Damnatio ad bestias – metoda wykonania kary śmierci, niekiedy traktowana jako osobna forma kary^[1], praktykowana w starożytnym Rzymie, polegająca na zmuszeniu skazanego do walki z dzikimi zwierzętami na arenie^[2].

Damnatio ad bestias stanowiło jedną z gałęzi popularnych w czasach rzymskich rozrywek określanych jako venationes^[3]. Do innych form zmuszania ludzi do walki na arenie należały damnatio ad gladium ludi oraz damnatio in ludum^[4]. Ad bestias stosowano najpewniej od 2. połowy II w. p.n.e.^[5] Prawdopodobnie stanowiło implementację wschodnich praktyk, o czym mogą świadczyć opisy Salustiusza i fragmenty Starego Testamentu^[6]. Niewykluczone, że Rzymianie przejęli tę formę zadawania śmierci od Kartagińczyków bądź Numidyjczyków^[7]. Ad bestias w pierwszym okresie stanowiło element wojskowego systemu kar^[8]. Początkowo karę stosowano wobec zbiegów z wojska i jeńców wojennych, tych jednak tylko, którzy nie byli obywatelami rzymskimi^[9]. Pierwszym potwierdzonym historycznie przypadkiem damnatio jest rzucenie przez Lucjusza Emiliusza Paulusa na pastwę dzikich zwierząt dezerterów ze swojej armii (167 p.n.e.)^[7]. Podobne igrzyska wraz z egzekucją zdrajców urządził w 146 p.n.e. jego syn, Scypion Afrykański^[10]. Wiadomo też, że po upadku drugiego powstania sycylijskiego prokonsul Akwiliusz zamierzał rzucić ocalałych niewolników na pożarcie zwierzętom^[11].

Z I w. p.n.e. pochodzą pierwsze wzmianki źródłowe o uśmiercaniu poprzez damnatio, przy okazji igrzysk, pospolitych przestępców^[5]. Źródła do tego okresu stanowią m.in. niektóre pisma Cycerona^[12]. Pompejusz Wielki w ramach wystawianych przez siebie igrzysk zorganizował starcie skazańców ze słoniami^[13]. Najprawdopodobniej początkowo damnatio przy okazji venationes nie oznaczało rzucania przeciwko zwierzętom bezbronnych ludzi; otrzymywali oni pewne przeszkolenie i wyposażenie^[14]. Z przyczyn logistycznych ad bestias można było organizować wyłącznie przy okazji igrzysk i wówczas mogło ono stanowić formę wykonania wyroku^[15]. Jednocześnie jako forma publicznej rozrywki damnatio ad bestias stanowiło element polityki społecznej^[16]. Z reguły karę tę wymierzano sprawcom najcięższych przestępstw^[17]. Uznawano ją za równorzędną pod względem surowości karom ukrzyżowania bądź spalenia^[18].

Damnatio ad bestias jako popularny sposób wykonywania wyroków śmierci niewolników i humiliores zyskało popularność w czasach Augusta, a w każdym razie znajduje z tego okresu więcej poświadczeń źródłowych^[13][19]. Wciąż jednak unikano stosowania tej kary wobec obywateli rzymskich, wobec których najczęściej starano się stosować bardziej honorowe ścięcie^[20]. Skazywanie honestiores uznawano z reguły za nadużycie władzy^[21]. Praktyki ad bestias i ogólnie venationes były ostro krytykowane przez niektórych myślicieli i pisarzy epoki, m.in. przez Petroniusza i Senekę^[22]. Historyk prawa Przemysław Kubiak zwrócił uwagę na fakt, że w czasach klasycznych kara damnatio ad bestias, mimo iż powszechna, nie została w żaden sposób oficjalnie skodyfikowana w żadnym z ówczesnych zbiorów praw^[23]. Jej obecność w kodyfikacji notuje się dopiero w czasach Justyniana Wielkiego^[24]. Świadectwa przeprowadzania venationes wraz z egzekucjami notuje się jeszcze w VI wieku n.e.^[25]

Zachowane źródła pozwalają częściowo zrekonstruować przebieg damnatio ad bestias w okresie późnorzymskim^[26]. W przeddzień wydarzenia urządzono defiladę, w której prezentowano zwierzęta i skazańców^[26]. Skazanych oznaczano tabliczkami z wypisanymi na nich przestępstwami, które popełnili^[27]. Przed wykonaniem wyroku ofiary niekiedy torturowano^[28]. Najczęściej wykorzystywanymi zwierzętami były lwy, dziki, niedźwiedzie, lamparty czy nosorożce^[29]. Zwierzęta drażniono dodatkowo rozgrzanymi prętami i biczami^[29]. Skazańcy niekiedy byli wpuszczani na arenę pojedynczo, niekiedy w grupach, czasami przywiązywano ich do pala bądź innej konstrukcji, aby utrudnić ucieczkę^[29]. Zdarzało się, że otrzymywali broń^[29]. Sytuacje ułaskawienia zdarzały się rzadko; z reguły przestępców wystawiano przeciw zwierzętom do skutku, tj. do śmierci^[30]. Z czasem wprowadzano do egzekucji inne formy urozmaicenia, np. inscenizując różnego typu przedstawienia historyczne, mitologiczne czy fabularyzując starcia na rekonstrukcje bitew^[30].

• łamanie słoniem
• poena cullei
• procesy zwierząt

• PrzemysławP. Kubiak PrzemysławP., Damnatio ad bestias – Rodzaj kary czy sposób jej wykonania?, „Zeszyty Prawnicze UKSW” (1), 2011, s. 181–193 .
• PrzemysławP. Kubiak PrzemysławP., Damnatio ad bestias i inne kary wykonywane na arenie w antycznym Rzymie, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014, ISBN 978-83-7969-337-5, ISBN 978-83-7969-114-2 .
• AnnaA. Pawłowska AnnaA., Sposoby wykonywania kary śmierci w relacjach Tacyta i Swetoniusza, „Studia Prawnoustrojowe” (7), 2007, s. 77–90 .
• DariuszD. Słapek DariuszD., Damnatio ad bestias w rozwoju venationes okresu republiki rzymskiej, [w:] HenrykH. Kowalski, MarekM. Kuryłowicz (red.), Kara śmierci w starożytnym Rzymie, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1996, s. 127–142, ISBN 83-227-0828-9 .