2 tysiące. W kilku egzekucjach w lesie Wilchowiec zabito od 1718 do 1950 osób, pozostałych deportowano do Stanisławowa i Lwowa. Ukrywający się w lasach Żydzi dołączyli w lipcu-sierpniu 1943 do rajdującego w okolicy partyzanckiego zgrupowania Sydora Kowpaka[8].
Ponownie zajęty przez wojska radzieckie 26 lipca 1944[9], rok później przekazany Ukraińskiej SRR. W końcu września 1944 w okolicach Delatyna toczyły się ciężkie walki z wojskami niemieckimi.
19 marca 2022 r., podczas wojny rosyjsko-ukraińskiej, rosyjskie siły zbrojne twierdzą, że po raz pierwszy w światowej historii bojowej użyły hipersonicznych pocisków rakietowych Ch-47M2 Kindżał do wycelowania w magazyn wojskowy w Delatynie[10][11].
- Archiwalne widoki Delatyna
Widok ogólny, około 1930
Ratusz, 1927
Główna ulica, 1939
Dworzec kolejowy, około 1930
Szkoła powszechna, przed 1939
Zakład kąpielowy, 1929
Sąd powiatowy
Wiadukt na Lubiżnej
Zabytki
- zamek[12]
Osoby urodzone w Delatynie
- Adold Marian Gałacki – porucznik piechoty Wojska Polskiego, „cichociemny”.
- Tadeusz Gieruszyński – polski dendrolog,
- Adam Harasowski – polski kompozytor, pianista, znawca twórczości Fryderyka Chopina, inżynier mechanik,
- Jan Łopuszniak – polski aktor teatralny i filmowy,
- Fryderyk Pautsch – polski malarz reprezentujący nurt folklorystyczno-ekspresjonistyczny w sztuce Młodej Polski,
- Józef Rybak – polski dowódca wojskowy, generał dywizji Wojska Polskiego II RP.
Przypisy
- ↑ http://db.ukrcensus.gov.ua/PXWEB2007/ukr/publ_new1/2022/zb_Сhuselnist.pdf
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Andrzej Kierzek i inni, Delatyn – zdrojowisko na kresach południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej Polskiej, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne”, 4 (2), 2014, s. 184, ISSN 2082-9876 [dostęp 2020-06-13]. (spis treści)
- ↑ Aleksander Harasowski, Delatyn: Miejscowość klimatyczna i kąpielowa w Galicyi, Lwów: nakładem Drukarni Józefa Chęcińskiego, 1910, s. 14 [dostęp 2020-06-13].
- ↑ Grzegorz Jawor, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 81.
- ↑ a b Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Eugeniusz Różański, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Województwie Stanisławowskim 1939–1946, Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 335, ISBN 978-83-85865-13-1, OCLC 261139661.
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s. 258
- ↑ ВОВ-60 – Сводки. [dostęp 2009-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)].
- ↑ Russia uses advanced hypersonic missiles in Ukraine for the first time [online], Times of Malta [dostęp 2022-11-21] (ang.).
- ↑ Ukraine Update: Zelenskiy Says Some Opposition Parties Suspended, „Bloomberg.com”, 19 marca 2022 [dostęp 2022-11-21] (ang.).
- ↑ Władysław Łoziński, Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, 1903, s. 98
Linki zewnętrzne
- Delatyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 950.
- Delatyn, pow. nadwórniański, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 399.
- Historia Żydów w Delatynie na portalu Wirtualny Sztetl
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
