Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Debata (franc. débat od débattre, roztrząsać, z łac. bat(t)uere, uderzać, rozbijać na kawałki^[1]) – rodzaj wymiany poglądów na określony, konkretny temat, mający sformalizowany charakter i ustrukturyzowaną formę, zakładający ponadto prezentację przeciwstawnych stanowisk i argumentów, służącą pokonaniu adwersarza i przekonaniu słuchaczy do swoich racji. Debata toczy się więc wokół określonej tezy i często kończy się wyłonieniem zwycięzcy w formie głosowania publiczności lub decyzji jurorów (celem jest wygrana)^[2].

Debata jest formą komunikacji różną od dialogu czy dyskusji.

W przeciwieństwie do dialogu ma ona konfrontacyjny charakter, nie służy bezpośrednio rozwiązaniu problemu, a raczej przekonaniu słuchaczy. W dialogu zaś konflikt jest niepożądany. Do debaty przystępuje się z określonym stanowiskiem, z kolei w dialogu nie jest ono wcześniej przygotowywane i występuje otwartość na jego zmianę. W debacie kluczowe pozostają racje obiektywne, merytoryczne, nie zaś, jak w dialogu, własne doświadczenia. Debata ma też zdecydowanie sformalizowany charakter^[2].

W porównaniu z dyskusją debata zakłada istnienie konfliktu, podważanie stanowiska drugiej strony i skupia się na wyłonieniu strony wygranej i przegranej. Debata musi mieć sformalizowany charakter, podczas gdy w dyskusji nie zawsze się to zakłada^[2].

Historyczne źródła debaty sięgają starożytnej Grecji i życia publicznego w demokratycznych poleis. Sztuka prowadzenia słownych potyczek była domeną sofistów i jednocześnie przedmiotem krytyki filozofów, takich jak Sokrates, Platon czy Arystoteles, dla których retoryka i sztuka argumentacji miały służyć wartościom takim jak Prawda czy Mądrość, nie zaś samemu wygrywaniu sporów.

Debata może przybierać różną formę pod kątem jej czasu, kolejności mów, liczby uczestników, rodzaju mów itd. Współczesne formaty debat wywodzą się przede wszystkim z tradycji anglosaskiej – brytyjskiego parlamentaryzmu i amerykańskiej kultury politycznej. W XVIII wieku w Anglii zaczęły powstawać kluby debat, wzorujące się w obradach Izby Gmin. Jednymi z najstarszych i najbardziej znanych są założone w 1815 roku Cambridge Union Society i założone w 1823 roku Oxford Union Society. Podobne organizacje zaczęły powstawać również w Ameryce^[3]. Tradycja debat szkolnych i akademickich trwa do dzisiaj i są one wykorzystywane do nauki retoryki oraz edukacji w wybranych dziedzinach wiedzy (np. historii). Do najbardziej popularnych formatów debat tego typu należą Brytyjskie Debaty Parlamentarne, a w Polsce debaty oksfordzkie.

Szczególne znaczenie w życiu publicznym mają formaty debat parlamentarnych i wyborczych, stanowiące element demokracji partycypacyjnej. W przypadku debat parlamentarnych członkowie wnoszą o nowe prawo lub zmianę obecnego. Ma miejsce dyskusja na temat propozycji, a następnie dochodzi do głosowania. Celem wygłaszających zdanie członków parlamentu jest przekonanie innych parlamentarzystów do głosowania w konkretny sposób^[4]. W przypadku debat przedwyborczych obecnie najczęściej są one transmitowane na żywo w telewizji i przybierają formę debat panelowych.

W historii światowej zapisały się szczególnie debaty wyborcze pomiędzy Abrahamem Lincolnem i Stephenem Douglasem, podczas kampanii wyborczej do Senatu w stanie Illinois w 1858 roku. Wówczas to nieznany wcześniej szerzej Lincoln, reprezentujący partię Wigów, w serii debat zmierzył się z urzędującym senatorem Douglasem. Debaty toczyły się m.in. wokół kwestii niewolnictwa. Mimo że Lincoln nie zdobył mandatu, to dzięki relacjom z debat na bieżąco w prasie, zyskał popularność, która pozwoliła mu na późniejsze zwycięstwo w wyborach prezydenckich^[5].

