Czarnoksiężnik z Archipelagu

A Wizard of Earthsea

Autor	Ursula K. Le Guin
Typ utworu	powieść fantasy
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Stany Zjednoczone
Język	angielski
Data wydania	1968
Wydawca	Parnassus Press
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1983
Wydawca	Wydawnictwo Literackie
Przekład	Stanisław Barańczak
poprzednia brak następna Grobowce Atuanu
Cytaty w Wikicytatach

Czarnoksiężnik z Archipelagu (tyt. oryg. A Wizard of Earthsea) – powieść fantasy amerykańskiej pisarki Ursuli K. Le Guin, pierwsza część cyklu Ziemiomorze.

Wydana w 1968 przez wydawnictwo Parnassus Press, polskie tłumaczenie Stanisława Barańczaka ukazało się nakładem Wydawnictwa Literackiego w 1983 w serii „Fantastyka i Groza”. Początkowo miało się ukazać w serii „Stanisław Lem poleca”^[1].

Powieść otrzymała Lewis Carroll Shelf Award w 1979 roku^[2].

Na podstawie książki nakręcono miniserial Ziemiomorze (2004), skrytykowany przez autorkę^[3].

Młody chłopiec, Duny, pasa kozy na górzystych stokach wyspy Gont. Ciotka, wiejska czarownica, odkrywa w nim talent magiczny i uczy go prostych zaklęć. Kiedy chłopiec swoją magią ratuje swoją wioskę od najazdu korsarzy, zapadając przy tym w śpiączkę, przybywa do niego czarodziej Ogion zwany „Milczącym”, by go uleczyć, nadać dorastającemu chłopcu prawdziwe imię i uczyć go prawdziwej magii. Prawdziwe imię młodzieńca brzmi Ged, ale całe Ziemiomorze pozna go jako Krogulca.

Ogion zabiera chłopca do swojej chaty i uczy go przede wszystkim tego, czego mu brakuje – spokoju, milczenia, życia w zgodzie z naturą. Już na początku drogi, skuszony przez podstępną dziewczynę, Krogulec popełnia czyn, który położy się cieniem na całym jego życiu, a nawet na losach magii w całym Ziemiomorzu – otwiera przejście do świata umarłych, z którego wychodzi Cień. Ogion ratuje chłopca, ale widząc, jak niecierpliwie Ged szuka wiedzy i potęgi magicznej, pozwala mu odpłynąć do słynnej szkoły magów na wyspie Roke, jeśli woli to od jego nauk. Tak też chłopiec czyni.

W szkole Krogulec uczy się magii u największych żyjących mistrzów tej sztuki. Zdobywa tam przyjaciół i, niestety, także wrogów. Podczas szczeniackiego pojedynku na czary z nielubianym przez niego Jasperem Cień znów się przedostaje do świata żywych. Od śmierci ratuje Geda sam przełożony szkoły, arcymag Nemmerle, ale rany zadane przez Cień pozostaną na zawsze na ciele i duszy chłopca. Magia, której trzeba było użyć, aby pokonać zło, była tak wielka, że stary czarodziej wkrótce umiera, a pokiereszowany Ged dochodzi do zdrowia miesiącami. Nowy arcymag Gensher decyduje o dalszym szkoleniu Krogulca, daje mu także dobrą lekcję pokory.

Po latach młodzieniec zostaje pełnoprawnym magiem i osiada w wyspiarskiej gminie Low Torning. Tam, próbując ratować syna zaprzyjaźnionego cieśli, przedostaje się do krainy umarłych, a wracając znów spotyka zmorę z przeszłości – Cień. Walka z nim znów wiele kosztuje Geda. Po dojściu do siebie postanawia wreszcie uczynić coś pożytecznego – uwolnić mieszkańców od zagrażających im smoków z wyspy Pendor. Płynie tam i dobija targu ze starym smokiem, zabezpieczając na zawsze mieszkańców wysp. Od smoka dowiaduje się, że cień ma także swoje imię, a wszak znając jego imię, będzie mógł go pokonać.

W swoich podróżach Krogulec przybywa na wyspę Osskil, gdzie spotyka Cień, lecz nie udaje mu się go zwyciężyć, gdyż niespodziewanie to Cień wymawia jego imię, pozbawiając go przewagi magii. Uciekając z wyspy pod postacią sokoła, Ged wraca do swojego starego mistrza, Ogiona. Ten leczy go i udziela mądrych rad. Wykonuje również dla niego nową cisową laskę – oznakę godności czarnoksiężnika. Mag, zgodnie z radą starca, postanawia nie uciekać więcej przed prześladowcą, lecz wręcz przeciwnie, samemu zacząć go ścigać. Wypływa na morze i tam wyzywa Cień. Ścigając go przez sztormowe morze, trafia na zapomnianą wysepkę, gdzie znajduje parę niemych staruszków. Początkowo przerażeni widokiem człowieka unikają go. Potem staruszka pokazuje mu swój największy skarb – wyszywaną perłami sukienkę, w której zapewne została zesłana na tę wysepkę jako dziecko. Obdarowuje także Geda kawałkiem metalu. Kiedyś okazał się on połową wielkiego talizmanu – pierścienia Erreth-Akbego.

W dalszej podróży najpierw zdobywa „Bystre Oko”, łódź, która od tej pory będzie mu zawsze towarzyszyć, a potem na wyspie Iffish spotyka przyjaciela ze szkoły, maga Vetcha, który postanawia towarzyszyć Krogulcowi w poszukiwaniu Cienia. Po długim pościgu, na krańcu świata, w końcu mag dopada swojego przeciwnika – mówiąc jego imię, łączy się z cieniem. Imię, które brzmi „Ged”, Cień bowiem jest cieniem jego własnej śmierci.

Powieść miała się ukazać w połowie lat 70. w serii Wydawnictwa Literackiego „Stanisław Lem poleca”, ale fakt, że tłumaczem powieści był źle postrzegany przez ówczesne władze za działalność w KOR Stanisław Barańczak^[4][5], stały się przyczyną, dla której seria nie była kontynuowana^[6][7]. Po tym jak cenzura zakazała wydania powieści Le Guin, Lem zerwał współpracę z wydawnictwem, po latach komentując: „Nie straciłem szacunku dla siebie, lecz straciłem czytelników”^[7].

• Stanisław Lem: Fantastyka i futurologia, tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 1989, s. 162–176. ISBN 83-08-01908-0.
• Wojciech Orliński: Lem. Życie nie z tej ziemi. Wołowiec: Czarne, 2021. ISBN 978-83-8191-182-5.
• Agnieszka Gajewska: Stanisław Lem. Wypędzony z Wysokiego Zamku. Biografia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2021. ISBN 978-83-08-07452-7.