Czernica (ptak)
| Aythya fuligula[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 Samiec w szacie godowej (na górze) i samica (na dole) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
czernica | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 lęgowiska występuje przez cały rok przeloty zimowiska zalatuje | |||
Czernica[5], kaczka czernica, kaczka czubata, kaczka czarnoczuba[6] (Aythya fuligula) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Nie wyróżnia się podgatunków[7].
Występowanie
Ptak ten zamieszkuje północną Eurazję w pasie od Islandii i Wielkiej Brytanii po Kamczatkę. Na południu osiąga Europę Środkową, północną Mongolię i Hokkaido – zasadniczo jest to pas pomiędzy 70°N a 48°N.
Populacje zachodnioeuropejskie są koczujące lub osiadłe, a północne wędrowne, przeloty w marcu–maju i sierpniu–grudniu. Zimują w Europie północno-zachodniej (dołączając do populacji osiadłej) i środkowej, w basenie Morza Śródziemnego i Czarnego, na Bliskim Wschodzie, w subsaharyjskiej Afryce, Azji Środkowej, subkontynencie indyjskim, południowo-wschodniej Azji oraz w Japonii i na Filipinach. Sporadycznie pojawiają się na Alasce oraz zachodnich i wschodnich wybrzeżach Ameryki Północnej.
Od XIX wieku zwiększała się jej liczebność i kolonizowała nowe obszary. Na początku XX wieku zasiedliła Europę Środkową, gdzie stała się jednym z liczniejszych gatunków kaczek. Od początku lat dziewięćdziesiątych XX w. notowano zasiedlanie południowych rejonów tej części Starego Kontynentu – czernica pojawiła się w Austrii i na Półwyspie Bałkańskim. Obecnie jej europejska populacja uważana jest za stabilną, choć w sześciu krajach jej liczebność spada[8].
W Polsce nieliczny ptak lęgowy, gnieździ się na całym niżu, jeszcze pod koniec XX w. miejscami uznawany za dość liczny[9]. Zimuje na wybrzeżu Bałtyku i nad większymi rzekami na zachód od Wisły. Od lat 90. XX wieku populacja lęgowa w Polsce szybko się kurczy[10], z kolei populacja zimująca jest stabilna[11].
Morfologia
- Wygląd
- Samiec w szacie godowej i spoczynkowej ma czarne ciało z metalicznym, fioletowym połyskiem na głowie, szyi i piersi. Boki, brzuch i lusterko białe w szacie godowej, a brudnobiałe w spoczynkowej. Dziób szary z czarnym paznokciem. Samica ciemnobrązowa z jasnym brzuchem i białym wąskim paskiem wokół nasady dzioba. Zarówno samiec, jak i samica mają z tyłu głowy czub, który jest dłuższy u samca, złożony ze zwisających, lśniących czarnych piór ozdobnych. Młode w szacie juwenalnej podobne do samicy, ale mają bardziej brązowe oko, są bardziej matowe i mają płowe (nie białe jak u samicy) pióra wokół dzioba.
- Wymiary średnie[12][13][14][15]
- Długość ciała ok. 40–47 cm
- Rozpiętość skrzydeł 68–89 cm
- Masa ciała ok. 500–1400 g
Ekologia i zachowanie
- Biotop
- Słodkowodne zbiorniki wodne stojące lub o słabym prądzie, o gęsto zarośniętych brzegach i otwartym lustrze wody. Spotyka się ją jednak również na niewielkich, dość zarośniętych stawach, torfowiskach i mniej zarośniętych gliniankach. W większych europejskich miastach, jak Hamburg i Londyn, zasiedlają też miejskie sadzawki w parkach.
- Głos
- W czasie toków kaczor wydaje zduszone „gui gui”, a kaczka chrapliwe „karr”.