Do najsłynniejszych w Polskiej historii debat należały przede wszystkim debaty telewizyjne toczone przez Lecha Wałęsę. W pierwszej z nich w 1988 roku zmierzył się z Alfredem Miodowiczem, przewodniczącym Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych (OPZZ) oraz członkiem biura politycznego KC PZPR. Wbrew przewidywaniom władz komunistycznych, Wałęsa wygrał debatę, co stanowiło ważny krok w pozyskaniu przez ruch Solidarności i samego Wałęsę poparcia, a zatem i w transformacji ustrojowej^[5]. Z kolei w drugiej ze słynnych debat, w 1995 roku Lech Wałęsa zmierzył się z Aleksandrem Kwaśniewskim w telewizyjnej debacie przedwyborczej przed wyborami prezydenckimi. Przegrana w debacie telewizyjnej Wałęsy przyczyniła się do jego porażki. Do istotnych debat przedwyborczych można zaliczyć również debatę pomiędzy Donaldem Tuskiem a Jarosławem Kaczyńskim przed wyborami parlamentarnymi w 2007 roku.

Jedną z najbardziej znanych debat naukowych była z kolei debata nt. ewolucji z 1860 roku. Odbyła się ona między kreacjonistami i ewolucjonistami w Oksfordzkim Muzeum Historii Naturalnej 30 czerwca 1860 roku, kilka miesięcy po opublikowaniu „O powstawaniu gatunków” Karola Darwina. Rozpoczęła ona wieloletnią polemikę między np. darwinistami i ewolucjonistami teistycznymi. W czerwcu 1860 roku doszło do słynnego sporu, w którym uczestniczyli: Thomas Henry Huxley (zoolog, paleontolog, filozof, fizjolog, lekarz) i Samuel Wilberforce(inne języki) (biskup Oksfordu). Jeden ze słuchaczy dialogu między nimi twierdził, że na sugestię Wilberforce'a, że Huxley – przez dziadka lub babcię – „pochodzi od małpy” blady z gniewu Huxley sarkastycznie stwierdził, że "wolałby mieć dziadka–małpę, niż dziadka-człowieka, który pozwala sobie na takie żarty w poważnej sprawie"^[5].

Brak jest jednej typologii formatów debat. Wyróżnić można debaty parlamentarne, toczone w parlamentach poszczególnych państw i regulowanej najczęściej przez wewnętrzne regulaminy. Często typizowane są również debaty przedwyborcze, a w szczególności debaty transmitowane na żywo przez telewizję. Natomiast w przypadku debat szkolnych i akademickich wyróżnia się nawet kilkanaście formatów, różniących się m.in. liczbą uczestników, kolejnością mów, rodzajem wystąpień, możliwością i rodzajem interakcji czy sposobem rozstrzygania. Są to debaty takie jakː

• Brytyjska debata parlamentarna (British Parliamentary Debate)
• Debata oksfordzka
• Cross-Examination (Policy) Debate
• Intelligence Squared
• Debata Karla Poppera
• Debata kongresowa (Congressional Debate)
• Debata Lincoln–Douglas
• Symulacje obrad ONZ (Model United Nations)
• Debata Paryska
• Public Forum Debate
• Turncoat debate
• World Schools Style Debate^[6]

Do najbardziej popularnych formatów debat na świecie należą Brytyjskie Debaty Parlamentarne, a w Polsce także debaty oksfordzkie.

Oprócz typowych debat, mających konfrontacyjny charakter, w ramach nurtu demokracji deliberatywnej w l. 80. XX w. zaproponowano format debaty deliberatywnej, służącej rozwiązywaniu problemów międzyludzkich. Zasady debaty deliberatywnej powstały na podstawie prac filozofów Johna Rawlsa i Jürgena Habermasa. W debatach tego typu brać mogą osoby lub grupy osób o sprzecznych poglądach, także reprezentujących więcej niż 2 strony. Celem jest uzgodnienie stanowiska, w czym wspiera bezstronny "facylitator". Format debat deliberatywnych jest czasem wykorzystywany w prowadzeniu konsultacji publicznych^[7].

• dyskusja
• debata oksfordzka
• Debata pomiędzy Alfredem Miodowiczem i Lechem Wałęsą
• Debata pomiędzy Donaldem Tuskiem a Jarosławem Kaczyńskim

• Busmek, P. (2009). Debate as disease: debate and the dialogue and deliberation movement. Contemporary Argumentation and Debate, 30, 1–29
• Dołęgowski T., Labuda W. (red.) (2021). Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, Warszawaː Poltext, ISBN 9788381753135
• Kampka, A. (2014). Debata publiczna. Warszawa: Oficyna Naukowa
• Kochan, M. (2014). W stronę modelu debaty gdańskiej. W: M. Kochan (red.), Sztuka debaty. Gdańsk: Instytut Kultury Miejskiej
• Maxwell, K., Nagda, B. i Thompson, M. (2012). Facilitating intergroup dialogues: Bridging differences, catalyzing change. Stylus Publishing, LLC
• Sources of Insight (2009). Dialogue, Debate and Discussion. Pozyskano z: http://sourcesofinsight.com/dialogue-debate-and-discuss (dostęp:24.04.2018)