- Gniazdo
- Pary dobierają się jeszcze na zimowisku. Czernice wracają na lęgowiska stadami od marca do kwietnia. Gnieżdżą się dość późno, bo dopiero od czerwca do lipca. Gniazda zakładają w różnorodnych miejscach, ale blisko wody: na lądzie tuż przy brzegu, na zwałach trzciny lub pływającej platformie, a również na wysepkach, zbudowane ze świeżych roślin.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–czerwcu 3 do 20 (średnio 7–10)[12] oliwkowo- lub zielonkawoszarych jaj[16] o średnich wymiarach 59 × 41 mm i średniej masie około 56 g.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są przez okres 23 do 28 dni przez samicę[12]. Pisklęta, zagniazdowniki opuszczają gniazdo po około 12 godzinach, a usamodzielniają się po 45 do 50 dniach. Kaczęta mają ciemny puch. Potrafią latać po 7 tygodniach. Jesienne przeloty rozpoczynają się we wrześniu, a najintensywniej zachodzą w październiku.
- Pożywienie
- Żywi się drobnymi zwierzętami, głównie mięczakami, uzupełnione przez rośliny, głównie nasiona. Żeruje nurkując do 6–10 metrów głębokości[12].
Status i ochrona
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje czernicę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku[4]. Liczebność światowej populacji w 2015 roku szacowano na około 2,6–2,9 miliona osobników[17]. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[4].
W Polsce gatunek łowny od 1 września do 31 grudnia[18][a]. W latach 2013–2018 liczebność populacji lęgowej czernicy na terenie kraju szacowano na 2000–5000 par[20]. Ze względu na notowany od kilkudziesięciu lat spadek liczebności krajowej populacji lęgowej (o około 63% w latach 1980–2018[20]), Polski Komitet Krajowy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w maju 2019 r. przyjął uchwałę wzywającą do objęcia czernicy ścisłą ochroną gatunkową[21]. Liczebność populacji zimującej w Polsce w latach 2013–2018 szacowano na co najmniej 11 300 – 58 700 osobników[20]. Według danych długoterminowych liczebność populacji zimującej uznawana jest za stabilną[11], choć w latach 2011–2018 odnotowano jej wzrost o około 28%[20]. Na Czerwonej liście ptaków Polski czernica została sklasyfikowana jako gatunek bliski zagrożenia (NT)[10].
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
- ↑ Aythya fuligula, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Carboneras 1992 ↓, s. 618.
- ↑ Denis Lepage: Czernica (Aythya fuligula) (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2014-01-14].
- ↑ a b c Aythya fuligula, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Aythyini Delacour & Mayr, 1945 (1831) (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-23].
- ↑ Janusz Strutyński: Polskie nazwy ptaków krajowych. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-10]. (ang.).
- ↑ European Red List of Birds. BirdLife International, 2019. [dostęp 2019-07-22]. (ang.).
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 166. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a dość liczny – 10–100 par na 100 km².
- ↑ a b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ a b Wylegała i Ławicki 2019 ↓, s. 9.
- ↑ a b c d Tufted Duck Aythya fuligula. WhatBird. [dostęp 2014-01-14]. (ang.).
- ↑ Busse i in. 1990 ↓, s. 93.
- ↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 78.
- ↑ Lars Svensson i inni, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie III, poprawione i zaktualizowane, Przewodnik Collinsa, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, ISBN 978-83-7763-647-3 [dostęp 2024-02-21].
- ↑ Busse i in. 1990 ↓, s. 94.
- ↑ Species factsheet: Aythya fuligula. BirdLife International. [dostęp 2020-07-23]. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 24 czerwca 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2021 r. poz. 1244).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2005 r. nr 48, poz. 459).
- ↑ a b c d Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Wylegała i Ławicki 2019 ↓, s. 20.
Bibliografia
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
- Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
- Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
- Przemysław Wylegała, Łukasz Ławicki: Głowienka, czernica, cyraneczka, łyska – stan populacji w Polsce i wpływ gospodarki łowieckiej. Opinia na potrzeby Polskiego Komitetu Krajowego IUCN. Poznań: PTOP Salamandra, 2019. ISBN 978-83-935073-9-9.
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Aythya fuligula (Czernica). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 169–173. ISBN 83-86564-43-1.